Երեկ Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակում ավտոբուսներ են հայտնվել՝ դեպի Բերձորի միջանցք խաղաղ երթի համար։ Երթի նախաձեռնողը՝ Միջանցքի ապաշրջափակման ժողովրդական շարժման շտաբն է։ Մինչ այս շտաբը սկսել էր գրանցել երթին մասնակցել ցանկացողներին։ Նշվում էր, որ եթե պայմանականորեն հավաքվի 1500-2000 մարդ, ապա երթը կհայտարարվի։

Ավելի վաղ նախաձեռնող խմբի անդամները հայտնել էին, որ ակցիան անցկացվելու է Արցախի կառավարության (որն արդեն տրամադրել է ավտոբուսներն ու վառելիքը) և ռուս խաղաղապահների հետ համատեղ, որոնք, ինչպես նշվել է, իրենց մանդատի համաձայն պետք է ապահովեն խաղաղ շարասյան անվտանգությունը։

Արցախում այս նախաձեռնությանը զուսպ են ընդունել։ Մի կողմից պարզ է, որ երկար ամիսներ շրջափակված միջանցքը բացելու համար անհրաժեշտ է առարկայական քայլ, և այդ քայլին կարող է գնալ միայն Արցախի ժողովուրդը։ Մյուս կողմից, վերջերս Ադրբեջանի կողմից արցախցի երկու բնակիչների՝ ռուս խաղաղապահների աչքի առաջ առևանգման ֆոնին բոլորը հասկանում են, թե ինչ սպառնալիքներով է հղի ակցիան։ Նախաձեռնողները նույնպես խոստովանում են, որ սպառնալիք կա, սակայն նշում են, որ այլ ճանապարհ պարզապես չկա՝ այլընտրանքը սովն է, «ինտեգրումն» ու ցեղասպանությունը։

Միջանցքի մյուս կողմում Հայաստանից մարդասիրական օգնություններով բեռնատարներն են, ինչպես նաև միջազգային կազմակերպությունների խստացնող հռետորաբանությունը՝ մարդասիրական տրանսպորտը բաց թողնելու պահանջով։ Կհաջողվի՞ հայտարարություններով կոտրել Բաքվին, դժվար է պատկերացնել, թեև ճնշումը Բաքվի վրա աճում է։

Մինչդեռ սոցցանցերում գրում են, որ Բաքուն նույնպես զուգահեռ «մարդասիրական շարասյուն» է պատրաստում Աղդամից։ Բաքվի քաղաքագետները դժգոհում են, որ Արցախում բետոնե բլոկներով փակել են Աղդամի ճանապարհը, թեև, իհարկե, խոսքը ոչ թե բետոնե բլոկների, այլ Արցախի փաստացի սահմանների զինված պաշտպանության մասին է։ Բաքուն պահանջում է վերացնել հայկական զինված դիրքերը, ռուսները նույնպես լոբբինգ են անում Աղդամից մարդասիրական օգնության համար սահմանի բացման համար, իսկ արևմտյան փորձագետներն ասում են, որ հայերը չեն պատրաստվում առանց կռվի հանձնվել, և կարող է լինել կատաղի դիմադրություն և նույնիսկ դիվերսիաներ։

Բաքուն և Մոսկվան հետևողականորեն Արցախը Հայաստանից անջատելու և Ադրբեջանին բռնի միացնելու քաղաքականություն են վարում։ Հայաստանից մարդասիրական ավտոշարասյան համար Լաչինի միջանցքի ժամանակավոր բացմանը «զուգահեռ» «Աղդամից» շարասյունը կարող է դառնալ Բաքվի ու Մոսկվայի ջանքերի վերջին կետը։ Կամ դեպի այս, կամ այն կողմ։

Euronews-ին տված հարցազրույցում Նիկոլ Փաշինյանը հերթական անգամ ստել է՝ պատասխանելով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին վերաբերող հարցին, ադելով, թե այն իբր «փլուզվել է» Ռուսաստանի՝ Ուկրաինա ներխուժելուց հետո։

