Step1.am-ի հարցերին պատասխանում է Հայ կառուցողական կուսակցության նախագահ Անդրիաս Ղուկասյանը։
Արցախում շատերին է հետաքրքրում, թե ինչո՞ւ Հայաստանում, որտեղ վերջին տարիներին ձևավորվել է փողոցային բողոքի ակցիաների ավանդույթ, նկատելի գործողություններ չկան Արցախում ստեղծված իրավիճակի հետ կապված։ Ի՞նչ է դա՝ անտարբերություն, հասարակության բևեռացում, հոգնածությո՞ւն։
Դա պայմանավորված է Հայաստանում և Արցախում իշխանությունների նկատմամբ անվստահությամբ։ Ե՛վ Նիկոլ Փաշինյանը, և՛ Արայիկ Հարությունյանը վստահություն չեն վայելում, ուստի Հարությունյանի նախաձեռնած ակցիան աջակցելու ցանկություն չի առաջացնում։ Ինչ վերաբերում է մարդկանց մեծամասնությանը, ապա Փաշինյանը դադարել է լինել առաջնորդ, հերոս, և Հայաստանի քաղաքացիների մեծ մասը նրանից դրական ակնկալիքներ չունի, իսկ Արցախում դրանք ի սկզբանե չեն եղել։
Հայաստանի քաղաքական ուժերի հայտարարություններում այս կամ այն ձևով կա «Արցախն արդեն հանձնվել է» թեզը (ոչ թե նրանք հանձնեցին, այլ ուրիշները), և հիմա ինչ-որ բան անելն անիմաստ է։ Ինչպիսի՞ն է վերաբերմունքը Արցախի ճակատագրին, այլ ոչ իշխանություններին։
Հայերի մեծ մասը մեծ ցավով է վերաբերվում Արցախի ճակատագրին։ Բայց հայ ժողովրդին 2021-ին ընտրության առաջ է կանգնեցրել՝ կամ ընտրել Փաշինյանին, ով դավաճանական գործարք ունի Մոսկվայի և Ադրբեջանի հետ, կամ ընտրել Ռոբերտ Քոչարյանին՝ արցախյան կլանի ներկայացուցիչին, որը հասարակական ընկալումներւմ ասոցացվում է Հայաստանի ողջ բացասականի հետ։ Հասարակությունն ընտրեց չարյաց փոքրագույնը, նրա կարծիքով։
Արցախի ճակատագրով շանտաժը շարունակվում է 30 տարի, շարունակվում է հիմա․ Արայիկ Հարությունյանը փորձում է քաղաքականություն անել սրա վրա՝ անցել է վրան։ Ի՞նչ է ուզում ասել, որ պետության ղեկավար չէ։ Որ մարդիկ կարող են համախմբվել նրա շուրջ և դիմել բողոքի՞. ո՞ւմ հասցեագրված: Ինչ-որ մեկը հարց է բարձրացնում, թե ինչու է Արցախը հիմա շրջափակման մեջ։ Արցախը շրջափակման մեջ է, քանի որ Հայաստանի, Արցախի ղեկավարությունն այդպես է որոշել։ Ի՞նչ են ուզում հայ հասարակությունից. որ դուրս գա և աջակցի այն մարդկանց, ովքեր կայացրե՞լ են այդ որոշումները:
Ոչ ոք չի հավատում այս բողոքի ակցիաներին, մարդկանց թվում է, թե սա ներկայացում է։ Իրավիճակի յուրահատկությունը՝ սկսած 2021 թվականից առ այսօր, այն է, որ հայ հասարակությունը չի ենթարկվում Արցախի ճակատագրով շանտաժին։ Արհեստական իրավիճակ է ստեղծվել և կարգախոս է առաջ քաշվել՝ Արցախը վտանգի տակ է, եկեք փրկենք, և սա արձագանք չի առաջացնի։
Սա ոչ մի կերպ չի նշանակում, որ հայ ժողովուրդը պատրաստ չէ ռեւանշի, Ադրբեջանի հետ պատերազմի, պատրաստ չէ պահանջներ ներկայացնել Թուրքիային, բայց ռեվանշ չի կարող լինել ոչ Փաշինյանի դավաճան ղեկավարությամբ, ոչ էլ Հարությունյանի դավաճան ղեկավարությամբ։ Եվ քանի դեռ Քոչարյանն ու Սարգսյանը ապրում են Հայաստանում, հայ ժողովուրդը զգուշանալու է բողոքի ցանկացած շարժումից, քանի որ դա համարելու է իշխանությունը զավթելու ղարաբաղցիների փորձ։
Այսինքն՝ եթե վաղը ադրբեջանական վարչակազմը հայտնվի Ստեփանակերտում, ռուսական զորքերը հեռանան կամ չհեռանան, իսկ Արցախի հարցը լուծվի համաձայնագրի ստորագրմամբ, նույնիսկ սա՞ կընկալվի որպես շանտաժ։
