Ի՞նչ է լինելու արցախցիների սեփականության իրավունքների հետ։ Եվրոպացիները հարցեր են տալիս Փաշինյանին
- 17:06 09.10.2025
Քարին տակը, որն ամբողջությամբ ջնջվել է երկրի երեսից
Նիկոլ Փաշինյանը, ելույթ ունենալով միջազգային հարթակներից, արցախցիների վերադարձի գաղափարը անվանում է ոչ միայն անիրատեսական, այլև վտանգավոր «խաղաղության գործընթացի» համար։
Ժողովրդի վերադարձի հետ կապված իրավիճակը պարզ է, բայց ԵԽԽՎ անդամին այլ բան հետաքրքրեց․ արդյոք քննարկվե՞լ է ղարաբաղցի փախստականների գույքային փոխհատուցման հարցը խաղաղության համաձայնագրի շրջանակներում, և արդյոք նրանց մշակութային ժառանգությունը վտանգված է։
Փաշինյանը նշեց, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև նախաստորագրված խաղաղության համաձայնագիրը պարունակում է միայն որոշակի հարցերի վերաբերյալ համաձայնություններ։ Ենթադրվում է, որ երկու երկրների միջև կստեղծվեն մեխանիզմներ և հարթակներ այլ խնդիրների քննարկման համար։
Այսպիսով, ԵԽԽՎ-ն և մյուսները ֆունդամենտալ հարց են տալիս. ի՞նչ է լինելու արցախցիների գույքի, նրանց հուշարձանների և պաշտամունքի վայրերի հետ։
Պաշտոնական Երևանի կողմից այս հարցերը քննարկելուց հրաժարվելը և դրանք «քողարկելու» փորձերը՝ արցախցիներին ֆինանսական օգնություն ցուցաբերելով, նրանց կապույտ անձնագրերը փոխարինելով և բնակարանային վկայականներ տրամադրելով, չեն լուծում Արցախում լքված գույքի և հուշարձանների հարցը։ Նույնիսկ եթե բոլոր արցախցիները բնակարան ստանան Հայաստանում, նրանց սեփականության իրավունքները Արցախում՝ թե՛ մասնավոր, թե՛ կոլեկտիվ, կմնան անփոփոխ։
Տեղահանությունից ի վեր Հայաստանի կառավարությունը չի գնահատել կամ գույքագրել լքված գույքը և որևէ միջոց չի ձեռնարկում փոխհատուցման համար։ Բոլոր առաջարկները մերժվել են, այդ թվում՝ միջազգային դոնորների համաժողով անցկացնելու գաղափարը։ Հայաստանի կառավարությունը վախենում է ճանաչել արցախցիների սեփական գույքի իրավունքը և պնդել Հայաստանի պատասխանատվությունը՝ այն պաշտպանելու կամ փոխհատուցելու համար։
Բաքուն փորձում է լուծել հայկական գույքի հարցը բարբարոսական միջոցներով՝ պարզապես ոչնչացնելով բնակելի շենքերը, հուշարձանները, գերեզմանատները և ամբողջ գյուղերը։ Սակայն սա լուծում չէ, քանի որ հողի իրավունքը անօտարելի է։
Մինչև Արցախում գույքի հարցը չլուծվի, ոչ մի ինքնահարգանք ունեցող ընկերություն կամ երկիր այս տարածքում ներդրումներ չի կատարի։ Ավելին, նույնիսկ Ադրբեջանի շարքային բնակիչները դժկամությամբ են տեղափոխվում այնտեղ, քանի որ հասկանում են, որ ստիպված կլինեն ապրել ուրիշի բնակարաններում։ Ինչ վերաբերում է եկեղեցիներին, ապա դրանք Հայ Առաքելական Եկեղեցու սեփականությունն են։
Գույքային հարցը չի լուծվի նույնիսկ «խաղաղության պայմանագրով», քանի որ գույքի իրավունքները անվիճելի են ամբողջ աշխարհում և չեն դադարում նույնիսկ աղետի դեպքում։ Բաքուն դա հիանալի հասկանում է, բայց օգտվում է Հայաստանի կառավարության հետ իր հանցավոր գործարքից՝ ուրիշի գույքը տնօրինելու համար։
Ցանկացած, նույնիսկ թեթևակի կոմպետենտ իրավաբան, Հայաստանի կառավարության աջակցությամբ, կարող է միջազգային դատարաններում մասնավոր և խմբային հայցեր ներկայացնել Արցախի բնակիչների համար։ Հասարակական կազմակերպություններն արդեն իսկ տվյալներ են հավաքում Արցախում լքված գույքի վերաբերյալ։ Սակայն Հայաստանի կառավարության՝ Արցախից՝ նրա հողերից, գույքից, արժեքներից, հանքային պաշարներից, ենթակառուցվածքներից և մասնավոր սեփականությունից հրաժարվելու քաղաքականությունը դառնում է գլխավոր խոչընդոտը արցախցիների իրավունքների ճանաչման և պաշտպանության համար։
Ո՛չ Բաքվի բարբարոսական գործողությունները, ո՛չ Հայաստանի կառավարության հրաժարումը, ո՛չ էլ արցախցի ժողովրդի պասիվությունը չեն կարող միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին ստիպել մոռանալ սեփականության իրավունքի մասին։ Եվրոպացիները ցնցված են և չեն կարողանում հասկանալ, թե ինչպես կարելի է բռնագրավել սեփականությունը կամ 150,000 մարդկանց սեփականությունը «նվիրել» գրչի մի հարվածով։
Այս հարցը մի օր կհայտնվի իր ողջ հասակով և կխաթարի խաղաղության ու այլ համաձայնագրերը։
Նաիրա Հայրումյան