Թուրքիան «Չարիքի առանցքի» մի մասն է

«Այն քաղաքները, որոնք մենք անվանում ենք Հալեպ, Իդլիբ, Դամասկոս և Ռաքքա, կդառնան մեր նահանգները, ինչպես Անթեփը, Հաթայը և Ուրֆան», – ասել է Էրդողանը իր կուսակցության համագումարում, որը հայտնի է որպես «Մուսուլման եղբայրների» գաղափարախոսություն դավանող: Դեկտեմբեր, 2024թ.

Ռուսական ընդդիմության արևմտամետ քաղաքական շրջանակները, լրագրողներն ու փորձագետները Ուկրաինայից, Իսրայելից, Վրաստանից, ինչպես նաև ամերիկացի և եվրոպացի քաղաքական գործիչներն ու քաղաքագետները «գլուխները ավազի մեջ» են պահում և անտեսում են այն փաստը, որ Թուրքիան հանդիսանում է «չարիքի առանցք»։

Ռուսաստանի, Չինաստանի, Հյուսիսային Կորեայի և Իրանի հետ միասին Թուրքիան «չարիքի առանցքի» առաջատար մասերից է։

Բացի այդ, պետք է հասկանալ, որ Արևմուտքի համար Իրանը, որպես քաղաքակրթություն, կարևոր աշխարհաքաղաքական խաղացող է և տարածաշրջանում պոտենցիալ (հնարավոր) գործընկեր։

Թուրքիան, իր հերթին, քաղցկեղ է արևմտյան հանրության համար: Հարկ է հիշել, որ Թուրքիան ընդունվեց ՆԱՏՕ միայն Խորհրդային Ռուսաստանին զսպող գործոն լինելու համար, որն Արևմուտքի մեծ սխալն էր և աշխարհաքաղաքական իրողությունների և թուրքական սպառնալիքի չընկալման հետևանք։

Թուրքիայի ագրեսիվ քաղաքականությունը վերջին 30 տարիների ընթացքում ներառում է բազմաթիվ ասպեկտներ՝ ընդգրկելով ներքին և արտաքին ուղղությունները։ Երկիրը վարում է ակտիվ արտաքին քաղաքականություն՝ ձգտելով ընդլայնել իր ազդեցությունը Մերձավոր Արևելքի, Կովկասի, Միջերկրական ծովի և Բալկանների տարածաշրջաններում։

Դիտարկենք հիմնական ասպեկտները.

1. Մերձավոր Արեւելք եւ Սիրիա

• Ներխուժումներ Սիրիա (2016, 2018, 2019, 2024). Թուրքիան ռազմական գործողություններ է իրականացնում «ահաբեկիչների դեմ պայքարի» պատրվակով, հատկապես քրդական աշխարհազորայինների (YPG/PKK) դեմ, որոնք նա համարում է ազգային անվտանգության սպառնալիք: Խոշորագույն գործողությունների թվում.

– «Եփրատի վահան» (2016–2017 թթ.)

– «Ձիթենու ճյուղ» (2018 թ.)

– «Խաղաղության աղբյուրը» (2019 թ.)

– Ասադի իշխանության տապալումը «Հայաթ Թահրիր ալ-Շամի» խամաճիկ ուժերի օգնությամբ (2024 թ.)

Այս գործողություններն ուղեկցվել են թուրք-սիրիական սահմանի երկայնքով անվտանգության գոտիների ստեղծմամբ, սիրիացի փախստականների վերաբնակեցմամբ և Սիրիայի հյուսիսում թուրքական ազդեցության ուժեղացմամբ։

Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմում. Թուրքիան աջակցում էր ընդդիմադիր ուժերին, այդ թվում՝ Սիրիայի ազատ բանակին, ընդդեմ Բաշար ալ-Ասադի կառավարության:

2. Կովկաս

• Աջակցություն Ադրբեջանին Արցախյան (Ղարաբաղ) պատերազմում (2020 թ.): Թուրքիան ակտիվորեն աջակցել է Ադրբեջանին՝ տրամադրելով զենք, ռազմական խորհրդատուներ և Bayraktar TB2 անօդաչու սարքեր: Ակնա քաղաքում ստեղծվել է ռուս-թուրքական համատեղ մոնիտորինգի կենտրոն։

3. Արեւելյան Միջերկրական

• Հակամարտություն Հունաստանի և Կիպրոսի հետ: Թուրքիան ագրեսիվ քաղաքականություն է վարել Արևելյան Միջերկրական ծովում.

– Գազի և նավթի որոնում վիճելի ջրերում:

– Հունաստանի հետ ծովային սահմանների վեճը.