Այո։ Ի վերջո, դա կարող է լինել միայն Հարությունյանի, կուսակցությունների, Արցախի ռազմական հրամանատարության համաձայնությամբ։
Արցախի ճակատագիրը նույնացվա՞ծ է քաղաքական ղեկավարության հե՞տ:
Արցախն ունի Սահմանադրություն, Արայիկ Հարությունյանը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության նախագահն է՝ 200-300 մլն դոլար բյուջեով։ Նա օրական ծախսում է 1 միլիոն դոլար։ Կա ՊԲ, հրամանատարներ, դատավորներ, ոստիկանություն։ Արդյո՞ք 30 տարին ամբողջը խաղ էր: Մեզ այս գործողություններով փորձում են համոզել, որ պետություն չկա, ընդամենը 120 հազար մարդ կա։ Այս մոտեցմամբ ադրբեջանցիներն իսկապես շուտով կլինեն Ստեփանակերտում։
Եթե Արցախը չի ցանկանում նման ճակատագիր, ապա ընթացքը պետք է լինի դեպի արտահերթ ընտրություններ։ Հեռացրեք իշխանությունից այն մարդկանց, ովքեր Արցախը տանում են դեպի պարտություն.
Դա հնարավո՞ր է ներկա պայմաններում։
Իսկ ինչո՞վ են տարբերվում պայմանները 1989 թվականից՝ Շուշին այն ժամանակ հայկական վերահսկողության տա՞կ էր, թե՞ Տողն էր հայկական։ ԼՂԻՄ-ի մեծ մասը վերահսկվում էր ադրբեջանցիների կողմից՝ ՕՄՕՆ-ով, բայց վեկտորն այլ էր, կային առաջնորդներ, կար Շարժում։ Իսկ հիմա կա պետություն, արդյո՞ք պետության առկայության դեպքում կարող է շարժում լինել։ Ի՞նչ է այս նախագիծը: Արդյունքում այս շարժումը կդիմի համաշխարհային հանրությանը՝ ռուսներին մանդատ տալու խնդրանքով։ Իբր, եթե ռուսները մանդատ ստանան, Լաչինը կբացեն։ Ուստի հիմա պարզ չէ, թե ինչ են ուզում Արցախի ղեկավարները Արցախի և Հայաստանի քաղաքացիներից։
Ինչո՞ւ են այս մարդկանց պատանդ պահում։ Ո՞վ է վերահսկում Լաչինի միջանցքը՝ Ռուսաստանը։ Նրանք անհրաժեշտ կհամարեն վերահսկողությունը տալ Ադրբեջանին, կհրաժարվեն դրանից, և դա կանեն ՊԲ-ի հրամանատարի եւ Հարությունյանի ձեռքով։
Այսինքն՝ միակ ելքը արտահերթ ընտրություններն են։
Բնականաբար, չէ որ սա պետություն է։ Արցախն ունի Սահմանադրություն, իշխանություններ, այսինքն՝ գործիքներ, որոնցով ժողովուրդն իրագործում է իր քաղաքական կամքը։ Բայց ո՞րն է կամքը։ Ցանկանում եք միավորվել Հայաստանի՞ հետ, թե՞ սեփական պետություն ունենալ։ Պետք է նպատակ ձեւակերպել եւ աշխարհին ասել, որ պայքարելու ենք դրա համար։ Ահա թե ինչ են անում ժողովուրդները, որոնք դառնում են միջազգայնորեն ճանաչված։ Իսկ եթե 120 հազար մարդ ուղղակի ասի՝ հաց տվեք, ապա… Սա հումանիտա՞ր խնդիր է, թե՞ պետության։ Ոչ ոք շահագրգռված չէ խնդրի ձևակերպմամբ։ Սա չափազանց վտանգավոր իրավիճակ է, որը հասցված է ծայրահեղության, և այս իշխանությունների դեպքում կարող են լինել ամենասարսափելի հետևանքները մարդկանց համար։
Ի՞նչը դուր չի գալիս մարդկանց: Որ Լաչինի միջանցքը փակվե՞լ է։ Ո՞վ փակեց։ Միգուցե Ադրբեջանը փակվել է, իսկ Ռուսաստանն ուզում է բացել, բայց հայերի օգնությո՞ւնն է պետք։ Եթե դա այդպես է, ապա 15 րոպեից ողջ հայ ժողովուրդը կլինի Լաչինի միջանցքում։ Մյուս պետությունները պատրաստ են օգնություն ցուցաբերել, հասարակական կազմակերպությունները, հայ, ֆրանսիացի ժողովուրդը, Ֆրանսիայի բոլոր քաղաքական ուժերը։ Ոչ ոք անտարբեր չէ Արցախի ճակատագրի նկատմամբ.
