Գերմանիայում ընթացող ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնության երկրորդ եզրափակիչը Անգլիայի հավաքականն էր, որը առաջնության կիսաեզրափակչում հաղթեց Հոլանդիայի ընտրանուն՝ 2:1:
Եվրո-2024-ի վճռորոշ հանդիպումը կկայանա կիրակի օրը՝ հուլիսի 14-ին, Գերմանիայի ամենամեծ ֆուտբոլային ասպարեզում՝ Բեռլինի Օլիմպիական մարզադաշտում։ Իսպանացիները 5-րդ անգամ են հանդես գալու Եվրոպայի առաջնության եզրափակիչում, երեք անգամ էլ կարողացել են ոսկե մեդալներ նվաճել։
Անգլիան կանցկացնի Եվրոպայի առաջնության երկրորդ անընդմեջ եզրափակիչը:
«Տուն ընդունված է անվանել, արցախցու ասած, չորս պատը, բայց տան իմ ընկալումը մի քիչ այլ է, տունը ինձ համար այդ չորս պատերի, այդտեղ ապրող մարդկանց, հարևանների, կենցաղի, այդ տունը եկող հարազատների, այդ տանը ձևավորվող ավանդույթների, երջանիկ, ինչու չէ` նաև տխուր պահերի համակցությունն է»,- տան այսպիսի մեկնաբանություն ունի Արևիկ Մուսայելյանը։
Արևիկը մեկն է այն հազարավորներից, որ 2023 թ․ սեպտեմբերին դարձավ անտուն։
Արցախում 3 տուն է թողել, որոնք ինչպես ինքն է ասում՝ իր կյանքի փուլերն են բնութագրում։
«Երեք տունն էլ հավասարաչափ կարոտում եմ, որովհետև յուրաքանչյուրի հետ կապված ունեմ բավականին երջանիկ հիշողություններ»,- ասում է Արևիկն ու հիշում, որ Ասկերանի շրջանում գտնվող Խնձրիստան գյուղում իր պապիկի տունը ասոցացվում է իր երջանիկ մանկության հետ։
«Այնտեղ ամեն ինչ ինձ համար չափազանց հարազատ է, ամեն իրի հետ կապված մի հիշողություն ունեմ: Պապիկիս տան ներքին կահավորանքը երբեք չի փոխվել, նույնիսկ կահույքի տեղափոխություններ չենք արել: Հայրս, արդեն իր ծնողների մահից հետո, ասել էր, որ տան կահավորանքը պիտի մնա այնպիսին, ինչպիսին կար պապիկիս ու տատիկիս կենդանության օրոք, դրա համար էլ ես գյուղի տանը կարծես թե այն տարիներին լինեի, երբ 5-10 տարեկան էի»,- մանկության ջերմ հուշերն է վերհիշում Արևիկն ու նշում, որ Խնձրիստանի իրենց տունը ավելի քան 200 տարեկան է:
2-րդ փուլ
Ստեփանակերտի Հայկավան թաղամասում էր գտնվում Արևի հայրական տունը։ Ասում է՝ հիշում եմ, թե ինչպես է հայրս քարը քարի վրա դնելով կառուցել մեր երազանքի տունը։ Սեփական տուն ունեցողները գիտեն՝ տանը միշտ կառուցելու բան կա, երբ արդար քրտինքով ես կառուցում։
«Հայրական տանս պատանեկությունս ու երիտասարդությանս մի մասն է անցել, այնտեղ իրականում մեծացել եմ, այնտեղ մենք մեծ երջանիկ ընտանիք էինք, երեք սերունդ էինք ապրում այդ տանը՝ ծնողներս, ես ու եղբայրս՝ կնոջ և երեխաների հետ: Դա մի յուրահատուկ ժամանակաշրջան էր՝ ահագին բան սովորելու, իմաստավորելու, հասկանալու»,- պատմում է Արևիկը։
Հայկավանը Ստեփանակերտի բարձրադիր ծայրամասում էր գտնվում։ Ծառերն այնտեղ շատ էին, դարպասները՝ դեմ դիմաց։ Հարևանությունն այդ թաղամասի գլխավոր ձեռքբերումներից էր։
«Ես հայրական տանս կարոտում էի, նույնիսկ երբ արդեն իմ տանն էի ապրում, հատկապես՝ թթենու տակ երեկոյան մեր զրույցները»,- ասում է Արևիկը։
3-րդ փուլ
Արևիկին ճանաչեցի իր կյանքի երրորդ փուլում։ Արցախի Հանրապետության դատական դեպարտամենտը մեր հանդիպման վայրն էր, ես դատարանի մամլո խոսնակն էի, Արևիկը՝ պրակտիկայի ամփոփման բաժնի պետը։ Հանդիպեցինք այն ժամանակ, երբ արդեն բավականին հասուն Արևիկը որոշում էր կայացնում առանձնանալ հայրական տնից և ունենալ իր անկյունը։ Արցախում դա սովորական որոշում չէր, և ավելի ինքնուրույն կյանքը ծնողները ոչ միանշանակ ընդունեցին։
«Բաժանումը» դժվար էր, բայց ուրախությունը՝ սեփական տուն ունենալու, չափազանց երջանկացնող։
Արևի հիպոթեկով տունը մեր երջանիկ անկյունը դարձավ։
Հինգերորդ հարկի երկսենյականոց բնակարանում ոչինչ չկար այն ժամանակ, և ամեն մի ավելացող իր բոլորիս երջանկությունն էր։ Ծնունդ, հիշելի կամ անհիշելի առիթ պետք չէր. տխուր, թե ուրախ օրերին Արևի տունը այն հանգրվանն էր, որտեղ լուծվում էին բոլոր խնդիրները, որտեղ հնչում էին բոլոր իմաստուն խորհուրդները և որտեղ, այո, միշտ հանգստություն կարելի էր գտնել։
«Իմ տունը ուրիշ խորհուրդ ուներ, շատ քիչ ժամանակ եմ ապրել այնտեղ, բայց ձգտել եմ ստեղծել մի վայր, որտեղ բոլորը իրենց լավ կզգան, ես նույնիսկ կարգախոս ունեի՝ «իմ տանը չենք տխրում»: Հիմա ես կարոտում եմ իմ տան հետ կապված ամեն-ամեն ինչ, ընկերներով հավաքույթները, սենյակի դասավորվածությունը, վարագույրի խաղը քամու հետ, պատուհանից տեսարանները, մարդկային ձայները բակում, որ հատկապես շատ էին ինձ խանգարում, երբ ցերեկները պառկում էի քնելու, ծաղիկներս…»,- այսպես բոլորը կարոտում են այն, ինչին հասել էին սեփական դժվարությունները հաղթահարելով։
