Ինչպե՞ս աշխատենք, երբ մեզնից մեկը պարտավոր է մնալ երեխայի հետ, որովհետեւ մանկապարտեզներում տեղահանվածներս առաջնահերթություն չունենք։

Օրս սկսվեց մանկապարտեզում։ Տնօրենը շատ սիրելիր, կամեցող բացատրում է, որ մեր երեխան դեռ 6-րդն է հերթում, իսկ այս պահին երկու ազատ տեղ կա, բայց գրանցվածներից առաջ էլ դեռ 3 հոգի կա առաջնահերթության ցուցակում։

Մենք՝ Արցախից բռնի տեղահանվածներս, առաջնահերթության ցուցակում չենք ընդգրկվում։

Առաջնահերթության ցուցակում գրանցված են բազմազավակները եւ մի քանի այլ կատեգորիա, մենք, որ կորցրել ենք ամեն ինչ՝ տուն, աշխատանք ու արժանապատիվ ապրուստ, որ հիմա տարին մի քանի անգամ ստիպված ենք բնակարան փոխել, որովհետեւ տանտերերը կամ բնակվարձն են բարձրացնում կամ վաճառում են տունը։

Ապրիլից սոցիալական 40+10 աջակցությունը դադարեցվում է, իսկ այն ընտանիքները, որ բաղկացած են 2-3 հոգուց, ծայրահեղ վիճակում են հայտնվելու։ Սոցապ նախարարը ԱԺ ամբիոնից հորդորում է՝ «թող աշխատեն», եւ իրենց թվում է, որ պետության տված գումարներո՞վ ենք միայն հոգում մեր ընտանիքի ծախսը։ Բնակարանային վարձերը առնվազն 150 հազար է կազմում, մի հոգու աշխատավարձով նույնիսկ բնակվարձը տալն է անհնար։

Երբ դեռ նախորդ անգամ շշուկներ էին պտտվում, որ սոցիալական ծրագրերը դադարեցնելու են, երեխային գրանցեցինք մանկապարտեզում, որ կարողանանք ես ու ամուսինս աշխատել, դա նախորդ տարվա հոկտեմբերն էր։ Գրանցման պահին 12-րդն էինք, 6 ամիս հետո դեռ 6-րդն ենք, որքա՞ն պետք է սպասենք, երբ չկա այլեւս սոցիալական աջակցության ծրագիր, երբ մի հոգու աշխատավարձով հնարավոր չէ ապրել։

Ինչպե՞ս է գործող իշխանությունը պատկերացնում այն ընտանիքների վիճակը, որոնց երեխաները մանկապարտեզ ընդունվելու համար անգամ առաջնահերթություն չունեն։ Մի՞թե սոցիալական վիճակը մեղմելու համար չեն մտածում առաջացող խնդիրների մասին։

Միջին աշխատավարձով ինչպ՞ս մի հոգով տան վարձ տալ, թե՞ այս ամենը հենց արվում է նրա համար, որ տեղահանվածների “բեռից” վերջապես պրծնեն ու “սիրելի քույր եղբայրները” անելանելիությունից դրդված փնտրեն այլ երկրներ, որտեղ փախստականն ավելի մեծ առավելություններ ունի։

Սա՞ է նպատակը, Հայաստանը տեսնել առանց արցախահայերի, սա հայկակա՞ն ձեռագիր է։

Մարիամ Սարգսյան

Սյունիքի մարզի Տեղ համայնքի կազմում գտնվող Խնածախ գյուղ հասնելուց առաջինը հսկա ադրբեջանական դրոշն է աչքի զարնում, որ գրեթե գյուղի մեջ է տեղադրված` մի բլրի վրա: Գյուղում մի քիչ շրջելուց հետո նկատեցինք, որ հայկական դրոշն էլ ավելացավ ադրբեջանականի մոտ, թեկուզ չափերով ավելի փոքր է:

Դրոշներն այնքան մոտիկ են, որ բանից անտեղյակ մեկը կարող է կարծել, թե ինչ որ երկու բարեկամ երկրների համատեղ բիզնես է:

Իսկեւիսկ նույն պատկերը, ինչ Թաղավարդում էր 2020 պատերազմից հետո, երբ ադրբեջանական դրոշներն ու խրամատները արդեն գյուղացիների բոստաններում էին:

Գարնանային մաքուր օդ ու լռություն է գյուղում: Այնքան լուռ, որ միայն մեղուների բզզոցն է լսվում: Երբ ես սրա վրա ուշադրություն դարձրի, կողքս նստած երիտասարդն ասաց, որ շուտով միայն ադրբեջանի դրոշի ձայնն է լսվելու, երբ մեղուները քնեն: Հսկա դրոշն այնքան մոտ է, որ տատանվելու ձայնը գյուղում պարզ լսվում է, ինչպես պատշգամբում կախած քամուց օրորվող սավանի: Կարող եք պատկերացնել, թե ПК-ի ձայնն ինպես է լսվում, երբ կրակում են:

“Պարզապես ցանկանում են վախի մթնոլորտ ստեղծել, բայց այս գյուղի մարդիկ այդ տեսակը չեն, դա նրանց չի հաջողվի”, ասում է համայնքի ղեկավար Սեյրան Միրզոյանը:

Նա ասում է, որ Սյունիքի Խնածախ գյուղն ուղիղ կապ ունի Արցախի Խնածախի հետ: Ասում է, որ ըստ պատմության, կլիմայական վատ պայմանների (մառախուղի) համար Սյունիքի Խնածախից բնակչությունն Արցախ է տեղափոխվել: Որոշները մնացել են այնտեղ, ոմանք հետ են եկել, բայց կապը միշտ մնացել է, թե բարեկամական, թե ընկերական: Անգամ այս վերջերս են երկու Խնածախների դպրոցականները հանդիպել, որպեսզի այդ կապը չկտրվի:

Խնածախները նաեւ արտաքինով են նման, ըստ գյուղապետի: “Ես բազմիցս եղել եմ Արցախի Խնածախում եւ ով որ եղել է երկու միանուն գյուղերում, կհամաձայնի ինձ հետ”, ասում է նա:

440 հոգի բնակչություն ունեցող Խնածախում եւ դպրոց, եւ մանկապարտեզ է գործում: Գյուղի խնդիրներից համայնքի ղեկավարը ճանապարհներն ու ջուրն է նշում եւ հավաստիացնում, որ ջրի խնդիրը շուտով լուծվելու է, ծրագիրը մեկնարկած է, եւ շուտով բոլորը շուրջօրյա ջուր կունենան: Գյուղում գազ կա, բայց բոլոր տներին չի հասանելի:

“Արցախի տարահանման օրերին ես շուրջ 30-40 ընտանիք եմ բերել մեր գյուղ, օգնել ենք ամեն ինչով մեր ուժերի չափով: Սակայն հիմնականում չեն մնացել: Մի քանի օր մնացել եւ հեռացել են, զուտ որ պայմաններն այսպիսին են, դիրքերը մոտիկ, վախի մթնոլորտ եւ այլն… Բայց մնացողներ եղել են, այդ թվում բազմազավակ ընտանիք”, ասում Միրզոյանը:

Նրա պնդմամբ վերաբնակվելու համար տարբերակներ շատ կան, միայն թե մարդիկ ցանկանան գալ եւ ապրել գյուղում: “Պետք է կարողանաս պատմության առաջ պատասխան տալ, հիմա եթե բոլորս հեռանանք, ո՞վ պետք է մնա այստեղ”, հարցնում է նա:

Թվում է, թե գյուղը հյուրեր շատ չի ունենում, դրա համար տեղացիները միանգամից զգում են, որ լրագրող է եկել, քանի որ միայն այդ ժամանակ են հիշում, երբ կրակում են: “Խնածախի տեղն ո՞վ է իմանում”, ասում են նրանք:

“Հիմա եկել նկարում եք ի՞նչ անեք, եկեք կրակոցների ժամանակ նկարեք: Գիշերը եկեք եւ տեսեք, ինչ է կատարվում գյուղում: Եկեք մեր տանը մի գիշեր անցկացրեք, որ հասկանաք: Այս գիշեր էլ, 10:20 կրակել են: “Կինո” ենք նայում ամբողջ գիշեր: Մի քանի օր առաջ, երբ մառախուղ էր, միայն ձայներն էինք լսում, բայց հիմա եւ լսում ենք, եւ տեսնում: Չպռծա՞վ դրանց Բայրամը: Երկու թոռս 44-օրյա պատերազմի մասնակից են, երբ պատմում են` ջանս փշաքաղվում է, ասում լռեք, պետք չէ… Ինչպես Ղարաբաղում էր, հիմա նույնն էլ այստեղ է, ասում է Ժորա պապիկը:

Տիկին Դիանան էլ Վարդենիսից է հարս եկել եւ 45 տարի է Խնածախում է ապրում: Քանի օր է կրակում են, ես էլ հիվանդ կին եմ, շաքարային դիաբետ ունեմ, իմ վրա ավելի է ազդում վախը: Ի՞նչ անեմ, ասում է նա:

Դավիթ Բաբայանը չորս երեխաների հայր է, փոքր աղջնակը մանկապարտեզում է, իսկ արդեն չափահաս տղաները տանը: Բոլորին Դավիթը մենակ է խնամում:

“Իշխանաձոր էի ապրում, ամեն ինչ ստեղծել եմ, տուն-տնտեսություն, բայց ինչ օգուտ, մեկ թաշկինակ անգամ չեմ կարողացել վերցնել, անգամ փաստաթղթերս է մնացել այնտեղ: Սերտիֆիկատով վերցրել եմ այս տունը եւ փորձում եմ վերանորոգել: Փորձում եմ մի խոզանոց սարքել, տնտեսություն ստեղծել նորից: Ճարներս ի՞նչ, նորից զրոյից պետք է սկսեմ: Գազը պետք է տուն հասցնեմ, որ դարն է, բաժակով ջուր ենք լցնում` լողանում, դուռը բացում ես` քամին մտնում է ներս: Բոլորը ծախս է: Ինչ գնում ենք խանութից, ասում ենք՝ Իշխանասարինն ավելի լավն էր: Հիշում ենք` կարոտում: Պակաս բան չենք ունեցել այնտեղ…  Խնածախում ապրելով ես չեմ վախենում, պատերազմի մասնակից եմ, տեսել եմ բոլոր դաժանությունները, իմ УАЗ-ով դիակներ էի հանում մարտադաշտից 44-օրյայի ժամանակ: Բայց կանայք ու երեխաներ կան գյուղում, վախը մարդուն բնորոշ զգացում է: Ի՞նչ է ստացվում հիմա, իրենք կրակում են, մեզ էլ չի՞ կարելի պատասխանել… Իմ տունն է, ես այստեղ գրանցված եմ, ինչպես թողնեմ ադրբեջանցիներին, մի տուն Իշխանաձորում եմ թողել, հիմա էլ սա՞ պետք է թողնեմ: Ոչ, ասում է Դավիթը:

Մարութ Վանյան

ԱՄՆ վաթսուն Կոնգրեսականներ կոչ են արել պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոյին կիրառել «Ազատության» աջակցության ակտի 907-րդ հոդվածը՝ պահանջելով անհապաղ դադարեցնել ԱՄՆ ռազմական օգնությունը Ադրբեջանին, նշելով Բաքվի կողմից Արցախի 120․000 բնիկ հայ քրիստոնյա բնակչության էթնիկ զտումները, ինքնիշխան հայկական տարածքների շարունակական օկուպացիան, ինչպես նաև հայ գերիների անօրինական կալանավորումն ու բռնությունները։

Կոնգրեսականներ Մայք Լոլերը, Ֆրենք Փալոնը, Գաս Բիլիրակիսը  և Գեյբ Ամոն գլխավորել են երկկուսակցական նամակը՝ ուղղված պետքարտուղար Ռուբիոյին։