Եվ չի կարելի ասել, որ սա անելանելի վիճակ է։ Այսպիսին էր իրավիճակը 1989-90 թվականներին, մարդիկ ողջ մնացին։ Իսկ այժմ միջազգային աջակցության մակարդակն ու ինքնակազմակերպման մակարդակն ավելի բարձր են։ Արցախի Հանրապետությունը ֆեյք չէ, օրական 1 մլն դոլար բյուջեով ֆեյքեր չեն լինում։ Փող կա, զենք, բանակ, ի՞նչ է պակասում. նպատակ, որի համար հնարավոր է դիմանալ շրջափակմանը և տանել դժվարությունները։
Կարո՞ղ էին այն ժամանակ մարդիկ հույս դնել Ֆրանսիայի և ԱՄՆ-ի վրա: Եղել է «Օղակ» օպերացիա, տեղահանություն, տոտալիտար ԽՍՀՄ։
Աջակցություն կար Հայաստանից։
Բայց այն ժամանակ էլ Հայաստանի ղեկավարությունը դեմ էր Շարժմանը, և Լաչինի միջանցք չկար, այլ կային կամավորներ, առաջնորդներ։ Ինչպե՞ս էր իրականացվում կապը:
Ուղղաթիռներով. Վերջերս Արցախի իրավազորությունը վերականգնելու փորձով Ստեփանակերտի օդանավակայան կատարած երթը հույս է տվել, որ ուղղաթիռներ կլինեն։ Բայց…
Նման նպատակ չի եղել։ 1990-ականների սկզբին աշխարհը գիտեր, թե ինչ է ուզում Արցախը, և կար աջակցություն: 30 տարի մարդիկ անուշ կերան, հանգիստ քնեցին, մոռացան պայքարել իրենց իրավունքների համար, վստահեցին ինչ-որ մարդկանց, հիմա էլ իներցիայով շարունակում են դիմել նրանց, և դա հանգեցրել է սոցիալական վերափոխումների։ Ես չգիտեմ հարցի պատասխանը, թե ինչպես մոբիլիզացնել մարդկանց։ Մարդիկ Արցախում անվստահ են բոլոր նրանց, ովքեր փորձում են ինչ-որ բան անել դրսից: Վարդանյանին սվիներով են ընդունել, Սփյուռքից «նորեկներին» չեն ընդունում։ Օրինակները շատ են՝ սկսած Լաչինում Ղարաբաղյան շարժման նախաձեռնող Իգոր Մուրադյանի ծեծի ենթարկվելուց։ Իսկ Ստեփանակերտը լռում էր։ Եվ հիմա մենք քաղում ենք այս երկարաժամկետ գործընթացների պտուղները։
Իմ կարծիքն այն է, որ ոչ միջազգային հանրությունը, ոչ Հայաստանում չեն ենթարկվում շանտաժի։ Բոլորը հարց են տալիս՝ ինչո՞ւ է Արայիկը վրանում։
Արդյո՞ք սա փորձ էր հրաժարական չտալ։
Ճիշտ այդպես։ Շրջափակումը ռուսները կդադարեցնեն, երբ հարկ լինի։ Եթե սպառնալիք լինի, որ կարող են կորցնել Հայաստանը, այլ վերաբերմունք կունենան։ Այսօր համոզված են, որ իրենց Նիկոլը նստած է, իրեն ոչինչ չի սպառնում, Սերժը, Քոչարյանը նրան օգնում են։ Տարիներ կպահանջվեն, որ հայերը բացեն իրենց աչքերը ու հասկանան, որ սա դավաճան է, որ մարդը փողը վերցրեց ու ծախեց Ղարաբաղը։ Մարդիկ չեն ուզում հավատալ քաղաքական դասի ծախվածությանը, բայց չեն էլ կարող վստահել։
