Լսումներ ԱՄՆ Կոնգրեսում. ժամանակն է, որ արցախցիները հասունանան

Աշխարհահռչակ իրավապաշտպանների, իրավաբանների, լրագրողների մասնակցությամբ Երեւանում անցկացված միջազգային համաժողովը, որտեղ քննարկվում էր, թե ինչպես կարելի է պաշտպանել Արցախի ժողովրդի իրավունքները, հայկական լրատվամիջոցների գլխավոր նորություն չդարձավ։ Ինչպես իրենք՝ արցախցիների իրավունքները։ Հայկական լրատվամիջոցները հաճախ սահմանափակվում են սոցիալական ապահովության նախարարության պաշտոնական տեղեկություններով, թե ինչպես կարող են արցախցիները հաղթահարել բյուրոկրատական խոչընդոտները՝ ապացուցելու իրենց կենսագրությունը։ Իսկ լավագույն դեպքում ներկայացվում են ցեղասպանությունից, օկուպացիայից և տեղահանությունից փրկված մարդկանց պատմությունները, բայց առանց քաղաքական և իրավական գնահատականների՝ ավելի շատ կենտրոնանալով հումանիտար ասպեկտի վրա։

Ինչ վերաբերում է կառավարության մակարդակով կազմակերպվող միջոցառումներին (վերջերս Երևանում երկու «գլոբալ» ֆորում էր անցկացվել), ապա այնտեղ արցախցիների մասին խոսելը համարվում է մովետոն։

Հայաստանում ծայրահեղ բևեռացվածության պայմաններում արցախցիների մասին հիշատակումները բաժանվում են հիմնականում երկու խմբի՝ կա՛մ ցինիկ մեղադրանքներ դասալքության,  հօգուտ Ռուսաստանի լրտեսություն և Հայաստանում իշխանափոխության փորձերի մեջ, կամ արցախցիներին վերադարձնելու համառ փորձեր, պարզ չէ, թե ինչ պայմաններում։

Համաշխարհային քաղաքական գործիչներն ու իրավապաշտպանները, որոնց դիմում են Հայաստանի և Արցախի ընկերները՝ արցախցիների իրավունքների հարցում օգնելու խնդրանքով, գլուխները բռնած ասում են, որ ուղղակի ցնցված են, թե որքան անտաղանդ, իսկ երբեմն էլ միտումնավոր բացասական են հայ քաղաքական գործիչները՝ ներառյալ արցախյան “էլիտան”, ներկայացնում արցախահայության խնդիրները։ Ավելին, այս տարի ոչինչ չի արվել, որպեսզի Արցախի ժողովրդի խնդիրը դառնա ոչ միայն ներքին հայկական, այլեւ միջազգային գործոն։ 33 տարի առաջ Միացումի մասին հասուն որոշում կայացրած արցախցին հետո ընկավ «մանկության» գիրկը և այդպես էլ չհասունացավ։

Միջազգային փորձագետները նշում են մի քանի առանցքային կետեր.

1․ Սենատոր Բեն Քարդինը վերջերս ԱՄՆ Կոնգրեսի Հելսինկյան կոմիտեում կայացած լսումների ժամանակ ասաց, որ Բաքվի և Երևանի միջև առաջիկա «խաղաղության պայմանագրում» ղարաբաղյան կարգավորման մասին հիշատակման բացակայությունը անհեթեթություն է։
2. Բեն Քարդինը նաև հայտարարեց, որ Բաքվի պահանջները Երևանից՝ փոխել Սահմանադրությունը, պարզապես ծիծաղելի են։ Իսկ Միջազգային քրեական դատարանի նախկին գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն Երևանում կայացած համաժողովի ժամանակ ասաց, որ միջազգային իշխանությունները Արցախը համարում են Ադրբեջանի մաս, քանի որ Հայաստանը երբեք չի հայտարարել, որ Արցախը պատկանում է Հայաստանին։ Հիշեցնենք, որ ՀՀ Սահմանադրությունը հղում է անում Հայաստանի Անկախության Հռչակագրին և Արցախի և Հայաստանի վերամիավորման մասին 1989թ. որոշման։ Իսկ ըստ փաստաթղթերի՝ Արցախը Հայաստանի մաս է։

3․ Իրավապաշտպան և փաստաբան Նազելի Վարդանյանը ցնցված է, որ սեպտեմբերի 19-ի դեպքերից և տեղահանությունից մեկ տարի անց արցախցիների իրավունքների վերաբերյալ ոչ մի հայց չի ներկայացվել միջազգային և տեղական դատարաններում, թեև խախտվել են բոլոր հնարավոր հիմնարար իրավունքները։