– Ռազմական սրացում Հյուսիսային Կիպրոսի շուրջ, որտեղ Թուրքիան աջակցում է Հյուսիսային Կիպրոսի ինքնահռչակ թուրքական հանրապետությանը (ՀԿԹՀ), որը ճանաչվել է միայն Անկարայի կողմից:

Նման գործողությունները մեծացնում են լարվածությունը ԵՄ-ի, հատկապես Ֆրանսիայի և Գերմանիայի հետ:

4. Բալկաններ

• Բալկաններում ազդեցության ուժեղացում: Թուրքիան ձգտում է ամրապնդել իր դիրքերը մահմեդական բնակչություն ունեցող երկրներում (Բոսնիա և Հերցեգովինա, Կոսովո, Ալբանիա)՝ օգտագործելով մշակութային և տնտեսական լծակները: Սա մտահոգություն է ԵՄ-ի և հարևան երկրների համար։

5. Ազդեցությունը Աֆրիկայի և Կենտրոնական Ասիայի վրա

• Թուրքիան ակտիվորեն ամրապնդում է իր դիրքերը Աֆրիկայում ներդրումների և ռազմակայանների ստեղծման միջոցով (օրինակ՝ Սոմալիում):

• Կենտրոնական Ասիայում Անկարան օգտագործում է «թուրքական միասնություն» հասկացությունը՝ պահպանելով կապերը թյուրքական հանրապետությունների հետ (Ղազախստան, Ուզբեկստան, Ղրղզստան):

6. Քրդական հարց

• Թուրքիան պայքարոմ է քրդերի դեմ ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ դրսում.

– Կոշտ միջոցներ Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության (PKK) դեմ։

–  Երկրի ներսում քուրդ ակտիվիստների, քաղաքական գործիչների և լրատվամիջոցների ճնշումը.

– Ռազմական գործողություններ Իրաքում և Սիրիայում քուրդ զինյալների դեմ.

7. Ներքին ագրեսիվ քաղաքականություն

Աճող ավտորիտարիզմ: Նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը 2000-ականներից ի վեր ամրապնդել է իր իշխանությունը՝ ճնշելով ընդդիմությանը, ազատ խոսքին և անկախ լրատվամիջոցներին:

Ռեպրեսիա հեղաշրջման փորձից հետո (2016 թ.): Ձախողված հեղաշրջումից հետո հազարավոր մարդիկ ձերբակալվեցին, այդ թվում՝ զինվորական սպաներ, դատավորներ, ուսուցիչներ և լրագրողներ։ Սա արժանացավ միջազգային հանրության քննադատությանը:

8. Հակամարտություն Արեւմուտքի հետ

• Թուրքիան պարբերաբար հակադրվում է ՆԱՏՕ-ի և ԵՄ-ի հետ.

• Ռուսական S-400 հակաօդային պաշտպանության համակարգերի գնումը հանգեցրեց պատժամիջոցների ԱՄՆ-ից։

• ԵՄ-ի վրա ճնշում միգրացիոն ճգնաժամերի միջոցով՝ սպառնալով «բացել սահմանները» փախստականների համար:

9. Թուրքիան Ռուսաստանի համար կարևոր հանգույց է դարձել 2022 թվականին Ուկրաինա ներխուժումից հետո, հատկապես Արևմուտքի կողմից պատժամիջոցների ճնշման պայմաններում: Երկրների միջև համագործակցությունն աճել է մի քանի հիմնական ոլորտներում։

10. Ավելի քան մեկ դար Թուրքիան ժխտել է 1915-1923 թվականներին իրականացված Հայոց ցեղասպանությունը և օկուպացված է պահում Հայաստանի Հանրապետության տարածքի մեծ մասը։

Եզրակացություն

Վերջին երեք տասնամյակների ընթացքում Թուրքիայի ագրեսիվ քաղաքականությունը պայմանավորված է ներքին խնդիրների, ազգայնական հավակնությունների և տարածաշրջանային առաջնորդության ցանկությամբ: Սա լարվածության բազմաթիվ կետեր է ստեղծել հարեւանների, ՆԱՏՕ-ի գործընկերների և համաշխարհային տերությունների հետ:
Հուսով եմ, որ արևմտյան աշխարհը կգիտակցի Թուրքիայի նպատակների, հատկապես Թուրանի հեռանկարի պոտենցիալ վտանգը, և Իրանից և Ռուսաստանից հետո հերթը կհասնի Թուրքիային, հակառակ դեպքում թուրքական ներխուժումը կհասնի Եվրոպայի բուն սիրտը։