Արդեն երեք տարի է, ինչ Հայաստանի կառավարությունը պաշտոնապես չի պաշտպանում Արցախի ժողովրդի քաղաքական իրավունքներն ու շահերը, փոխարենը տրամադրելով նվազագույն սոցիալական աջակցություն, որը անխուսափելիորեն նվազում է։
Կառավարությունը չի ճանաչում Արցախի ընտրված իշխանություններին, փորձում է խլել Արցախի ներկայացուցչության շենքը, իսկ ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարության կայքի «Արցախ» բաժինը, որը «թարմացվում» է արդեն ինը ամիս, դատար է։ Համաձայնեցված «խաղաղության փաստաթղթերում» ոչ մի հիշատակում չկա Արցախի ժողովրդի իրավունքների մասին։ Հայաստանի Արտաքին գործերի նախարարությունը չի արձագանքում մի շարք երկրներում ընդունված խորհրդարանական բանաձևերին, որոնք պարտավորեցնում են նրանց կառավարություններին չանտեսել Արցախի ժողովրդի իրավունքները։ Հայաստանի խորհրդարանը հրաժարվում է նույնիսկ քննարկել 44-օրյա պատերազմի մասին զեկույցը։
Միևնույն ժամանակ, Հայաստանի կառավարությունը կրճատում է արցախցիներին տրամադրվող սոցիալական օգնությունը, չնայած նրան, որ նրանց ժամանակավոր պաշտպանության տակ է առել և պարտավորվել է ապահովել նրանց արժանապատիվ գոյությունը Հայաստանում։ Ամսական մեկ շնչի հաշվով տրամադրվող 50,000 դրամը օգնել է արցախցիներին գոյատևել մեկուկես տարի։ Այնուհետև ծրագիրը կրճատվեց մինչև 30,000 և վերահասցեագրվեց միայն բնակչության խոցելի խմբերին։
Ներկայիս աջակցության ծրագիրը կավարտվի դեկտեմբերի վերջին՝ հուսահատության մեջ թողնելով արցախցիներին, մասնավորապես՝ տարեցներին և հիվանդներին. ինչպե՞ս են նրանք ապրելու: Հուսահատությունն ու հոգեբանական սթրեսը ժանտախտի պես կործանում են արցախցիներին, և չնայած չկան թվեր, որոնք ցույց կտան, թե քանի արցախցի է՝ տարեց, հիվանդ կան նախկինում առողջ, մահացել տեղահանությունից հետո: Սակայն հիշատակի արարողությունների սարսափեցնող թիվը, որոնք դարձել են արցախցիների գործնականում միակ հանդիպման վայրը, ինքնին խոսուն է: Մարդիկ, որոնց չի հաջողվել հաղթել, հանձնվում են և լուռ մահանում:
Անցյալ շաբաթ Հայաստանի կառավարությունը հաստատեց 2026 թվականի բյուջեի նախագիծը, որը ներառում է մի քանի կետեր, որոնք վերաբերում են արցախցիներին: Մասնավորապես, 1.2 միլիարդ դրամ կհատկացվի ուսանողների ուսման վարձի փոխհատուցմանը, իսկ 202.8 միլիոն դրամ՝ ուսուցիչների աջակցության ծրագրին:
7.7 միլիարդ դրամ կհատկացվի որպես պետական աջակցություն՝ արցախցիներին մատչելի բնակարաններով ապահովելու համար: 55 միլիարդ դրամ կհատկացվի արցախցիների բնակարանային ծախսերը հոգալու համար:
Այսպիսով, արցախցի ուսանողների ուսման վարձի և տան վարձավճարի փոխհատուցման ծրագիրը կշարունակվեն, չնայած ձևաչափը և շրջանակը դեռևս անհասկանալի են։
Արցախցիների նկատմամբ իր բարենպաստ վերաբերմունքով հայտնի Արսեն Թորոսյանին սոցիալական հարցերով նախարար նշանակվելուց հետո լուրեր էին շրջանառվում, որ աջակցության ծրագրերը, հավանաբար, չեն շարունակվի, ինչը արցախցիներին կզրկի ամեն ինչից։