Արևի տանը մի քանի իր կար, որոնցից հնության հոտ էր գալիս և որոնք իր համար առավել քան թանկ էին՝ տատիկի ժամացույցը, պապական տան լապտերը․․․
Հրաժեշտը
«Առավոտյան, երբ արթնացա, գնալու տեղ չունեինք մինչև ճանապարհ ընկնելը, և սկսեցի մաքրություն անել. աղբը թափեցի, ծաղիկներս ջրեցի, ամանները լվացի, հատակը մաքրեցի, պատուհանները կիսաբաց թողեցի, որ օդափոխվի, վարագույրները ուղղեցի, դուռը կողպեցի ու դուրս եկա տնից, որտեղ երջանիկ էի մի ամբողջ հավերժություն»,- հիշում է Արևիկը:
Նախօրեին հրաժեշտ էր տվել հայրական տանը, երկար, շատ երկար նստել էր այգում հենց գետնին՝ ծառերի տակ, ձեռքերով խաղում էր հողի հետ։
«Երևի այդ պահին հասկացա, որ էլ հետ չեմ գա ու շատ դառնագին լացեցի, մենակ ու երկար…»,- հիշում է նա։
Ասում է, թե մի քանի անգամ փորձել է իր ունեցածից առանձնացնել իրեր, բայց ի վերջո այդպես էլ չկարողացավ ոչինչ վերցնել, որովհետեւ ամեն ինչ հատ առ հատ հենց այդ տան համար էր գնվել։
Իր տնից բերվածը պատմական արժեք ունեցող մի քանի իրեր են և իր գրադարանի ողջ գրքերը՝ Արցախից բերված-փրկվածները։
4-րդ փուլ
Բռնատեղահանությունից հետո, երբ բոլորը հազիվ մի անկյուն էին գտել և ծվարել, Արևը մի օր եկավ․ նա նորից տուն էր վերանորոգում։
Իր տանը կտեղավորվեր այս սենյակը, որի վերանորոգման աշխատանքները սկսել էր ամիսներ առաջ։
Ես վախենում եմ ռիսկային քայլերից, բայց իր մեկնաբանությունն այս էր. «Եթե ապրում ես, տունդ պետք է տան նման լինի»։
Փոքրիկ սենյակը, որտեղ ոչինչ չկար, պատերն ու հատակը անասելի կեղտոտ էին, ամիսների ընթացքում վերափոխվեց։
Ամեն հանդիպման ժամանակ մի նոր նկար էր ցույց տալիս․․․ 4 պատը տան տեսք էր ստանում․․․
Ամեն ինչ փորձում էր նմանեցնել իր տանը՝ ծաղկամանները, վարագույրները, սպասքը։
Այստեղ ամեն ինչ համեմատության է ենթարկվում՝ կամա, թե ակամա։
Իր հարմարավետությունն Արևը ստեղծել է իր տներից հարյուրավոր կիլոմետրեր հեռու՝ վարձու մի սենյակում, որ մի օր կարող է նաև իրենը չլինել։
Նոր պատվիրած դարակների վրա հին իմաստնությամբ նիրհում է պապիկի տան լարովի ժամացույցը, այն, որ արդեն 100 տարեկան կլինի, որ տեսել է իրական ժամանակը՝ տարբեր հերոսներով… կողքին՝ Շուշիի ազատագրման խորհրդանիշ դարձած մի լուսանկար, որտեղ պատկերված է հոգնած մի զինվորական՝ Շուշիի ազատագրումից հետո, ինքնաձիգին հենված։
«Իմ տանը երջանկություն կար, այս տունը էն չորս պատն է, որը ոչ մի բանի ամբողջություն չէ, այն ընդամենը չորս պատ է»,- ու արցունքոտվում են Արևի կանաչ աչքերը։
Մարիամ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
Նյութը պատրաստվել է «Ստեփանակերտ» մեդիա-ակումբի նախագծի շրջանակներում
Step1.am-ի զրուցակիցն է արցախցի քաղաքագետ Դավիթ Կարաբեկյանը:
–Պարոն Կարաբեկյան, Բաքուն պահանջում է ՀՀ Սահմանադրությունից հանել հղումը Անկախության հռչակագրին։ Մասնավորապես, հայտարարում են, թե Հայաստանի եւ Արցախի վերամիավորման որոշումը պետք է հանվի Սահմանադրությունից։ Հայաստանի իշխանություններն արդեն ակնարկներ են արել, որ հնարավոր է՝ գնան այդ ճանապարհով։ Սա ի՞նչ վտանգներ է պարունակում Հայաստանի համար։
-Դա ենթադրում է այն, որ մենք հրաժարվում ենք ոչ միայն Արցախի հիմնախնդրից, այլ նաեւ մեր պատմական դատից։ Այսինքն՝ հրաժարվում ենք նաեւ Ցեղասպանության ճանաչումից, հրաժարվում ենք Վիլսոնի իրավարար վճռով սահմանված պահանջատեր լինելու հնարավորությունից։ Եվ պատահական չէ, որ Փաշինյանն ասաց, որ կարմիր շորը պետք է հանենք մեր Սահմանադրությունից, որ կարողանանք Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի հետ մեր հարաբերությունները բարելավել։ Ըստ իս՝ այդ քայլը թելադրված է Թուրքիայի կողմից, եւ Փաշինյանն ամեն կերպ ուզում է գնալ Ադրբեջանի պահանջների բավարարման, Թուրքիայի հետ հարաբերությունների բարելավման ճանապարհով։ Եվ սա, ցավոք սրտի, հիշեցնում է 1920-21 թվականները՝ Բաթումիի պայմանագիրը։ Այն ժամանակ ասվեց, որ ուրվագծելով առաջին Հանրապետության սահմանները՝ մենք կստանանք խաղաղություն, կկարողանանք հիմքեր ստեղծել դեմոկրատական պետության կառուցման համար։ Բայց իրականում ստացվեց այն, ինչ ստացվեց։ Եվ հիմա հրաժարվելով անկախությունից՝ մենք հիմք ենք նախապատրաստում մեր պետության կորստի համար։
-Արցախի եւ Հայաստանի վերամիավորման մասին 1989 թվականի որոշումն այսօր ուժի մե՞ջ է։