«Գիտեք, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահությունը, որը ստեղծվել է Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի լուծման համար, գործել է, սակայն 2022 թվականի փետրվարի 24-ից համանախագահները փաստացի դադարեցրել են իրենց ֆիզիկական շփումները։ Նրանցից ոմանք որոշել են, որ չեն ցանկանում շփվել մեկը մասի հետ։ Եվ հետո խնդիր առաջացավ. Փաստորեն, ձեր նշածը կամ այն, ինչ ես անվանեցի աշխարհաքաղաքական խանդի ժանր, առաջացել է այս ամսաթվից հետո, քանի որ մինչ այդ նման ժանր, ըստ էության, գոյություն չուներ”, ասել է Փաշինյանը։

Բացահայտ սուտ և պատճառի ու հետևանքի փոխարինում: Նիկոլ Փաշինյանը և, հավանաբար, Euronews-ի թղթակիցը քաջ գիտակցում են, որ Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա անուղղակի հետևանք էր «աշխարհակարգի» փլուզման վերջին փուլի, որը մարմնավորվել էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում։ Հայտնի է, որ ղարաբաղյան հիմնախնդիրը միակ հարթակն էր, որտեղ մինչ 2018 թ․ մի քանի տարվա ընթացքում ընդունվել են Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահների 5 համատեղ հայտարարություն։ Մինսկի խումբն ապահովում էր բանակցությունները և «կարգավորումը»՝ առանց ուժի կիրառման, իսկ 2020 թվականի ահաբեկչական պատերազմը Մինսկի խմբի փլուզման և համաշխարհային խնդիրների լուծումից Արևմտյան բևեռի հեռացման արդյունքն էր։

ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը փաստացի դադարեցրեց աշխատանքը ոչ թե 2022 թվականի փետրվարի 24-ից հետո, այլ 2020 թվականի աշնանից հետո, երբ Ռուսաստանն ու Թուրքիան Իսրայելի հետ միասին «սեպարատ» արշավ սկսեցին Հայաստանի դեմ։ Դրա արդյունքը ոչ միայն հայկական տարածքների կորուստն էր, հազարավոր մարդկանց մահն ու տեղահանությունը, այլև համաշխարհային կոնսենսուսի խախտումը, որը թույլ չէր տալիս «հակամարտությունների» ուժային լուծում։

2020 թվականից հետո Ռուսաստանը, փաստորեն, հայտարարեց Մինսկի խմբի ավարտի մասին, իսկ Հայաստանը չհրաժարվեց «եռակողմ» ձևաչափով սեպարատ բանակցություններից և չպահանջեց շարունակել Մինսկի գործընթացը։ Արևմուտքը որոշ փորձեր արեց վերադառնալու բանակցային ձևաչափ, բայց ոչ ոք նրան չհրավիրեց։

Միջազգային կոնսենսուսը խախտելուց հետո Ռուսաստանը, փետրվարի 22-ին ստորագրելով Ադրբեջանի հետ «ռազմավարական փոխգործակցության» հուշագիրը և Էրդողանի հետ պայմանավորվելով, փետրվարի 24-ին ներխուժեց Ուկրաինա։ Որովհետև ուժային լուծումները կանխելու հարցում այլևս կոնսենսուս չկար։ Դրանից հետո արդեն 1,5 տարի է, ինչ Արեւմուտքը փորձում է վերականգնել կոնսենսուսը։

Նիկոլ Փաշինյանը, ինչպես միշտ, չի ցանկանում ընդունել իր պատասխանատվությունը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում մարմնավորված միջազգային կոնսենսուսի տապալմանը մասնակցելու համար։ Այն չի ցանկանում ճանաչել Մոսկվայի և Բաքվի պատասխանատվությունը, որոնք 2022 թվականի նոյեմբերից անմիջապես հետո հայտարարեցին Մինսկի խմբի «մահվան» մասին։ Նա ամեն ինչում մեղադրում է Ուկրաինային՝ չհնազանդվելու և պայքարելու ընտրության եւ թորձերի՝ վերականգնել միջազգային կոնսենսուսը։ Այն արդեն ձևավորվում է (ի դեպ, Փաշինյանն ասում է, որ Ռուսաստանին և Արևմուտքին հաջողվում է ընդհանուր մոտեցումներ գտնել), բայց այս ֆոնին Հայաստանի ղեկավարության պահվածքն էլ ավելի ստոր է թվում։

Նաիրա Հայրումյան