Ստեփանակերտ, 19 սեպտեմբերի, 2023թ
Հայաստանի կողմից Պաղեստինի անկախության ճանաչումը «պայթեցրեց» մի շարք իրադարձություններ, որոնց վերլուծությունը ենթադրում է աշխարհաքաղաքական գործընթացների որոշակի տրամաբանություն։
Մասնավորապես, թուրքիայի նախագահ էրդողանի՝ Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Փաշինյանին ուղղված կոչից և վերջինիս կողմից Պաղեստինի պետականությունը ճանաչելուց անմիջապես հետո, Երևանում Արցախի մշտական ներկայացուցչությունում տեղի է ունեցել քաղաքական ենթատեքստով աղաղակող միջադեպ. դիմակավորված անձանց կողմից ներկայացուցչության դարպասները կոտրվել են և նախկին նախագահ Շահրամանյանի ծառայողական մեքենան առգրավվել։
Մի կողմ թողնենք Արցախի պետական կառույցները վերացնելու մասին հրամանագիրը ստորագրած Շահրամանյանի անձը և նշենք, որ օրենքի չարամիտ խախտումն ուղղված էր հատկապես Արցախի խորհրդանիշի և նրա բնակիչների դեմ։
Թե ինչու էր անհրաժեշտ նման կոպիտ ցուցադրություն բեմադրել, բոլոր խելամիտ մարդկանց համար պարզ է. թուրքիայի շահերից ելնելով Պաղեստինի ճանաչումը չպետք է նախադեպ դառնար Արցախի ճանաչման համար։ Ավելին, դիմակային շոուները նպատակ ունեն վախեցնել արցախցիներին, որպեսզի նրանք ոչ մի կերպ «չաղմկեն» իրենց օրինական իրավունքների մասին։ Արցախցիների իրավունքները Հայաստանում տաբու թեմա են, քանի որ դա պահանջում է ահաբեկիչ ալիևը՝ սպառնալով հակառակ դեպքում «լուծել» Հայաստանի հարցը։
Այս ֆոնին հետաքրքիր հայտարարություններ են հնչում Արեւմուտքից։ Մասնավորապես, Արևմուտքում կարծես պատրանք կա, որ Հայաստանի իշխանությունների կողմից ալիևի և էրդողանի պահանջների անվերապահ կատարումը՝ հիանալի քայլեր են հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ։
Ամերիկացի և եվրոպացի պաշտոնյաները կրկին անդրադառնում են 2020-2023 թվականների պատերազմների և ցեղասպանության հետևանքով Ադրբեջանում պահվող նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյաներին, զինվորականներին և քաղաքացիական անձանց ազատ արձակելու թեմային։
Մասնավորապես, Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցչի խոսքով, ԵՄ-ն համոզված է, որ վստահության ամրապնդման միջոցները, ներառյալ ադրբեջանում պահվող հայ կալանավորների ազատ արձակումն ու հայրենադարձությունը, կարող են նպաստել ընդհանուր խաղաղության գործընթացին և հարթել կողմերի միջև ավելի մեծ վստահության ճանապարհ։
Սակայն վերջերս ԱՀ իշխանությունները 5 ամսով երկարաձգեցին ԼՂՀ նախկին նախագահներ Արկադի Ղուկասյանի, Բակո Սահակյանի, Արայիկ Հարությունյանի, նախկին պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանի, նախկին արտգործնախարար Դավիթ Բաբայանի, ինչպես նաև Ազգային ժողովի նախագահ, Դավիթ Իշխանյանի, պաշտպանության նախկին նախարար Լևոն Մնացականյանի, գեներալ Դավիթ Մանուկյանի կալանքի ժամկետները։
Դատախազն ասաց, որ «գործերը շուտով կներկայացվեն դատարան»։ Նա ասաց, որ 15 անձի նկատմամբ հետաքննությունն արդեն ավարտվել է։ «Այս պահին մեղադրյալները, փաստաբանները և տուժողները ծանոթանում են քրեական գործի նյութերին։ Ծանոթացման փուլն ավարտելուց հետո մեղադրական եզրակացությունը կներկայացվի դատարան»,- ասաց նա։
ԵՄ արտաքին քաղաքականության պատասխանատու Ժոզեպ Բորելի խոսքով՝ «Լեռնային Ղարաբաղի հայերի վերադարձը պետք է լինի ցանկացած համաձայնագրի հիմքը»։ Եվ ոչ մի խոսք այն մասին, թե ինչ մեխանիզմներով է ապահովվելու մարդկանց վերադարձը մի երկրի իրավասության տակ, որը մարդկանց 10 ամիս սոված, մրսած, առանց դեղորայքի ու առաջին անհրաժեշտության ապրանքների պահեց, ապա ձեռնարկեց պատերազմ ու տեղահանություն՝ զինաթափելով երկրի խաղաղ բնակչության միակ երաշխավորին՝ Արցախի ՊԲ-ն։ Ըստ ամենայնի, ամերիկյան կողմը հավատում է ալիևի և էրդողանի հումանիզմին։