-Այո, ուժի մեջ է, որովհետեւ դա եզակի որոշում է, որը հենված էր ոչ միայն խորհրդային օրենսդրության վրա, այլ դրա հիմքը միջազգային իրավունքն էր։ Հայաստանի Գերագույն խորհուրդը եւ Արցախի Ազգային ժողովն այդ որոշումը կայացնելիս փաստորեն հաշվի են առել Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի ցեղասպանական քաղաքականությունը, եւ վկայակոչվել են համայն հայության ազգային շահերը։ Այդ ժամանակ ԽՍՀՄ-ը փլուզվում չէր, եւ այդ փաստաթուղթը կոչված էր մեր հիմնախնդիրները լուծել պատմական իրավունքի համտեքստում, Արցախի հիմնախնդիրը, հայկական պետականության կայացումը մեկտեղել Հայ դատի հետ։ Կարելի է ասել՝ դա այդ ժամանակ կատարված ամենաառաջադեմ քայլերից մեկն էր։
Արցախի ու Հայաստանի ճակատագիրը պայմանավորվում է նրանով, որ ոչ Թուրքիան, ոչ Ռուսաստանը չեն հաշտվում այն մտքի հետ, որ Արցախում կարող է միջազգային հսկողություն լինել, եւ Արցախը կարող է ունենալ միջազգայնորեն ճանաչված կարգավիճակ։ Կան միջազգային փաստաթղթեր՝ Վիլսոնի իրավարար վճիռը, Սեւրի պայմանագիրը, որոնք ֆիքսում են, թե արցախահայության ինքնորոշման իրավունքը, թե Արեւմտյան Հայաստանում ազգային օջախ ստեղծելու հայերի իրավունքը։ Դա արտացոլված է նաեւ Հայաստանի Հանրապետության Անկախության հռչակագրում, Սահմանադրության մեջ։ Եվ փաստորեն դա այն է, որն անհանգստացնում է Թուրքիային ու Ադրբեջանին։ Ի տարբերություն մեզ՝ նրանք միգուցե հասկանում են, որ կգա պատմական արդարություն հաստատելու պահը, եւ նրանք ստիպված կլինեն ուժի քաղաքականությունից հրաժարվել եւ բավարարել պատմական պահանջները, այսինքն՝ մեր իրավունքը Արեւմտյան Հայաստանում, արցախահայության իրավունքն Արցախում։ Ցավալի է, որ իրենք մեր իշխանության ձեռքով փորձում են չեղարկել մեր իրավական պահանջները։ Բայց դա չի լինի, որովհետեւ այդ պետությունները շանտաժի վրա հիմնված այդ ագրեսիվ քայլերով ցույց են տալիս, որ նրանց վերելքի փուլն անցնել է։ Եվ, այո, գալու է ժամանակ, եւ նրանք ստիպված են լինելու կատարել այդ որոշումները։ Ստիպված են լինելու ոչ միայն հաղթանակներ տոնել, այլ նաեւ կորուստներ արձանգրել։
Այսինքն՝ իրենց մոտ այդ վախը կա, իրենց մոտ այդ պատմական հիշողությունն ավելի վառ է ընդգծված է, իրենք վախից ելնելով են սա անում, ինչո՞ւ ոչ, նաեւ արտաքին կուրատորների դրդմամբ։ Իրենք գիտեն, որ երբ պատմության անիվը շրջվի, իրենք գոյության հարցն առաջ կգա։ Ցավոք սրտի, երրորդ Հանարապետությունում, ինչպես նաեւ առաջին Հանրապետությունում մեր քաղաքական վերնախավն օտար երկրների եւ դերակատարների շահերն է սպասարկում։ Մենք դրանից պետք է ելնենք, թե ո՞ւմ շահերն է սպասարկում մեր կառավարությունը։
Ռոզա Հովհաննիսյան
Հուլիսի 10-ին Վաշինգտոնում ՆԱՏՕ-ի կազմավորման 75-ամյակին նվիրված գագաթաժողովի շրջանակներում ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի նախաձեռնությամբ և մասնակցությամբ տեղի է ունեցել ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանի և Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Ջեյհուն Բայրամովի հանդիպումը: Հայտնում են ՀՀ ԱԳՆ-ից:
Կողմերը նշել են խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման վերաբերյալ պատմական պայմանագրի կնքման ուղղությամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի կողմից գրանցված առաջընթացը և համաձայնել են շարունակել աշխատանքները:
Կողմերը երախտագիտություն են հայտնել ԱՄՆ պետքարտուղարին հանդիպումը հյուրընկալելու համար։
Կոչ ենք անում ապահովել այդ մարդկանց և ընտանիքների իրավունքները (Լեռնային Ղարաբաղից – խմբ.), որպեսզի նրանք կարողանան ապահով վերադառնալ իրենց տները։ Այս մասին հուլիսի 10-ին Երեւանում կայացած ճեպազրույցում ասել է ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության (USAID) ղեկավար Սամանթա Փաուերը։
Նրա խոսքով, շատ ընտանիքներ ցանկանում են այցելել եկեղեցիներ, տաճարներ, հարազատների շիրիմներ, սակայն մինչ այժմ այդ վերադարձը չի եղել։ Նա վստահեցրեց, որ գործակալությունը կշարունակի կոչ անել և աշխատել այս ուղղությամբ։
Փաուերը բացատրեց, որ վերադարձի համար պետք է լինեն համապատասխան պայմաններ, որոնցից հիմնականը հանգամանքների փոփոխությունն է։ «Ես սահմանին էի 2023 թվականի սեպտեմբերին, և դեռ հիշում եմ Լեռնային Ղարաբաղից Հայաստան փախած ընտանիքների պատմությունները, նրանց ապրած վախը։ Նրանք մի քանի ամիս չէին կարողանում սնունդ և դեղորայք ստանալ, մինչև Ադրբեջանը գրավեց այս համայնքները։ Այն մարդիկ, որոնց ես հանդիպել եմ, կորցրել են կապն իրենց ընտանիքների հետ հապճեպ արտագաղթի ժամանակ (Լեռնային Ղարաբաղից – խմբ.)»,- նշել է գործակալության ղեկավարը։