Իսկ Ադրբեջանն ու Ռուսաստանը հասկանում են միայն շանտաժի լեզուն։ Արայիկը նստել է վրանում ու ոչ մեկին չի շանտաժում։ Իսկ եթե նա դիմի Ֆրանսիային՝ Արցախ զորք մտցնելու խնդրանքով, այ դա շանտաժ կլինի։ Կարճ կոչ Ֆրանսիայի ժողովրդին՝ «մենք դատապարտված ենք ցեղասպանության, խնդրում ենք ապահովել ռազմական ներկայությունը Արցախում, ռուսները բացահայտորեն աջակցում են հայ ժողովրդի ցեղասպանությանը»։ Այս մասին Արցախի ժողովրդի անունից հայտարարելու մանդատ ունի Արայիկ Հարությունյանը։ Եթե արցախցիները հավատում են, որ Արայիկը վաճառվել է Նիկոլի հետ, պետք է ուրիշին նշանակեն։ Դրանից հետո օդանավակայան կժամանեն ինքնաթիռներ։ Ադրբեջանցիները կսկսեն ամեն ինչ այլ կերպ անել, բացելու են ոչ միայն Լաչինի միջանցքը, այլեւ Արցախը՝ միջազգային միջամտությունից խուսափելու համար։ Եթե չկա միջամտություն՝ հայերի հետ ինչ ուզում եք կարող եք անել։
Արցախում ադրբեջանական վարչակազմ չի լինի, եթե նույնիսկ Արայիկը և նրա ռուս ընկերները ցանկանան։ Իսկ եթե եղավ, ապա ադրբեջանցիները սրանից միայն կտուժեն։
Այնպես որ, ես սառնասրտ եմ, հասկանում եմ, թե որքան դժվար է, բայց սա սովորական շանտաժ է պատանդներով։ Մարդիկ ստիպված կլինեն գոյատևել, բայց նպատակը պետք է հռչակել՝ վերամիավորում Հայաստանին, անկախություն, ՄԱԿ-ի անդամ դառնալ։ Պետք է բարիկադներ լինեն, մարդիկ զենք վերցնեն։ Կա բանակ, պետություն, մարդիկ, ովքեր պատրաստ են դիմադրել, և նրանց շուրջ պետք է համախմբվածություն լինի։ Անհրաժեշտ կլինի 20 րոպեով պատանդ վերցնել ինչ-որ ռուսի, ուրեմն՝ պետք է վերցնել։ Վերցնել ուղղաթիռները:
Կարծում եմ՝ ադրբեջանցիներն էլ են միջանցքը բացելու ելք փնտրում։ Միգուցե Արաիկին թվացել է, որ միջանցքը շուտով կբացվի, դրա համար գնաց վրան, որ ասի, թե դրա շնորհիվ է։
Իսկ ի՞նչ շաբաթի մասին է խոսքը, ինչո՞ւ է Հարությունյանը մեկ շաբաթով թայմ-աութ վերցրել։
Ըստ երևույթին, շարժումը սկսվել է, որ ռուսներն ադրբեջանցիներին ասեն՝ տեսեք, պետք է մի երկու շարասյուն բաց թողնել։ Իսկ ադրբեջանցիները կասեն՝ լավ, ԿԽՄԿ հարցով քրեական գործը փակել ենք, եւ կարող ենք նորից անցակետը բացել։ Բրյուսելում ադրբեջանցիներն ասացին, որ պատրաստ են մարդասիրական բեռներ հասցնել Աղդամով, իսկ ամերիկացիներն ու եվրոպացիներն ասացին՝ գերազանց․ մենք ձեզանից պահեստ կգնենք Աղդամում, և 10000 զինվոր կբերենք այն պաշտպանելու։ Նրանք անմիջապես խելքի կգան, քանի որ Աղդամից մարդասիրական օգնություն է տեղափոխվելու ՄԱԿ-ի պարենային ծրագրի շրջանակներում, իսկ ո՞վ պետք է պաշտպանի այն։
Նաիրա Հայրումյան
