Ստեփանակերտ, 19 սեպտեմբերի, 2023թ

Երեւանում Հյուսիսային Եվրոպայի, այդ թվում՝ Բալթյան երկրների խորհրդարանների ղեկավարների ու պատգամավորների մասնակցությամբ համաժողովում Արարատ Միրզոյանը կարեւոր հայտարարություն է արել. նա ասաց, որ «խաղաղության պայմանագրի» տեքստում միայն երկու կետ կա, որոնք համաձայնեցված չեն, սակայն դրանց համաձայնեցման համար կարող է երկար ժամանակ պահանջվել։

Միրզոյանի հայտարարությունը նշանակում է, որ տապալվել է Հայաստանի կառավարության՝ վերջին մեկ տարվա ընթացքում առաջ մղված «խաղաղության պայմանագրի» արագ ստորագրման և բոլոր հարցերը լուծելու ծրագիրը։ Չի լինի «խաղաղության պայմանագիր», ինչպես նախկինում ենթադրում էին շատ փորձագետներ: Փոխարենը կառավարությունը հայտարարեց «սահմանազատման» երկրորդ փուլի մեկնարկի մասին, որը կսկսվի Վրաստանի հետ սահմանից։ Այսինքն՝ Հայաստանը կամաց-կամաց հողեր է հանձնելու առանց պայմանագրի, եւ հաջորդ հատվածը լինելու է «Ոսկեպարի եռանկյունին»։

«Խաղաղության պայմանագիրը» Դոնալդ Թրամփի ընտրվելուց անմիջապես հետո դրվեց «դադարի» վրա, թեկուզ Բայդենի վարչակազմը մինչեւ վերջին պահը փորձում էր միավորներ վաստակել Հարավային Կովկասում։ Մասնավորապես, անցյալ շաբաթ ստորագրվեց Հայաստանի և ԱՄՆ-ի միջև Ռազմավարական համագործակցության խարտիան, որը չի ենթադրում արմատական ​​փոփոխություններ և չի ընդգրկվել այն փաստաթղթերի ցանկում, որոնք Թրամփը չեղարկել է Օվալաձև գրասենյակ ժամանելուն պես։ Սակայն դեռ պարզ չէ, թե ինչ «երաշխիքներ» կարելի է սպասել ԱՄՆ-ից, եթե կրկին ուժ կիրառվի Հայաստանի դեմ։

Հայաստանի արտաքին հետախուզության ծառայությունը հրապարակել է զեկույց, որտեղ նշվում է, որ ներկայումս Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի դեմ լայնածավալ ագրեսիայի նախադրյալներ չկան։ Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ կան լոկալ ագրեսիայի նախադրյալներ։ ԶԼՄ-ները գրում է, որ բառիս բուն իմաստով Սյունիքի սահմանին ադրբեջանական զորքերը վարժանքներ են անցկացնում, կրակում և ամբողջ տեսքով ցույց տալիս, որ պատրաստվում են ագրեսիայի։

Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը նկատում է Ադրբեջանի զորավարժությունները Հայաստանի հետ սահմանին և ավելացող ինքնաթիռների թիվը, որոնք, հավանաբար, զենք են տեղափոխում Բաքու։ Միաժամանակ նա ասում է, որ Հայաստանը դրան հակադարձում է դիվանագիտական ​​քայլերով և արտաքին քաղաքական երաշխիքներ փնտրելով։

Ալեն Սիմոնյանը վախենում է «Արցախ» բառն ասել, «որ հանկարծ պատերազմ չսկսվի», ինչը վկայում է այն մասին, որ արտաքին քաղաքական երաշխիքները չափազանց թույլ են։ Դրանք ավելի կթուլանան, եթե իշխանությունը հրաժարվի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից։

Ըստ ամենայնի, նման երաշխիքներ ստանալու նպատակով Նիկոլ Փաշինյանը Դավոսում հայտարարեց, որ «Հայաստանի խորհրդարանը, ամենայն հավանականությամբ, կընդունի օրենք ԵՄ անդամակցության գործընթաց սկսելու մասին»։ Իսկ Արարատ Միրզոյանը Մոսկվա կատարած այցից հետո ասաց, որ հույս ունի, որ ԵՄ-ն կերկարաձգի քաղաքացիական դիտորդների առաքելությունը Հայաստանում։ Մոսկվան, ըստ ամենայնի, Հայաստանին երաշխիքներ չի տվել, ընդհակառակը, հայտարարել է, որ «Զանգեզուրի միջանցքը» պետք է բացվի՝ ռուս սահմանապահների հսկողության ներքո։