«Հունիս ամսվա տվյալները ցույց են տալիս, որ զբաղվածության թվերն աճել են, սակայն մարդկանց այս խմբի տառապանքը շարունակում է չափազանց մեծ լինել, քանի որ նրանք այնտեղ այդքան շատ բան են թողել: Մենք աջակցում ենք բնակչության այս խմբին, աջակցություն ենք ցուցաբերում մանկապարտեզներին և դպրոցներին, որոնք ընդունել են ծանր վնասվածքներ ստացած երեխաներին»,- եզրափակեց գործակալության ղեկավարը։
Արցախից ներքին տեղահանվածները (փախստականները) ստիպված են վերսկսել իրենց իրավունքների պաշտպանության գործողությունները
Ստիպված են, քանի որ պետական մակարդակով Հայաստանի իշխանությունը, որն ավելի քան 30 տարի եղել է Արցախի ժողովրդի անվտանգության երաշխավորը, այսօր բառացիորեն «արգելափակում» է նույնիսկ Արցախ բառը։ Դա, ըստ երեւույթին, արվում է ոչ միայն ռուս-թուրքական-ադրբեջանական եռյակի պահանջով։
Եռյակն ինքը ամեն ինչ անում է, որպեսզի Արցախի հարցը ցանկացած մակարդակով համարվի փակված։ Իսկ թեման վերջնականապես փակելու համար անհրաժեշտ է, որ փախստականների մասին չխոսվի, ցեղասպանության և տեղահանության ենթարկված մարդիկ չբարձրաձայնեն իրենց իրավունքները, քանի որ այս եռյակի կողմից կատարված հանցագործությունների ճանաչումն ու դատապարտումը 2020-23 թ-ն անխուսափելիորեն կհանգեցնի հետևանքների այս ահաբեկչական, ռասիստական սուբյեկտների համար:
Եվ բնականաբար հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ արցախցիներն ակցիաների միջոցով պետք է առաջ քաշեն ու պաշտպանեն իրենց իրավունքները։ Ինչո՞ւ Հայաստանի իշխանությունները այդպես էլ չեն ստեղծել պետական մարմին, որը կուսումնասիրի փախստականների բոլոր խնդիրները՝ քաղաքական և իրավականից մինչև սոցիալ-տնտեսական և հումանիտար:
Թվում է, թե 30 տարվա ընթացքում, երբ Հայաստանի տարածքում պարբերաբար հայտնվում էին ադրբեջանից փախստականներ, պետք է հայտնվեր գոնե ինչ-որ պետական մարմին, լավ, գոնե ինստիտուտ, որը կուսումնասիրեր այս բացասական երեւույթը, կկազմի զեկույցներ, հայցեր միջազգային ատյաններ՝ դատապարտելու ահաբեկչական կազմակերպությանը, որը նպատակ է դրել վերացնել հայ բնակչությանը Հարավային Կովկասի տարածաշրջանից և վերացնել հայկական պետականությունը։
Եւ որքան տնտեսագիտությունն ու տեխնոլոգիան փորձում են նվազեցնել մարդու դերը, մարդը և նրա իրավունքները ստիպում են բոլորին հաշվի նստել իրենց հետ։ Ստիպված են սպանեն և արտաքսեն միլիոնավոր մարդկանց, որպեսզի ձերբազատվեն «մարդու իրավունքներ» կոչվող գլխացավանքից։
Եվ որքան էլ տարբեր երկրների իշխանությունների ներկայացուցիչներ փորձեն չխոսել մարդու իրավունքների մասին՝ իրենց իշխանությունը պահպանելու համար, այսպես թե այնպես նարանք կընդունեն հանցագործությունները և իրերը կանվանեն իրենց անուններով, փորձելով չնեղացնել իրենց որոշակի դիվիդենտներ բերող հանցագործներին։
Հենց այդպես է վարվում Հայաստանի ներկայիս իշխանությունը։ Ապօրինի ճանաչելով Արցախը որպես ադրբեջանի մաս՝ ՀՀ իշխանությունների ներկայացուցիչները վախենում են խոսել Արցախում ցեղասպանության և տեղահանության խնդիրների մասին, վախենում են նշել անմիջական մեղավորներին՝ Ռուսաստանին և Ադրբեջանին, ինչպես նաև նրանց հանցակիցներին՝ Թուրքիային և Իսրայելին։
Թվում է, թե սա այն թեման է, որը Հայաստանը պետք է արյունոտ դրոշի պես ծածանի ողջ աշխարհի առաջ՝ բաց չթողնելով ոչ մի իրադարձություն, որպեսզի բարձրաձայն հայտարարի, որ այս երկրները ցեղասպանություն են իրականացրել և հայ ժողովրդի մի մասին վտարել դարավոր հողից։ Բայց ոչ, հայ պաշտոնյաներն իրենց առավելագույն «կոռեկտությամբ» են պահում. ինչպե՞ս կարելի է դառը խոսք ասել ծերերին, կանանց ու երեխաներին դաժանաբար սպանած պատերազմական հանցագործներին, որոնք տասնյակ հայերի գերության մեջ են պահում շուրջ 4 տարի, այդ թվում՝ 10 ամիս Արցախի իշխանությունների օրինական ընտրված ներկայացուցիչներին։ Նրանք ոչ մի խոսք չեն ասում անհայտ կորած հայրենակիցների մասին։ Ավելին, նրանք պատրաստ են նույնիսկ ոչնչացնել առաջին գիծը, որն ապահովում է բուն Հայաստանի տարածքի անվտանգությունը ավելի քան 30 տարի, և թշնամուն թողնել հայկական գյուղերի տարածք, որտեղից հեշտությամբ կրակում են նույնիսկ փոքր զենքերից դպրոցների, այսինքն՝ երեխաների վրա։
Ամենավերջին դեպքը. Ֆրանկոֆոնիայի կազմակերպության խորհրդարանական վեհաժողովն ընդունել է «Լեռնային Ղարաբաղի հայերի և Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականության մասին» բանաձեւը, որում.
