Արցախից բռնի տեղահանված 3550 մարդ արդեն դիմել է ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար, նրանից 2100-ին նախագահի հրամանագրով քաղաքացիություն  է շնորհվել։ Այս մասին step1.am-ի հետ զրույցում ասաց ՆԳՆ միգրացիայի եւ քաղաքացիության ծառայության պետի տեղակալ Նելլի Դավթյանը։

ՀՀ կառավարության բնակապահովման աջակցության ծրագրի հաստատումից հետո ակնկալվում էր, որ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար դիմող արցախցիների թիվը կտրուկ կաճի։ Բնակապահովման ծրագրի շահառու դառնալու պարտադիր պահանջներից մեկը ՀՀ քաղաքացիություն ստանալն է։

Հարցին, թե դիմելիության ցուցանիշը ցա՞ծր է, սպասելի՞ էր այս իրավիճակը, Նելլի Դավթյանն ասաց, որ կանխատեսումներ չունեն, թե որքան հոսք պետք է լիներ։ «Միայն կարող եմ խոսել երեք եւ ավելի անչափահաս երեխա ունեցող մարդկանց խմբի մասին, ովքեր բնակապահովման առաջին փուլի շահառուներն են։ Այդ խմբի գերակշիռ մեծամասնությունը դիմել է ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար»,- ասաց նա։

Անձնագրային ծառայություններում մեծ հերթերը շարունակվում են։ Նելլի Դավթյանը նշեց, որ աշխատանք է տարվել ու տարվում հերթերը մեղմելու ուղղությամբ։

«Արցախցիներից ստացվող քաղաքացիության դիմումների հետ կապված մեծ ծանրաբեռնվածություն չկա։ Բայց ծանրաբեռնվածություն կամ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված անձանց այլ ծառայություններ մատուցելու իմաստով։ Խոսքն անձնագրերի փոխանակման դիմումների մասին է, ժամանակավոր պաշտպանության վկայականի ստացման, հաշվառման հասցեի փոփոխման։ Մարդիկ  հիմնականում ժամանակավոր կացարաններում են բնակվում, եւ բնակվելու վայրի հետ կապված սոցիալական աջակցության տեսակներ կան, որոնք անպայման ֆիքսում են յուրաքանչյուր տեղափոխություն։ Նաեւ 2022 թվականին տրամադրված 80 հազար անձնագրերի ժամկետն է լրացել, քանի որ դրանք երկու տարով էին տրամադրվել, հիմա նաեւ այդ հոսքն ենք սպասարկում։ Նաեւ միգրացիոն ընդհանուր աշխուժությունն է անդրադառնում պահանջարկի աճի վրա, բայց հերթերի մասով նախորդ տարիների համեմատ մենք որոշակի ծանրաբեռնվածության թոթափում արձանագրում ենք։ Եվ ելքի կնիքի կարգավորման չեղարկումն է ազդել դրա վրա, եւ այլ կարգավորումները»,- ասաց Նելլի Դավթյանը։

Ռոզա Հովհաննիսյան

Կամ՝ Թակել բոլոր փակ դռները

2020թ. 44-օրյա պատերազմից հետո իմ տեսած ամենաազդեցիկ ու ցավոտ տեսարաններից է՝  երկու որդեկորույս մայրեր հանդիպել են Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակում։ Մեկի դեմքը տարօրինակ խաղաղ էր՝ հանգստության զգացում կար․ նա կարողացել էր հողին հանձնել պատերազմում զոհված որդու մարմինը։ Մյուսի աչքերում խորը ցավ ու անորոշություն կար։ Նա չի կարողացել հողին հանձնել որդուն, որովհետև այդպես էլ չեն կարողացել հայտնաբերել մարմինը։

Մեր մեծերից՝ տատիկ-պապիկներից, շատ ենք լսել լեգենդ դարձած պատմություններ Երկրորդ համաշխարհայինից տուն չդարձած իրենց որդիների մասին։ Ոմանք նրանց համար անգամ չեղած ուտելիքից ամեն օր բաժին են հանել ու սեղանի շուրջը տեղ պահել՝ աչքները միշտ դռան կողմը։ Կան պատմություններ նաև եվրոպական երկրներում հաստատված խորհրդային բանակի զինվորների մասին, որոնք չեն կարողացել հայրենիք վերադառնալ։ Տունդարձի հույսը, թեկուզ անիրական, ապրեցրել է մարդկանց։