4․ Ճշմարտության և արդարության կենտրոնի ղեկավար, Կալիֆորնիայի (ԱՄՆ) դաշնային դատավոր Գասիա Ագարյանն ասում է, որ անհրաժեշտ են հազարավոր փաստեր, որոնք պետք է ներկայացվեն բոլոր ատյաններ՝ ապացուցելու արցախցիների իրավունքները և խախտման հանցավոր բնույթը։

Այսպիսով, ագրեսիայից, ցեղասպանությունից և տեղահանությունից մեկ տարի անց նախանշում է արցախյան կառույցների քայլերի հաջորդականությունը, որոնք պետք է կատարվեն Հայաստանից, Սփյուռքից և աշխարհի հայերի բարեկամների օգնությամբ։

Ելնելով վերոնշյալ կետերից՝ իշխանությունները պետք է բաժանեն աշխատանքը և գործեն ակտիվ ու հաստատակամ՝ չտրվելով սադրանքներին ու սպառնալիքներին։

1․ Արցախի խորհրդարանը համապատասխան կազմակերպությունների հետ միասին պետք է ամեն օր հայտարարություններ անի, որ հայ ժողովրդի համար անընդունելի է «խաղաղության պայմանագիրը»՝ առանց Արցախի միջազգայնորեն ճանաչված կարգավիճակը որոշելու։ Որքան անընդունելի է ցանկացած փաստաթուղթ, որը կանխորոշում է Արցախի կարգավիճակը՝ մինչեւ ԵԱՀԿ Մինսկի համաժողովը։
2․ Հայաստանի Սահմանադրությամբ Արցախը Հայաստանի մի մասն է, և դա ակնհայտ դարձավ «անկախ Արցախի» նախագծի ավարտից հետո։ Ուստի Արցախի խորհրդարանը և հասարակական կազմակերպությունները պետք է պահանջեն իրականացնել 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշումը՝ որպես Արցախի կարգավիճակը սահմանող այս պահին միջազգայնորեն ճանաչված միակ փաստաթուղթ։
3․ Փաստաբանների և իրավապաշտպանների օգնությամբ անհրաժեշտ է մշակել հայցադիմումի ձևանմուշ, որտեղ Արցախի յուրաքանչյուր բնակիչ կարող է մուտքագրել իր անունը, հասցեն և պահանջները և հայց ներկայացնել։ Երբ դատարաններում 100 հազար հայց լինի, արցախցիների իրավունքների հարցը կարող է արդիական դառնալ.
4․ Արցախի՝ դեռևս գործող համայնքային մարմինների միջոցով հնարավոր է գույքագրել և փաստեր հավաքել Արցախում տեղի ունեցածի վերաբերյալ՝ արձանագրել կորցրած կոլեկտիվ և մասնավոր սեփականությունը, մարդկանց սպանության, խոշտանգումների, վայրագությունների, հազարամյակների ընթացքում հողի կորստի փաստեր։ Համայնքապետերը հեշտությամբ կարող են տեղեկատվություն հավաքել և փաստահավաքներին ուղղորդել մարդկանց մոտ, ովքեր կարող են պատմել բոլոր մանրամասները։

Նման աշխատանք պետք է իրականացվի համակարգված և իրականացվի Համակարգող մարմնի կողմից, որը մանդատ ունի ներկայացնելու Արցախի ժողովրդի իրավունքները։ Այս մարմնում կարող են լինել Արցախի պետական, քաղաքային, հասարակական մարմինների և շահագրգիռ կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ։ Ի վերջո, մեկ այլ կարևոր հարց, որ բարձրացրեց Օկամպոն, այն էր, թե ո՞ւմ հետ խոսել, ով է ներկայացնում Արցախի ժողովրդի իրավունքները։

Սա տնային առաջադրանքների նվազագույնն է, որ արցախցիները կարող են անել նախքան օգնություն խնդրելը իրավապաշտպաններից և քաղաքական գործիչներից, ովքեր պատրաստ են լսել, բայց միայն մանդատ ունեցողներին:

Հիշեցնենք, որ սեպտեմբերի 19-ին ԱՄՆ Կոնգրեսում տեղի կունենան Արցախի բնակիչների իրավունքների վերաբերյալ լսումներ, որոնք արցախցիների համար կարող են ցատկահարթակ դառնալ՝ գրագետ ձևակերպելու իրենց իրավունքներն ու պահանջները, ներկայացնելու տպավորիչ դոսյեներ և քաղաքական լուծման իրենց տեսլականը։

Նաիրա Հայրումյան