Խստորեն դատապարտում է ադրբեջանական ռազմական ներխուժումը և հարձակումը Ադրբեջանի կողմից 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին սկիզբ առած Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության էթնիկ զտումները և հայկական մշակութային և կրոնական ժառանգության ոչնչացումը.
Անսասան աջակցություն է հայտնում Հայաստանի անկախությանը և ինքնիշխանությանը.
Աջակցում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների կարգավորմանը՝ տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման, ինչպես նաև 1991 թվականի Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա սահմանների սահմանազատմանը, ինքնիշխանության, ազգային իրավասության սկզբունքների վրա հիմնված տարածաշրջանային ուղիների ապաշրջափակմանը և այս համատեքստում Հայաստանի կառավարության «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը։
Այսինքն՝ հայ պաշտոնյաների քաղաքականությունը, ովքեր չեն ցանկանում իրավական գնահատական պահանջել և Ադրբեջանին պատասխանատվության ենթարկել, բոլորին հասկացնում է, որ Հայաստանը պատրաստ է «կարգավորել հարաբերությունները» Ադրբեջանի հետ, որը, ի դեպ, Հայաստանն անվանում է ոչ այլ ինչ, քան «Արևմտյան Ադրբեջան»։
Հարց է առաջանում՝ ո՞ւմ հետ է Հայաստանը ձգտում հարաբերություններ հաստատել՝ ահաբեկչական Ադրբեջանի հետ, որը ցեղասպանության ենթարկեց արցախահայությանը և վտարեց մարդկանց իրենց տներից, թե՞ «Արևմտյան Ադրբեջանի» հետ, որը նպատակ է դրել վերացնել Հայաստանը որպես պետություն՝ 70-ականների ընթացքում Նախիջևանի և Արցախի անեքսիայի և ժողովրդագրական կազմը փոխելու օրինակով:
Այդ իսկ պատճառով արցախցիներն այլևս չեն էլ դիմում Հայաստանի իշխանություններին և իրենց ակցիաները անցկացնում են միջազգային կազմակերպությունների գրասենյակների առջև։ Ըստ ամենայնի, միջազգային կազմակերպություններն իրենք էլ գիտակցում են, որ Հայաստանի ռուս-թուրքական իշխանություններից ավելին չպետք է սպասել, և գնալով ավելի են ձգտում համագործակցել արցախյան կազմակերպությունների և քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների հետ։
Ամեն դեպքում, ՄԱԿ-ի երեւանյան գրասենյակի դիմաց ակցիա կազմակերխած ցուցարարներին ՄԱԿ-ի գրասենյակը պատրաստ է հուլիսի 12-ին ընդունել եւ լսել։
Ինչպե՞ս ՄԱԿ-ը կպատասխանի ցուցարարների պահանջներին՝ Ադրբեջանին պարտավորեցնել կատարել Արդարադատության միջազգային դատարանի որոշումները, դադարեցնել ճարտարապետական և մշակութային ժառանգության, ինչպես նաև արցախցիների շարժական և անշարժ գույքի ոչնչացումը, հարգել Արցախի իրավունքը։
Մարգարիտա Քարամյան
Հարցվողների 33,3 տոկոսը նշել է, որ Հայաստանը պետք է պայմաններ ստեղծի Լեռնային Ղարաբաղ հայերի արժանապատիվ վերադարձի համար։ Այս մասին լրագրողների հետ հուլիսի 10-ի հանդիպման ժամանակ ասել է «Gallup» միջազգային հետազոտական կենտրոնի հայկական գրասենյակի տնօրեն Արամ Նավասարդյանը։
Նրա խոսքով՝ 29,5 տոկոսը կարծում է, որ Հայաստանը պետք է սպասի հարմար պահի, որպեսզի ապագայում ղարաբաղյան հարցը նորից բարձրացնի։ «21,5 տոկոսը պատասխանել է, որ անհրաժեշտ է փորձել վերականգնել Լեռնային Ղարաբաղի հայկական վերահսկողությունը։ 10,2 տոկոսը կարծում է, որ ղարաբաղյան էջը պետք է շրջել՝ խուսափելու համար հետագա խնդիրներից։ 4,6 տոկոսը դժվարացել է պատասխանել այդ հարցին»,- ավելացրել է նա։
Նշենք որ հարցումն իրականացվել է հեռախոսով, հուլիսի 3-6-ին, 1 100 հարցվողների շրջանում։
Հուլիսի 12-13-ին Երեւանի Արամի 42/1 հասցեում գտնվող Գաստրոբակում տեղի կունենան Արցախցի երաժիշտների համերգներ։
Հուլիսի 12-ի ժ․ 20:00-ին՝ AD Duo (Արամ և Դարինե)։
Հուլիսի 13-ի ժ․ 20:00-ին՝ Շուշի Քուչի Բլյուզ։
Մուտքն ազատ է։
Մարիամաձորը Արցախի Հադրութի շրջանի գյուղերից է: Գյուղի Մարիամ աղբյուրի անունից է առաջացել գյուղի անվանումը: Չնայած, որ գյուղը փոքր էր, բայց բավականին ակտիվ և աշխույժ էր:
Գյուղի գերդաստաներն են՝ Ղրդղեցեք, Մոսունք, Միրզաք, Բալունք, Ճուզունք, Թունուք,Դադունք, Միրջանանք, Քոչանց, Դվութաք, Տանուք և ուրիշներ։