Հատկանշական է, որ կառավարությունը շարունակում է մերժել խաղաղության հասնելու ուղիներ գտնելու Արեւմուտքի առաջարկները։ Արարատ Միրզոյանն, օրինակ, «չհիշեց» Շվեյցարիայի խորհրդարանի առաջարկը՝ արցախյան հիմնախնդրով համաժողով հրավիրելու մասին։ Թեեւ, ըստ ընդդիմադիր պատգամավորների, Երեւանն ու Բաքուն պաշտոնապես հրաժարվել են այս գաղափարից։

Կկարողանա՞ Հայաստանի կառավարությունը նման կիսատ-պռատ միջոցներով հասնել արտաքին քաղաքական երաշխիքների, որոնք կարող են դիմակայել Բաքվի ռազմական ուժին և Մոսկվայի դիվանագիտական ​​ճնշմանը։

Հայաստանում Եվրոպական միության պատվիրակությունը 2025 թվականի հունվարի 23-ին հայտարարեց փախստականների կարիքների հասցեագրմանն ուղղված երեք ծրագրերի մեկնարկի մասին։

Տեղական և միջազգային քաղհասարակության կազմակերպությունների համագործակցությամբ իրականացվող այս նախաձեռնություններն ընդգծում են ԵՄ հանձնառությունն աջակցելու փախստականների սոցիալ-տնտեսական ներառմանը և ինտեգրմանը, ինչպես նաև՝ նրանց հիմնարար իրավունքների պաշտպանությանը։ ԵՄ կողմից ֆինանսավորվող այս նոր ծրագրերը համապարփակ մոտեցում են առաջարկում՝ աջակցելով մի շարք ոլորտներում առկա կարիքների հասցեագրմանը• «Կայուն կենսամիջոցների, ձեռնարկատիրության զարգացման և զբաղվածության հնարավորությունների խթանում տեղահանվածների և հյուրընկալող համայնքների համար» ծրագիրն ուղղված է տնտեսական ինտեգրման հնարավորությունների ստեղծմանը՝ բիզնես նախաձեռնությունների, հմտությունների զարգացման և աշխատանքի աջակցման միջոցով։ Հայկական Կարիտասի, Իմփաքթ Հաբ Երևանի և Իրիս Բիզնես Ինկուբատորի կողմից իրականացվող ծրագիրը նպատակ ունի աջակցել սկսնակ բիզնեսներին, գործող ձեռնարկություններին և ապահովել վերապատրաստման ու աշխատանքի տեղավորման հնարավորություններ: «Րայզ – Հայաստան․ տեղահանված և խոցելի բնակչության վերականգնում, սոցիալական ներառում և հզորացում» ծրագիրն ուղղված է տեղական սոցիալական պաշտպանության համակարգերի զորեղացմանը, սոցիալ-վերականգնողական ծառայությունների բարելավմանն ու հասանելիության մեծացմանը։

Վորլդ Վիժըն Հայաստանի, «Մարդը կարիքի մեջ» կազմակերպության և Սոցիալական աշխատողների հայկական ասոցիացիայի կողմից իրականացվող աշխատանքներն ուղղված են փախստականների և խոցելի խմբերի կենսական սոցիալական կարիքների լուծմանը։ «Մարդու իրավունքեր փասխստականներին համար և փախստականների հետ» ծրագրիրն ուղղված է փախստականների զորեղացմանը՝ իրենց իրավունքների մասին իմացության բարձրացման, առկա խնդիրների լուծմանն գործում աջակցության, ինչպես նաև իրենց իրավունքների և առկա հնարավորությունների վերաբերյալ տեղեկատվության հասանելիության ապահովման միջոցով։

Ծրագիրն իրականացվում է Ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամի, Փախստականների հարցերով էստոնական խորհրդի, Ընդդեմ կանանց նկատմամբ բռնության կոլիցիայի և Քոմիթ Գլոբալ կազմակերպության կողմից:

Լեռնային Ղարաբաղից փախստականներին աջակցելու նպատակով 2023թ. սեպտեմբերից ի վեր Եվրոպական միությունը մոբիլիզացրել է ավելի քան 67 միլիոն եվրո։ Այս աջակցությունը ներառում է Եվրոպական հանձնաժողովի Եվրոպական քաղաքացիական պաշտպանության և մարդասիրական օգնության վարչության (DG ECHO-ի) կողմից հատկացված 18 միլիոն եվրոյի անհապաղ մարդասիրական աջակցությունը։ Ծրագրերի մեկնարկի շրջանակներում՝ Եվրոպական հանձնաժողովի Եվրոպական քաղաքացիական պաշտպանության և մարդասիրական օգնության գլխավոր տնօրինության Հարևանության, Մերձավոր Արևելքի, Հարավարևմտյան և Կենտրոնական Ասիայի հարցերով տնօրեն պարոն Անդրեաս Պապակոնստանտինուն ընդգծեց ԵՄ մոտեցումը՝ հասցեագրելու ինչպես հրատապ կարիքները, այպես էլ նպաստելու փախստականների ինտեգրմանը․ «Մեր ընդհանուր նպատակն է ոչ միայն աշխատել հրատապ կարիքների լուծման ուղղությամբ, այլև՝ աջակցել փաստականներին և նրանց ընդունած համայնքներին՝ ապահովելու դիմակայուն և ներառական միջավայր բոլորի համար»:

Փախստականների կարիքների հասցեագրմանն ուղղված ՀՀ Կառավարության ջանքերին համահունչ՝ 2024 թվականին ԵՄ-ն 15 միլիոն եվրո բյուջետային աջակցություն է տրամադրել Հայաստանի կառավարությանը։ Եվս 25 միլիոն եվրո աջակցություն նախատեսված է 2025 թվականին։ Ողջույնի իր խոսքում ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարի տեղակալ Աննա Ժամակոչյանը կարևորեց Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանվածների և տեղաբնակ խոցելի խմբերի շարունակական ներառումը և սոցիալ-տնտեսական ինտեգրումը՝ ընդգծելով այս նպատակին ուղղված ջանքերի համադրման և պետության, հասարակական կազմակերպությունների ու միջազգային գործընկերների միջև արդյունավետ երկխոսության առանցքային դերը։

Անդրադառնալով փախստականների կարիքներին ուղղված միջոցառումներին՝ ՀՀ ներքին գործերի նախարարի տեղակալ Արմեն Ղազարյանն իր խոսքում ընդգծեց, որ Հայաստանում Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանվածների ինտեգրմանն ուղղված ջանքերը պետության ուշադրության կենտրոնում են և շարունակական բնույթ են կրում՝ կարևորելով ինչպես ինտեգրմանն, այնպես էլ Հայաստանի դիմակայունության ամրապնդմանն ուղղված միասնական ջանքերը։ ՔՀԿ-ների կողմից իրականացվող 8,8 միլիոն եվրո բյուջե ունեցող նոր մեկնարկած ծրագրերը կոչված են փոխլրացնելու Կառավարության և զարգացման գործընկերների ջանքերը՝ հավելյալ միջոցներ հատկացնելով առաջնային այնպիսի ոլորտների, որոնք են կենսապայմանների բարելավումը, սոցիալական ծառայությունների հասանելիությունը և փոխստականների իրավունքների պաշտպանությունը:

«Լեռնային Ղարաբաղի հայաթափումը տեղի է ունեցել բազմաթիվ գործոնների պատճառով։ Եվ դրա պատճառը ՀՀ իշխանությունը չէ, դա միանշանակ է»,- այսօր լրագրողների հետ ճեպազրույցում ասաց ԱԽ քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը։

Դիտարկմանը, որ Նիկոլ Փաշինյանն Արցախը ճանաչել է Ադրբեջանի մաս, նա պատասխանեց․ «Ռուսաստանի Դաշնությունից սկսած բոլորը ճանաչել են Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, բայց ես չեմ ուզում մտնել այդ քննարկումների մեջ»։

Արմեն Գրիգորյանը նաեւ նշեց, որ մտահոգիչ են Ադրբեջանի կողմից հնչող հայտարարությունները։ Հարցին, թե լայնածավալ հարձակման հավանականություն տեսնո՞ւմ են, նա պատասխանեց․ «Մենք տեսնում ենք, որ ինտենսիվ զորավարժություններ են անցկացնում, ինտենսիվ թռիչքներ, որոնք ամենայն հավանականությամբ ռազմական տեխնիկա են տեղափոխում Բաքու։ Բայց ես ուզում եմ նաեւ նշել, որ մենք վերջին տարիներին տարբեր ուղղություններով աշխատել ենք, որպեսզի հնարավորինս կայունություն ստեղծենք տարածաշրջանում։ ԵՄ դիտորդական առաքելությունը Հայաստանում, որը հուսով ենք, որ շուտով Բրյուսելը կերկարաձգի, Հայաստանի միանալը Հռոմի ստատուտին, որը կարեւոր գործոն է կայունության տեսանկյունից, Հայաստանում տեղի ունեցող ռազմական բարեփոխումները որոշակի կայունության գործոններ են։ Դուք նաեւ տեսել եք արտաքին հետախուզության զեկույցը, մեր գնահատականները դրա շրջանակներում են»։