Դասականի ասած՝ բոլոր երջանիկ ընտանիքները նման են իրար, յուրաքանչյուր դժբախտ ընտանիք դժբախտ է յուրովի: Սեպտեմբերյան պատերազմի ու Ստեփանակերտ-Ասկերան ճանապարհի վառելիքի պահեստի պայթյունի զոհերի ու անհետ կորածների հարազատները նույնպես տարբեր կերպ են փորձում «ապրել» իրենց ցավը։ Նրանցից շատերն ապրում են չմարող հույսով՝ կառչած անիրական թվացող ապացույցներից իրենց որդիների հավանական ողջ մնալու մասին՝  անգամ ամենադաժան իրավիճակում՝ ադրբեջանական գերության մեջ։ Գերություն, որ տառապանքի ու անորոշության անվերջ շղթա է, բայց նաև հույսի, որ իրենց սիրելիները ողջ են։ Մինչդեռ ծնողներից ոմանք նախընտրում են, որ իրենց որդիները կյանքին հրաժեշտ տված լինեն առանց ցավի, բայց ոչ երբեք գերության մեջ հայտնված լինեն։ Բաքվի բանտերի մասին հայերը լավ գիտեն։ Բաքվի բանտերը երկրային դժոխքի սարսափազդու խորխորատներ են։ Ով այստեղից դուրս է եկել՝ նորից է ծնվել։

2023-ի պատերազմի հետևանքով հայրենիք կորցրինք. համընդհանուր ցավ էր։ Որոշ ժամանակ անց ցավը դարձավ անհատական ու անձնական՝ ամեն մեկս մեր կորուստն ենք ողբում։ Հայրենիքի, տան ու անցյալի կորստի հետ մեկտեղ շատ ընտանիքների համար ողբերգությունն ավելի խորն է։ Նրանք կորցրել են իրենց հարազատներին ու հողին են հանձնել վտանգի, խուճապի ու անորոշության պայմաններում, բայց ստիպված բռնել գաղթի ճանապարհը ու անշիրիմ թողել։ Այդ զոհերի թվում են նաև 9-ամյա Արեգն ու իր տատիկը։ Յուրաքանչյուր օր այդ ընտանիքների համար հույսի ու հուսահատության օր է, և նրանք պատրաստ են դիմել ցանկացած միջոցների։

Հուլիսի 19-ին սեպտեմբերյան պատերազմի զոհերի հարազատները հավաքվել էին կառավարության շենքի դիմաց։ Նրանք պահանջում են իրենց հարազատների արտաշիրիմում՝ հիմնավորելով, որ շատերի գերեզմանը որոշ ժամանակ հետո հնարավոր չի լինի տեղորոշել։ Հարազատները զրկված են զոհերի շիրիմներին այցելելու և, իրենց խոսքով, «գոնե մի ծաղիկ  դնելու» հնարավորությունից։ Սա անչափելի ծանր ու անտանելի զգացում է, քանի որ մենք շատ ենք կապված մեր հարազատների գերեզմանների ու աճյունների հետ։ Արցախում հողի անգին լինելը նաև չափվում էր նահատակների թվով։ Արցախյան չորս պատերազմների ժամանակ մենք գրեթե այնքան մարդ ենք զոհաբերել, ինչքան Արցախի տարածքն է։ Արցախի ամեն մի մետր հողի համար մեկ կարմիր ծաղիկ կա։

Կառավարության դիմաց հավաքվել են նաև պատերազմական գործողությունների ու բենզալցակայանի պայթյունի ժամանակ անհետ կորածների հարազատները, որոնք էլ պահանջում են որոնողական աշխատանքների համար քայլեր ձեռնարկել։ Միջազգային հումանիտար և սովորույթային իրավունքը, այդ թվում՝ ժնևի կոնվենցիաները նախատեսում են որոնողական գործողությունների համապարփակ կարգավորում, խտրականության ու արգելքի բացառում։ Բռնի տեղահանվածների վերադարձի իրավունքը ենթադրում է նաև հարազատների գերեզմաններին այցելելու հնարավորություն։

Հարազատները դիմել են ոչ միայն Հայաստանի կառավարությանը, այլ նաև միջազգային բոլոր ատյաններին, բայց արդեն տասը ամիս է՝ ձայն բարբառո հանապատի։

Արտաշիրիմման  նպատակը միայն հանգուցյալին թաղելը չէ, այլ նաև նրանց արժևորելու, ինչպես նաև անչափելի ցավի մեջ գտնվող ընտանիքների կողքին լինելն է։ Այդ մարդիկ իրենց հաճախ անզոր են զգում ու միայնակ։ Սակայն այդ խնդիրը միայն իրենցը չէ, սա համամարդկային խնդիր է, համամարդկային ողբերգություն։ Որպես հասարակություն, մենք հավաքական պարտավորություն ունենք նրանց հանդեպ։ Հաճախ այդ ընտանիքներն ունեն ոչ թե նյութական աջակցության, այլ իրական ապրումակցման, վիշտը կիսելու, տարրալուծելու, թեթևացնելու և, ի վերջո, իմաստավորելու կարիք։

