«Եթե սահմանազատում պետք է իրականացվի Գեղարքունիքի մարզում, ուրեմն պետք է իրականացվի։ Դուք բոլորդ տեղյակ եք, որ 2022 թվականի սեպտեմբերյան դեպքերի ժամանակ ադրբեջանական զինված ուժերը ներխուժել են ՀՀ տարածք, եւ հարձակում է եղել մեր մարզի՝ սահմանին հարող 12 բնակավայրի վրա։ Եվ դրա հետեւանքով մի շարք հատվածներում իրենք գտնվում են Հայաստանի Հանրապետության սուվերեն տարածքում։ Սահմանազատման արդյունքում իրենք հետ կգնան իրենց ելման դիրքեր, եւ ՀՀ այն բնակավայրերը, որոնք այսօր ուղիղ թիրախավորված են այդ ուժերի կողմից, արդեն իսկ կլինեն անվտանգ»,- երեկ Ազգային ժողովում լրագրողներին ասաց Գեղարքունիքի մարզպետ Կարեն Սարգսյանը։

Հարցին, թե ինչի՞ հիման վրա է վստահ պնդում, որ ադրբեջանիցները կգնան ելման դիրքեր, մարզպետը պատասխանեց․ «Այն քարտեզներով, որով արվում է սահմանազատումը, այդ քարտեզներն են հիմք տալիս վստահ ասելու, որ ադրբեջանցիները հետ են գնալու»։ Նա հավելեց․ «Տավուշում դուք ինքներդ տեսաք, որ սահմանազատված հատվածներում կային հատվածներ, որոնք հետ վերադարձվեցին Հայաստանին։ Այն հատվածները, որտեղ սահմանազատում է իրականացվել, այդ նույն քարտեզներով կա տարածք, որի բնակիչները մտածել են, որ դա հարեւան երկրինն է, բայց պարզվեց, որ դա ՀՀ տարածք է, եւ այնտեղ հենասյուներ են կանգնեցրել։ Դա ընկել է հենասյունից դեպի Հայաստանի տարածք, այսինքն՝ նշանակում է, որ դա մեր տարածքն է»։ Լրագրողներն ասացին, որ այսպես թե այնպես այդ տարածքները ՀՀ տարածքներ էին, ինչո՞ւ են իրենք ներկայացնում, թե սահմանազատման արդյունքում որոշ տարածքներ մնացել են Հայաստանին։ Կարեն Սարգսյանն ի պատասխան ասաց, որ եթե երկու երկրների միջեւ չեզոք գոտի կա, դա չի նշանակում, որ այդ տարածքները ՀՀ վերահսկողության տակ են եղել։ «Ես վստահ եմ, որ մեր մարզից կան տարածքներ, որոնք այսօր գտնվում են ադրբեջանական զորքերի հսկողության տակ, եւ այդտեղից իրենք պետք է հետ գնան»։ «Իսկ եթե հետ չգնա՞ն» հարցին էլ նման պատասխան տվեց․ «Կօգտագործվի այլ գործիքակազմ, որով իրենց կստիպենք, որ հետ գնան»։ Հարցին, թե ուժո՞վ պետք է ստիպել, որ հեռանան, նա պատասխանեց․ «Տարբեր գործոններ կան, որոնք կարելի է օգտագործել, մինչեւ ձեր ասած այդ գործիքը»։

Ազատություն

Ավարտվել է սահմանազատման առաջին փուլը, որը վերաբերում էր Տավուշի մարզի 4 գյուղերի համապատասխան հատվածներին, Հանրայինի եթերում հայտարարեց վարչապետի աշխատակազմի «Հանրային կապերի և տեղեկատվության կենտրոն»-ի տնօրեն Գոռ Ծառուկյանը՝ նշելով, որ սահմանագծի երկու կողմերում արդեն տեղակայվել են երկու երկրների սահմանապահ զորքերը։

Նրա փոխանցմամբ, մինչև հուլիսի 1-ը հանձնաժողովները պետք է մշակեն և կառավարություններին ներկայացնեն իրենց աշխատանքի կանոնակարգը, իսկ հաստատումից հետո արդեն կշարունակվեն այլ հատվածների սահմանազատման աշխատանքները։

Ընդդիմադիրների պնդումները, թե սահմանազատման գործընթացը պարտադրվել է Հայաստանին, Ծառուկյանը տարածված մոլորություն, մանիպուլյացիա որակեց։

«Մենք գործ ունենք իրավիճակի հետ, որ սահմանազատման գլխավոր և առաջնային շահառուն Հայաստանի Հանրապետությունն է։ Սահմանազատում Հայաստանի Հանրապետությանը որևէ կողմ չի պարտադրել», – հայտարարեց Ծառուկյանը միևնույն ժամանակ արձանագրելով՝ Ադրբեջանը պնդել է, որպեսզի իրականացվի 4 գյուղերի վերադարձը Ադրբեջանին, իսկ սահմանազատումը, ըստ «Հանրային կապերի և տեղեկատվության կենտրոն»-ի տնօրենի, Հայաստանի պնդման հիման վրա է եղել։