Ինչպես բոլոր Արցախի գյուղերը, Մարիամաձորն ունի իր սրբավայրերը՝ Սբ․ Մինաս եկեղեցին, որը սովետական միության ժամանակ փորձել են քանդել, և «Կրկակաչին սորբը»։ Իսկ բազմազան սառնորակ աղբյուրների մասին պատմում են հենց իրենք մարիամաձորցիները՝ «Մեր շենը աղբյուրներավա իլալ շրջապատված ու ամեն մի աղբյուրի կոխկի մի հատ քեֆի տեղ։ Քեֆ անող ժողովուրդնք։ Կոխկի շեներքան կյասն իլալ մեր շենումը քեֆ ընես։ Հանցա լհա տրան դարդանել ըսեսն «Փուստի փափաղ մարիամաձորցիք»։
Ինչպես նշել է մեր զրուցակիցը, Մարիամաձորը շրջապատված էր աղբյուրներով՝ «Սիրանգ» աղբյուրը, որը ամենահայտնին էր, «Շլորոտը», «Կոպալին աղբյուրը», «Մարիամ աղբյուրը», «Ճուզունց աղբյուրը», «Հինդադուց աղբյուրը», «Բալուն անցը», «Ափուն աղբյուրը», «Շրշռանը»։
Գյուղում նաև ավանդույթ կար, եթե անտառ փայտի գնալուց աղբյուրի մոտ հանդիպում էիր քեֆ անող մարիամաձորցիներին, ապա պետք է անպայման մի բաժակ տնկան թթի օղի վայելեին, որից հետո շարունակեն ճանապարհը։
Այսպես էին իրենց ազատ ժամանակը վայելում մեծահասակները, իսկ ավելի կրտսեր սերունդը նախընտրում էր արշավներ կազմակերպել, օրինակ՝ «Ավանեսի ղալը»,իսկ հետո գնում էին «Մեղր աղբյուր» եզրափակելու արշավը:
Ամառվա տապին իջնում էին «Դիրմանա բանդ» Իշխանագետում զովանալու։ Նոր տարին նշում էին մեծ շուքով, մինչև լուսաբաց շրջում գյուղի տներով, շնորհավորելով և բարեմաղթելով միմյաց լավ ու բարի տարի, իսկ բանակից գյուղի տղաների վերադարձին սպասում էր ամբողջ գյուղը, հետո ամբողջ գյուղով նշում վերադարձը։
Վերջի տարիներին ակտիվ նշում էին նաև Տըրընդեզը, սկզբում գյուղի ակումբում ապահովում էին գեղարվեստական մասը, իսկ հետո «Սվենի թթենու» տակ կրակ էին վառում։ «Սվենի թթենու» տակ երկու նստարան կար, որտեղ գյուղի մեծահասակները նստած՝ «քաթն իլալ ընես»։
Եվ իհարկե, գյուղը գյուղ է իր գյուղացիներով, իսկ մարիամաձորցիները այսպիսի ժողովուրդ են՝ «Մեր շենին ժողովուրդը մուղ (մուռ) պհեսչն իլալ, սօր կարողա կռեվ անին մի չափարու կամ բուստանու ջրի հետե, բայց էքուց առավոտը էլի ուրուր նհետ սովորական, պարլուս ասին ու ամենը իրա գործին։ Էս վերջի տարիներին էլ շինացիք տներն իլալ շինիս, սաղ շենը ուրուր քօմագա իլալ ընես»։ Մին լավ ադաթ էլ կար մեր շենումը, հուր հայաթում խոզ կամ տավարն իլալ մուրթես, անպայման բիդար թոքուջիգարը խրվին լոխ միասին ոտին։ Հսի ստի էլ ըպրեսնք իլալ, մեր հոգսերով , մեր լավ ու վատ օրերով, բայց ասօր՝ միայն մեր հուշերավ… »
Քրիստինա Ալավերդյան
Առաքյալը
Դեռ 2023-ն էր։ Շրջափակումը նոր պտույտներ էր հավաքում և իր դիրքերն ամրացնում։ Մի կերպ կարողացանք բենզին գտնել ու գնալ Մարտակերտի շրջանի մեր Շահմասուր գյուղը։ Մարդիկ դեռ ուտելու բաներ գտնում էին, թոնրատնից հացի հոտը գալիս էր։ Մեզ էլ դատարկաձեռն բաց չթողեցին այնտեղից։ Երեխաներից ամեն մեկը «մի ճոթ հաց» ձեռքին գյուղն ի վեր բարձրացավ։ Չնայած «կյանքը շարունակվում է» իմիտացիային, կարծես, գյուղը կանգ էր առել ժամանակի մեջ։ «Կանգ ա՛ռ, ակնթարթ»՝ կասեր Ֆաուստը։
Ճանապարհին մի տուն ուշադրությունս գրավեց։ Հարցիս, թե ովքե՞ր են այնտեղ ապրում, ասացին․ «Մեր պատմության ուսուցիչն է։ Կինն էլ գյուղի բուժքույրն է։ Հայաստանից են»։ Առանց վարանելու մտա նրանց տան բակը։ Փայտե բազրիքներով սանդուղքին կանգնած էին այր ու կին՝ Արարատ Սարգսյանն ու Վանուհի Թերզյանը։ Ներկայացա։ Հետագա մեր զրույցը ընթացավ ամենաջերմ հունով՝ Շահմասուրի անուշաբույր ուրցով թեյի սեղանի շուրջ։ Մի բան ակնհայտ էր․ մարդիկ առաքելությամբ են եկել Արցախի հեռավոր այդ գյուղը՝ ոչ միայն որպես ուսուցիչ աշխատելու, այլ ծառայություն անելու, օգտակար լինելու։ «Պետք է հավասար կրթություն ապահովել բոլոր երեխաների համար՝ անկախ գտնվելու վայրից, լինի դա հեռավոր գյուղում, թե քաղաքում»,- համոզմունք ունի Արարատը։ Հիմա արդեն, գտնվելով Հայաստանում, Արարատը հիշում է, որ 2020-ի պատերազմից հետո Արցախ գնալու որոշումն այդքան էլ հեշտ չի տրվել։
Որոշում