Իր հերթին, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի նախկին համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքը հայկական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում բարձրացրել է Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) հայերի վերադարձի հարցը՝ նշելով, որ «գնդակը ալիևի դաշտում է»։ «Սա այն հարցն է, որում ալիևը պետք է պետական գործչի դիրք գրավի և գիտակցի, որ դա կարևոր է ապագայի համար»։
Բայց ամերիկյան կողմը չի թաքցնում իր շահերը հայ-ադրբեջանական և հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում։
Խոսելով փոխպետքարտուղարի՝ Ջեյմս Օ՛Բրայենի Հայաստան այցի մասին՝ նախկին համանախագահն ընդգծեց, որ Կենտրոնական Ասիան Սեւ և Միջերկրական ծովերի հետ կապելը շատ կարևոր է ԱՄՆ-ի համար։
«Օ’Բրայենը խոսեց առևտրի մասին, և այն շատ կարևոր ոլորտ կդառնա, եթե Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունները կարգավորվեն։ Շատերը հիշում են, որ խորհրդային տարիներին Հայաստանի տարածքով երկաթգիծ էր անցնում՝ հասնելով Նախիջևան, ապա թուրքիա։ Այս երկաթուղին մեծ նշանակություն կունենա ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ ադրբեջանի տնտեսական վիճակի բարելավման համար։ Կարծում եմ, որ մոտ ապագայում կքննարկվի խաղաղության պայմանագիր։ Եթե Հայաստանի և ադրբեջանի հարաբերությունները կարգավորվեն, դա ճանապարհ կբացի թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման համար»։
Այսինքն՝ Արցախի բնակիչների իրավունքները զոհաբերվելու են տնտեսական շահերին ու մեծ աշխարհաքաղաքականությանը։ Եվ ոչ մի խոսք այն մասին, որ ադրբեջանը ամեն օր սպառնում է Հայաստանին պետականության կորստով, Հայաստանի տարածքն անվանում է «Արևմտյան Ադրբեջան» և որպես հաշտության պայմանագիր կնքելու պայման ապօրինաբար պահանջում է փոփոխություններ կատարել Հայաստանի Սահմանադրության մեջ։ Այո՛, Արևմուտքը կարծում է, որ արցախահայության վերադարձը պետք է լինի ցանկացած համաձայնագրի հիմքում, բայց, միևնույն ժամանակ, Ուորլիքը հույս ունի, որ «փակ դռների հետևում Հայաստանի Հանրապետությունը կարող է երաշխիքներ տալ, որ այն դրույթները, որոնք Ադրբեջանը կցանկանա, որ ՀՀ Սահմանադրությունից դուրս մնան, ինչ-որ պահի կբացառվեն, բայց դա չի կարող լինել համաձայնագրի մաս»:
Եվ, ինչպես և սպասվում էր, Ռուսաստանի արձագանքը չուշացավ։ «ԵՄ-ն և ԵԱՏՄ-ն անհամատեղելի են, և արտատարածաշրջանային խաղացողների ժամանումը Հայաստան «հետևանք կունենա». այս մասին հայտարարել է ՌԴ փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը։
Խոսքեր, խոսք, խոսք… Համաշխարհային գերտերությունների բանավոր փոխհրաձգությունները, որոնք օդ են բարձրացել 30 տարի շարունակ, իրական քայլեր չենթադրելով, հանգեցրին Արցախի պետականության և նրա ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի կորուստի։ Առայժմ աշխարհաքաղաքական կշեռքները թեքվում են դեպի կորպորացիաների տնտեսական շահերը: Աշխարհակարգը կփլուզվի գլուխ կտրելու և երեխաներին անխնա սպանելու «սիրահարների» հարձակման ներքո։
Մարդու իրավունքները աննկատ վերանում են առօրյայից, սակայն դրանց անտեսումն արդեն տանում է դեպի համընդհանուր աղետ։ Քանի դեռ չի մշակվել ահաբեկչական պետություններին իրենց կատարած վայրագությունների համար պատժելու արդյունավետ մեխանիզմ, մարդկությանը սպասվում է շատ մռայլ ապագա:
Մարգարիտա Քարամյան
