Արցախի հարցը մնում է վիճահարույց, և Ալիևը դա բոլորից լավ է հասկանում

Ղարաբաղյան կարգավորմանը վերաբերող միջնորդների առաջարկների և փաստաթղթերի հրապարակումը բանավեճ է առաջացրել հայ փորձագիտական ​​​​համայնքում, որը կենտրոնացած է ամենակարևոր հարցի շուրջ. արդյո՞ք հնարավորություն կար խուսափել պատերազմից և շարունակել 30-ամյա բանակցությունները ևս 100 տարի։

Հրապարակված փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ նման հնարավորություն կար, բայց այն չեղյալ է հայտարարվել Նիկոլ Փաշինյանի՝ միջնորդների առաջարկները մերժելու և «իր սեփական կետից» բանակցություններ սկսելու որոշմամբ։ Արտաքին իրավիճակը նույնպես փոխվել էր. Մոսկվայի ջանքերը հանգեցրել են Հայաստանի պետականության վերաբերյալ միջազգային նեգատիվ կոնսենսուսի առաջացմանը։

Մինչև 2018 թվականը Հայաստանի կառավարությունը աշխատում էր կանխել ռազմական գործողությունները (ակնհայտորեն հասկանալով, որ Ռուսաստանը, որպես «դաշնակից», աջակցում է ոչ թե Հայաստանին, այլ Ադրբեջանին՝ զենք մատակարարելով նրան)։ Անդրիաս Ղուկասյանի խոսքով՝ բոլոր առաջարկների էությունը հանգեցնում էին նրան, որ Հայաստանը հրաժարվում էր նախկին ԼՂԻՄ-ը շրջապատող յոթ շրջաններից՝ ԼՂԻՄ-ի սահմաններում Արցախի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի դիմաց, գումարած՝ Հայաստանի հետ միջանցք։ Հայաստանի կողմից 7 շրջանների հանձնումից հրաժարվելը «հետաձգում էր» Արցախի ինքնորոշման հանրաքվեն, իսկ Բաքվի կողմից հանրաքվեն անցկացնելուց հրաժարվելը հետաձգում էր շրջանների վերադարձը իրեն։

Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահների միջնորդությամբ պահպանվող 30 տարուց ավելի այս հավասարակշռությունը խախտվեց 2019 թվականին։

ՄԱԿ-ի՝ Ղարաբաղի վերաբերյալ չորս բանաձևերի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ԼՂԻՄ տարածքը միշտ համարվել է «վիճելի», և Բաքվի ինքնիշխանությունը դրա նկատմամբ երբեք չի ճանաչվել։ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել է հենց այս «վիճելիությունը» լուծելու համար։

Սակայն նույնիսկ օկուպացիայից և ամբողջ բնիկ բնակչության տեղահանությունից հետո, Արցախի կարգավիճակը մնում է վիճելի։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի փակումը 2025 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ևս չի «լուծել» այս վեճը։

Ոչ մի միջազգային փաստաթուղթ չի ճանաչում Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը Արցախի և Նախիջևանի նկատմամբ, և 1991 թվականի անիմաստ Ալմա-Աթայի հռչակագրի հղումները միայն հաստատում են իրավական հիմքի իսպառ բացակայությունը։

Ալիևը սա հիանալի հասկանում է. նա չի կարող ստորագրել «խաղաղության պայմանագիր», որը կասկածելի ռազմական լուծումից բացի այլ հիմք չունի։ Ահա թե ինչու նա պահանջում է, որ Հայաստանը կամավոր հրաժարվի իր իրավունքներից՝ ընդունելով նոր «Անկախության հռչակագիր» և Սահմանադրություն։

30 տարի շարունակ Բաքուն, մարտի դաշտում պարտվելով հայերին, չի ստորագրել գոնե մեկ փաստաթուղթ, որը կպարտավորեցներ նրան ճանաչել հայերի նվաճումները՝ սպասելով վրեժխնդրության հարմար ժամանակի։ Բաքուն հասկանում է միջազգային կնքված փաստաթղթի ուժը, այդ պատճառով էլ պահանջեց Մինսկի խմբի փակումը։

Հրապարակված փաստաթղթերի վերաբերյալ բուռն քննարկումները, ցավոք, չեն ներառել Մինսկի խմբի հարցը։ Համակարգային քաղաքական ուժերը բարձրաձայն չեն հայտարարել, որ Արցախյան հարցը մնում է վիճելի, և որ միջազգային արբիտրաժը մերժելու հիմքեր չկան։