Երբ 2020-ի պատերազմից հետո «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ով իմացանք, որ նշանակվել եմ Արցախում ուսուցչություն անելու, առաջին բանը, որ միտքս եկավ, կնոջս անվտանգությունն էր։ Բայց նաև ուրախություն էր, որովհետև երբևէ չէի եղել Արցախում։ Քանի որ տեղեկություններս համացանցից էին և դրանք ահաբեկող էին, նաև վախ ունեի։ Վերջին մի շաբաթը գիշերները ծանր էի քնում։ Հեռանալու ժամանակն էր, շրջապատում էլ դեմ էին, որ գնայի։ Միայն Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու քահանան, որտեղ ես ծառայում էի որպես սարկավագ, ասաց․ «Արարատ, չվախենաս, եթե Աստված քեզ այդտեղ է նշանակել, որ ծառայես, ուրեմն առաքելություն ունես այնտեղ անելու։ Պատահական ոչինչ չի լինում»։
Հույսը սրտներումս, հավատով առ Աստված, որ Նա մեր պահապանն ու պաշտպանն է, մեկնեցինք Արցախ։ Ամբողջ ճանապարհին աղոթել եմ։ Պատկերացում չունեի, թե ինչ է կատարվում այնտեղ, սարսափեցնող տեղեկություններ էին միայն։ Երբ հասանք գյուղ, առաջին հարցս գյուղացիներին սահմանների մասին էր, թե ինչքան հեռու են ադրբեջանցիները մեզանից։ Կամաց-կամաց, գյուղացիների հետ շփվելով, ներքաշվեցինք առօրյա կյանքի մեջ։ Մեզ համար էլ ամեն ինչ դարձավ սովորական։ Հեռվից ամեն ինչ ավելի սարսափելի է, քան եթե գտնվում ես տեղում։
2020-ից հետո Արցախում մնացինք 2 տարուց մի փոքր ավել։ Դասավանդման ժամկետն արդեն ավարտվել էր, բայց շրջափակման պատճառով չէինք կարողանում վերադառնալ Հայաստան։ Ես Շահմասուր գյուղ գնացել էի որպես պատմության մասնագետ, որովհետև այնտեղ այդ մասնագետը չկար։ 2 տարի դասավանդեցի պատմություն, ունեցա պատմության խմբակ։ Կինս էլ մասնագիտությամբ բուժքույր էր, գյուղում բուժքույր էր աշխատում։ Այդպես այր ու կին ներառվեցինք գյուղի կյանքին, դարձանք նրա մասնիկներից մեկը։
Ընդունում
Շահմասուրցիները սկզբնական շրջանում զգուշությամբ էին մեզ ընդունում։ Հետագայում, երբ սկսեցինք շփվել, բարեկամական, ընկերական հարաբերություններ ստեղծվեցին։ Գյուղի բոլոր աշխատանքներին մասնակցում էինք՝ սկսած ծմակից փայտ բերելուց, փոքրիկ հողամասի մշակելուց, օղի թորելուց, մոշի մուրաբա եփելուց, վերջացրած թութը թափ տալուց։ Մեզ հրավիրում էին գյուղի կարևոր արարողություններին՝ ծնունդ, կնունք և այլն։ Մենք էլ նրանց էինք հրավիրում, ամեն երեկո թեյախմություն էինք կազմակերպում։ Դառել էինք այդ գյուղի բնակիչներ։ Դրանք մեր կյանքի լավագույն տարիներից էին։ Այդ սերը իրար հանդեպ երևաց նաև բլոկադայի ժամանակ, երբ մեր ունեցած պաշարը վերջացել էր, և գյուղացիներն էին մեզ օգնում։
Լրացնել հոգևոր բացը
Քանի որ նաև սարկավագ էի, ունեի կիրակնօրյա դպրոցի խմբակ։ Կիրակնօրյա խմբակում զբաղվում էինք նաև նկարչությամբ, սովորել էի Գեղարվեստի ուսումնարանում և տիրապետում էի որոշակի նկարչական հմտությունների։ Գյուղում սկզբնական շրջանում որպես սարկավագ չէի ներկայացել, այլ միայն որպես ուսուցիչ, բայց ընթացքում տեսա, որ այդ հոգևոր բացը կա։ Երեխաները ծանոթ չէին Հայ Առաքելական եկեղեցուն, դրա համար փորձեցի որոշակիորեն պարզ տեղեկություններ տալ։ Նկարչության խմբակի շրջանակներում նկարում էինք հոգևոր թեմաների շուրջ։ Կազմակերպում էինք մուլտֆիլմի դիտում։ Մի օր էլ որոշեցինք, որ այդ խմբակը պիտի դառնա կիրակնօրյա։ Երեխաներն այդ բացը ունեին, ծնողներն էլ դեմ չէին։ Երեխաները մեծ սիրով էին գալիս։ Եթե մի օր ցանկանայի չանել կիրակնօրյան, երեխաները գալիս էին ու ասում․ «Ընկ․ Սարգսյան, այսօր խմբակ չկա՞»։ Ամեն ինչ անում էի, որ խմբակը գործեր։ Ընթացքում խաղեր էինք խաղում, ուրախ ժամանց էինք կազմակերպում։ Ամեն ինչ հրաշալի էր անցնում։ Դա նաև առիթ դարձավ, որ որոշ գյուղացիներ մկրտվեն։ Մենք էլ պատիվ ունեցանք գյուղացիներից մեկի ընտանիքին քավոր դառնալու։
Կազմակերպում էինք ուխտագնացություններ, առարկայի շրջանակներում դպրոցում շախմատի առաջնություն էինք կազմակերպում ձորակի գյուղերի դպրոցների հետ։ Երեխաներին կարողացանք բերել Երևան, մասնակցել «Starmus» միջազգային փառատոնին, որը կազմակերպել էր «Դասավանդի՛ր, Հայաստան»-ը։ Մեր աջակցությամբ նրանք կարողացան գալ Երևան, ծանոթանալ մայրաքաղաքին, մասնակցել միջազգային փառատոնին, որը վերաբերում էր տիեզերագնացությանը, արհեստական բանականությանը․․․