Այդ նպատակով է, որ հուլիսի 24-ին «Ստեփանակերտ» մեդիա-ակումբը  նախաձեռնեց քննարկում՝ անհետ կորածների հարազատների, Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպանի, հոգևորականների ու հանրային գործիչների մասնակցությամբ։

Թակել բոլոր փակ դռները․ այս էր լուծումներ փնտրող մասնակիցիների ասելիքը։

Քննարկման մասնակիցների կողմից առաջարկներ հնչեցին նամակով դիմել բոլոր միջազգային կառույցներին, ներգրավել եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդին, օգտագործել նախորդ դրական ու բացասական փորձը՝ հաշվի առնելով, որ սա մեր առաջին պատերազմը չէ և ոչ առաջին անհետ կորածները, օգտագործել ժամանակակից տեխնոլոգիաները, արբանյակային դիտարկումներով հետևել գերեզմանների վիճակին, տեսաուղերձներով դիմել համապատասխան կառույցներին, եթե կարիք լինի՝ թակել անգամ հակառակորդի դուռը՝ դիմել Ադրբեջանի ղեկավարությանը։

Վերջերս Միջազգային քրեական դատարանի նախկին գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն առցանց հարթակում մեդիա արշավ է սկսել Բաքվում գտնվող հայ բանտարկյալներին ազատ արձակելու համար։ Նա կոչ է անում աշխարհասփյուռ հայերին համախմբվել ու միանալ այս նախաձեռնությանը։ Իր ուղերձում Օկամպոն նշում է․«Պարտվում եք, երբ դադարում եք պայքարել»։

Ինչքան էլ դժվար լինի այդ ճանապարհը, պետք է շարունակել ու սատար կանգնել ինչպես գերիների, այնպես էլ պատերազմում զոհերի ու անհետ կորածների հարազատներին։

Սիրանուշ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հոդվածը պատրաստվել է «Ստեփանակերտ» մեդիաակումբի ծրագրի շրջանակներում

Նունե Առաքելյանը գրում է.

Նրանց համար, ովքեր հավատում են, որ Արցախը 30 տարի նստած էր համաշխարհային հայության վզին.

Արցախում գործում էին մուրաբա, բնական հյութեր և բանջարեղենի պահածոներ արտադրող մի քանի գործարան, որոնք արտահանվում էին «Made in Armenia» ապրանքանիշով։

Հայաստանին անհրաժեշտ ամբողջ հացահատիկի մոտ 60 տոկոսը նույնպես արտահանվել է Արցախից։ Արցախն ամբողջությամբ էլեկտրաէներգիա է մատակարարել ոչ միայն իրեն, այլ անհրաժեշտության դեպքում նաև Հայաստանի հարևան մարզերին։

Արցախի կաթնամթերքն աշխատում էր բնական կաթի վրա, և նրանց արտադրանքը երկու անգամ ավելի էժան էր, քան Հայաստանում։

Արցախն իրեն ամբողջությամբ ապահովել է նաև հավով, ձվով, արևածաղկի ձեթով և մսով։

Արցախում գործում էին նուրբ գինի և կոնյակ արտադրող, նաեւ կարի մի քանի գործարաններ, որոնց արտադրանքը նույնպես արտահանվում էր։

Արցախում գործում էին էկոլոգիապես մաքուր մակարոնեղենի և քաղցրավենիքի արտադրության գործարաններ, որոնց արտադրանքը նույնպես արտահանվում էր։

Արցախից արտահանվել են նաև արժեքավոր փայտանյութ, ոսկի և այլ թանկարժեք ու կիսաթանկարժեք մետաղներ։ Սրանից ստացված եկամուտների առյուծի բաժինը, իհարկե, մտել է բարձրաստիճան պաշտոնյաների գրպանները, բայց, այնուամենայնիվ, «Բեյզ Մեթըլս»-ը եղել է Արցախի ամենախոշոր հարկատուն։ Կոռուպցիան, ինչպես գիտենք, արցախցիները չեն հորինել, այն ծաղկել է ողջ հետխորհրդային տարածքում։

Իսկ Արցախի բոլոր այս ձեռնարկություններում հազարավոր մարդիկ են աշխատել։

Էլ չենք խոսում Արցախ ժամանած տասնյակ հազարավոր զբոսաշրջիկների մասին, որոնցից փող են աշխատել Հայաստանի տուրիստական ​​գործակալությունները։

Ինչ-որ մեկի համար հիմա ձեռնտու է Հայաստանի վզին նստած Արցախի կերպար ստեղծելը, իբր, անտանելի բեռ, որը, բարեբախտաբար, նետվել է, բայց դա ամբողջովին սխալ է։ Ես կլռեմ նաև այն մասին, որ Արցախի կորստից հետո Հայաստանը ստիպված է հսկայական գումարներ ծախսել սահմանների պաշտպանության վրա, վստահ եմ, ավելի շատ, քան ուղարկել է Արցախ։