«Հայ դատի ԱՄՆ հանձնախումբը ողջունում է այս երկկուսակցական կոչն ուղղված պետքարտուղար Ռուբիոյին՝ կիրառելու 907-րդ հոդվածը և դադարեցնելու ԱՄՆ ռազմական օգնությունը Ադրբեջանին»,- հայտարարել է Հայ Դատի Ամերիկայի գործադիր տնօրեն Արամ Համբարյանը՝ հավելելով․ «Ադրբեջանի կողմից Արցախի բնիկ հայ քրիստոնյաների ցեղասպանական էթնիկ զտումներից, ինքնիշխան հայկական տարածքների շարունակական օկուպացիայից և հայ պատանդների անօրինական կալանավորումից հետո՝ չենք կարող պահանջել, որ ԱՄՆ հարկատուները սուբսիդավորեն այս նավթով հարուստ և կոռումպացված օտարերկրյա բռնապետությունը։ Շնորհակալություն ենք հայտնում կոնգրեսականներ Լոլերին, Փալոնին, Բիլիրակիսին և Ամոյին, ինչպես նաև նրանց միացած 60 կոնգրեսականներին՝ իրենց բարոյական հստակ դիրքորոշման և խաղաղասիրական ուժեղ առաջնորդության համար»։

Վկայակոչելով Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի 120․000 բնիկ հայ բնակչության էթնիկ զտումը՝ օրենսդիրները ընդգծել են. «Իր գործողությունների համար չկանգնելով որևէ պատասխանատվության առաջ՝Ադրբեջանը շարունակում է խաթարել արդար, կայուն և արժանապատիվ խաղաղության ապահովման ջանքերը տարածաշրջանում՝ Հայաստանի դեմ շարունակական ագրեսիայով»։

Նամակի ստորագրողները կոչ են արել պետքարտուղար Ռուբիոյին չկիրառել այն շրջանցման իրավասությունը, որի շնորհիվ ԱՄՆ հաջորդական վարչակազմերը շրջանցել են 907-րդ հոդվածը, և փոխարենը պարտադրել օրենքի լիարժեք կիրարկումը՝ Ադրբեջանին իր հանցագործությունների համար պատասխանատվության ենթարկելու նպատակով։ 2001 թվականից ի վեր ԱՄՆ բոլոր նախագահներն օգտվել են շրջանցման դրույթից, մինչև 2024 թվականը, երբ նախագահ Բայդենը առաջին անգամ կիրառեց 907-րդ հոդվածը։

Օրենսդիրները նշել են. «Ադրբեջանի շարունակվող ագրեսիայի, հայ ռազմագերիների նկատմամբ իրականացվող բռնությունների, հայկական քրիստոնեական մշակութային ժառանգության ոչնչացման և Լեռնային Ղարաբաղի հայերի՝ իրենց տները անվտանգ վերադառնալու իրավունքի ժխտման խորապատկերին՝ Ադրբեջանի նկատմամբ պատասխանատվության բացակայությունը ոչ միայն կնորմալացնի նրա գործողությունները, այլև կխրախուսի ԱՄՆ-ի մրցակիցներին, ովքեր ձգտում են օգտվել Վաշինգտոնի անգործությունից»։

Այս նամակը շարունակում է Կոնգրեսում ձևավորված նախաձեռնությունը՝ կապված 2023 թվականին Սենատում միաձայն ընդունված «Հայերի պաշտպանության ակտի» հետ, որի համահեղինակներն էին այն ժամանակվա սենատոր, այժմ պետքարտուղար Ռուբիոն և սենատոր Գարի Փիթերսը։ Օրենքի ընդունումն ընդգծել է ԱՄՆ-Ադրբեջան ռազմական կապերի վերաբերյալ աճող երկկուսակցական մտահոգությունը։

Հայ դատի ԱՄՆ հանձնախումբը նախաձեռնել է համազգային արշավ՝ աջակցելու այս գործընթացին, որի շրջանակներում “ANCA Rapid Responder” համակարգի միջոցով Կոնգրեսին ուղղվել է ավելի քան 50.000 անհատական նամակ։ Վերջին շաբաթների ընթացքում “ANCA Rising Leaders”  ծրագրի երիտասարդ ակտիվիստները միացել են Հայ դատի Ամերիկայի հանձնախմբի Վաշինգտոնի և տարածաշրջանային թիմերին՝ այցելելով ավելի քան 400 կոնգրեսական գրասենյակ՝ այս նախաձեռնությանն աջակցություն ապահովելու համար։

Այդ մասին հայտնում են ՀՅԴ Բյուրոյի Հայ դատի կենտրոնական գրասենյակից։