Նեղությունների մեջ՝ շնորհ
Բլոկադայի ժամանակ գյուղի վիճակը ծանր էր։ Չկար վառելիք, կապը մայրաքաղաքի հետ կտրվում էր։ Եկավ մի պահ, որ ալյուրի խնդիր առաջացավ։ Այդ օրերին ստիպված եղա գնալ Ստեփանակերտ, որպեսզի հնարավոր լիներ գոնե հաց գնել։ Գիշերները արթնանում էինք, գնում հացի փռերը, հերթ կանգնում ժամերով, որպեսզի մի կտոր հաց կարողանանք վերցնել։ Ճիշտ է, նեղության մեջ էինք, բայց կար մի տեսակ ջերմություն, փոխադարձ հոգատարություն մեկը մյուսի հանդեպ։ Այդ օրերին մենք ապրում էինք մի փոքրիկ հոսթելում, որտեղ մնում էին տարբեր տեղերից տեղահանված արցախցիներ։ Երեկոյան եթե սուրճ կամ թեյ էինք գտնում, բերում ու միասին խմում էինք։ Ով ինչ գտնում էր՝ բերում էր։ Մի տեսակ կարոտով եմ հիշում, բայց ծանր օրեր էին։ Բաժանումն էլ էր ծանր։ Այն միտքը, որ դու հեռանում ես, իսկ այդ մարդիկ այդ դժվարությունների մեջ էին մնում, տանջում էր։
Ցավոք, հիմա գյուղացիների հետ շփումս քիչ է, ինչի համար ափսոսանք եմ զգում։ Տեղահանումից հետո ծանոթներիս միջոցով ոմանց համար տուն ենք գտել, որպեսզի գային ու մեզ մոտիկ բնակվեին։ Ցավոք, գյուղացիներից ոմանք արդեն արտերկիր են մեկնել։ Աշակերտների հետ կապը պահպանում եմ։ Երեխաները կարոտում են իրենց գյուղը, միջավայրը, դպրոցը։ Ես նույնպես կարոտում եմ։ Մի ընտանիքի պես մի փոքրիկ գյուղ էր՝ հրաշալի բնության մեջ։
Եղավ այն, ինչ եղավ
Երբևէ մտքովս չէր անցնում, որ Արցախը կհայաթափվի։ Դա մղձավանջ է, չէի պատկերացնում, որ նման բան կլինի, որ Ադրբեջանը կհանդգնի հարձակվել։ Կարծում էի, որ միջազգային հանրությունը, ռուսները կպաշտպանեն արցախցիներին, մենակ չեն թողնի։ Բայց եղավ այն, ինչ եղավ։ Այդ օրերին մտածում էի ինձ հարազատ մարդկանց մասին, որովհետև այնտեղ գտնվելու ժամանակ այդ քննարկումները միշտ կային, թե ո՞նց կլինի, ի՞նչ կլինի։
Շատ կցանկանայի, որ արցախցիները հիմա մնան Հայաստանում ու չլքեն երկիրը, այլ նորից Արցախ վերադառնալու հույսով ապրեն, այն մտքով, որ այսօր էլ մի բան անեմ, որպեսզի Արցախը վերադարձվի։ Ինձ թվում է, որ դա հնարավոր է։ Հիմա, կարող է, անհնարին է դա թվում, բայց մենք չգիտենք, թե հետո ինչ կլինի, ինչ աշխարհաքաղաքական զարգացումներ կլինեն։ Մեր ապագան կախված է այսօրվա մեր քայլերից, որ կարողանանք Արցախը վերադարձնել։
Գայանե ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ
Նյութը պատրաստված է “Ստեփանակերտ” մեդիա-ակումբի նախագծի շրջանակներում
Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի աշխատակազմի Հանրային կապերի և տեղեկատվության կենտրոնի կողմից գործարկվել է bnakavayr.am հարթակը։
«Արմենպրես»-ի փոխանցմամբ՝ այն ծառայում է Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված ընտանիքների բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագրի հանրայնացման և ծրագիրը շահառուներին մատչելի ներկայացնելուն։
Հարթակում ներկայացված են տեղահանված անձանց բնակարանային ապահովման ծրագրի մանրամասները, անհրաժեշտ պայմանները, դիմելու կարգը, ինչպես նաև՝ մանրամասն տեղեկատվություն բոլոր այն բնակավայրերի վերաբերյալ, որտեղ ծրագրի շրջանակներում բնակարան գնելու կամ կառուցելու դեպքում պետությունը տրամադրելու է արտոնյալ աջակցություն։
Հարթակում ինտերակտիվ քարտեզի և բնակավայրերի մասին առանձին էջերի միջոցով ներկայացված են աջակցության ծրագրում ընդգրկված այն 390 բնակավայրերը, որտեղ ծրագրով առավել աջակցություն է նախատեսված բնակարան/տուն գնելու կամ կառուցելու համար։
Բնակավայրերի մասին առանձին էջերում մանրամասներ կան առկա ենթակառուցվածքների, կրթական-մշակութային նշանակության հաստատությունների, ինչպես նաև՝ տնտեսական, գյուղատնտեսական նշանակության ռեսուրսների մասին։
Bnakavayr.am-ում շահառուները կարող են ծանոթանալ բնակարանային ապահովման ծրագրի պայմաններին, անմիջապես անցնել կայք և լրացնել ծրագրից օգտվելու համար անհրաժեշտ դիմումը։