Արսեն Թորոսյանը վերջերս հանդիպել է Լիաննա Պետրոսյանի հետ, ով, հասարակական կարծիքի հարցումների հիման վրա, ներկայանում է որպես արցախյան համայնքի ներկայացուցիչ։ Step1.am-ի հետ հարցազրույցում Լիաննան ասել է, որ նախարարի հետ հանդիպման ժամանակ զգացել է նրա հանձնառությունը՝ բարելավելու արցախցիների սոցիալական ծրագրերը։ Արդյո՞ք սա կապված է առաջիկա ընտրությունների և իշխող կուսակցության՝ արցախցիներին իր կողմը գրավելու մտադրության հետ։
Նա նաև հայտնել է, որ սկսել է բաշխվել ֆինանսական օգնությունը, որը երկու ամսով հետաձգվել էր, քանի որ ՄԱԿ-ը չէր հատկացրել միջոցները։ Լիաննա Պետրոսյանը նաև ասել է, որ ներկայացրել է բնակարանային ծրագրի առաջարկներ, որոնք կոչված են պարզեցնել արցախցիներին բնակարաններով ապահովելու գործընթացը։ Նա նշել է, որ կառավարությունը բաց է քննարկումների համար։
Ապրիլից ի վեր արշավ ծավալած, այդ թվում՝ երկու հանրահավաք կազմակերպած Արցախցինրի իրավունքների խորհուրդը դեռևս չի հանդիպել սոցիալական հարցերով նախարարի հետ։ Խորհուրդը հանդիպումներ է անցկացնում շրջաններում և դեռևս կոնկրետ գործողությունների ծրագիր չի ներկայացրել։
Չնայած Արցախի նախկին նախագահ Սամվել Շահրամանյանը վերջերս հայտարարել է, որ Արցախի խորհրդարանն ու կառավարությունը շարունակում են գործել, գարնանը Արցախի պետական նախարար նշանակված Նժդեհ Իսկանդարյանը նույնպես դեռևս չի հանդիպել սոցիալական հարցերով նախարարի հետ։
Եվ անհասկանալի է, թե ինչպես են, հաշվի առնելով ՀՀ կառավարության և Արցախի հասարակական կառույցների միջև կապերի բացակայությունը, գնահատվում արցախցիների կարիքները, վերահսկվում ծրագրերի արդյունավետությունը և լուծվում ձագող խնդիրները։
Օրինակ, որոշ եվրոպական երկրներ միջոցներ են հատկացրել Հայաստանին կանաչ բիզնեսի զարգացման համար, որոնք փոխանցվում են հայկական առևտրային բանկերին՝ արտոնյալ պայմաններով վարկեր տրամադրելու պայմանով, այդ թվում՝ արցախցիներին։ Մասնավորապես, մի քանի բանկեր առաջարկում են բարենպաստ «կանաչ բիզնեսի» վարկեր՝ քեշբեքով, բայց մեր տեղեկություններով՝ արցախցիները տարբեր պատճառներով չեն կարողանում օգտվել ծրագրից։ Արդյո՞ք ծրագրերի արդյունավետությունը վերահսկվում է։
Բնակարանաշինության ծրագիրը նույնպես իրականացվում է արևմտյան դոնորների կողմից ֆինանսավորվող միջազգային հիմնադրամի միջոցով: Ղարաբաղի բնակիչները առաջարկում են միջոցներն օգտագործել սոցիալական բնակարանաշինության, ինչպես նաև “կարճ” ծրագրերի համար: Փոխարենը միջոցներ են հատկացվում արցախցիներին՝ Հայաստանում երկրորդային շուկայում բնակարաններ ձեռք բերելու համար: Ու՞մ հետ են քննարկվում այս առաջարկները:
Կառավարությունը պնդում է, որ արցախցիների վերադարձը անիրատեսական է, իսկ Փաշինյանն առաջարկում է, որ արցախցիները ինտեգրվեն և դառնան Հայաստանի հպարտ քաղաքացիներ: Սակայն անհասկանալի է, թե ինչու հայկական անձնագրեր ունեցող արցախցիները 2023 թվականի սեպտեմբերից անմիջապես հետո չճանաչվեցին որպես Հայաստանի հպարտ քաղաքացիներ: Արդյո՞ք դա արվել է նրանց իրավունքները պաշտպանելու և կորցրած գույքի համար փոխհատուցում վճարելու պարտավորությունից խուսափելու համար:
Նաիրա Հայրումյան