«Ադրբեջանը պնդում էր գյուղերի վերադարձ առանց որևէ սահմանազատման, առանց որևէ սահմանի հստակեցման, ուղղակի պնդում էին` վերադարձրեք գյուղերը և վերջ: Հայկական կողմի հակընդդեմ պնդումների արդյունքում մենք ունեցանք հենց այս սահմանազատման գործընթացը, որով հնարավոր եղավ հստակ սահմանել, սահմանազատել արդեն իսկ Խորհրդային միության փլուզման պահին գոյություն ունեցող և իրավական ուժ ունեցող սահմանագիծը և ըստ դրա Ալմա-Աթայի հռչակագիրը հիմք ընդունելով՝ ունենալ այս հատվածներում պետական սահման։ Դրան զուգահեռ նոր ունենալ գյուղերի վերադարձ։ Այսինքն՝ սահմանազատում չի պարտադրվել, սահմանազատումը Հայաստանի պնդման հիման վրա է եղել», – նշեց Ծառուկյանը։

Դիտարկմանը, թե Բաքուն նույնիսկ սպառնացել էր, որ 4 գյուղերը չվերադարձնելու պարագայում պատերազմ կսկի, Ծառուկյանն արձագանքեց՝ «հրապարակային խոսքում, հաղորդակցության մակարդակով, այո՛ եղել են նման ձևակերպումներ, Ադրբեջանն, այո՛, պնդել էր, որ պետք է այդ չորս գյուղերի վերադարձը տեղի ունենա»։

Հայաստանի ու Ադրբեջանի սահմանազատման հանձնաժողովները մայիսի 15-ին ստորագրեցին ԽՍՀՄ ԶՈՒ գլխավոր շտաբի 1976թ. քարտեզով Բաղանիս– Բաղանիս Այրում, Ոսկեպար– Աշաղը Ասկիպարա, Կիրանց– Խեյրումլի և Բերքաբեր– Կըզըլ Հաջիլի բնակավայրերի միջև սահմանագծի համաձայնեցման մասին արձանագրությունը։ Երևանի ու Բաքվի ավելի վաղ ձեռք բերած պայմանավորվածության համաձայն՝ այս հատվածներն այլևս համարվում են սահմանազատված։

Տավուշի ու Ղազախի սահմանագծի 4 գյուղերի հատվածում սահմանազատումը վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը «մեծ հաջողություն» է որակել։ Նրա խոսքով՝ Հայաստանի ինքնիշխանության ու անկախության հետագա զարգացման շատ կարևոր անկյունաքար է դրվել։

Ընդդիմությունը պնդում է՝ հանձնաժողովների ստորագրած արձանագրությունը և դրանից բխող ցանկացած գործողություն ապօրինի է և քրեորեն պատժելի:

Նախքան սահմանազատման գործընթացը սկսելը պաշտոնական Բաքուն Երևանից պահանջել էր անհապաղ իրեն վերադարձնել Տավուշի մարզի ու Ղազախի շրջանի սահմանագծին գտնվող չորս գյուղերը։ Փաշինյանը հայտարարել էր, որ այդ գյուղերը դե յուրե Հայաստանի տարածքում չեն՝ Ալմա-Աթայի հռչակագրի համաձայն։ Փաստացի, այդ գյուղերը 90-ականներից գտնվում են հայկական կողմի վերահսկողության տակ։ Դրանց մոտով են անցնում դեպի Վրաստան միջպետական ճանապարհը, Հայաստան մտնող գազամուղը։

«Սակայն չմտածված որոշումները, որոնք արեւմտականների համար կապահովեն լիակատար թույլտվություն տվյալների ազգային շտեմարանների, երկրի անվտանգության համար զգայուն տեղեկության հանդեպ, ոչ միայն սպառնում են պետության ինքնիշխանությանը, այլեւ կարող են օբյեկտիվորեն անհնար դարձնել համատեղ աշխատանքի վերադարձը՝ Ռուսաստանի եւ ՀԱՊԿ մյուս դաշնակիցների հետ միասնական պաշտպանական տարածքի կառուցման ուղղությամբ»,- ՏԱՍՍ-ի հարցազրույցում հայտնել է  ՌԴ արտաքին գործերի փոխնախարար Միխայիլ Գալուզինը։

Գալուզինն ավելացրել է, որ Արեւմուտքի համար շահեկան է պահպանել լարվածության օջախները հետխորհրդային տարածքում՝ ՌԴ-ին թուլացնելու նպատակով, որը, ըստ էության, «այստեղ մնում է անվտանգության հիմնական երաշխավորը»։

Մոսկվան հերթական անգամ սպառնում է Հայաստանին «անվտանգության ընդհանուր համակարգի փլուզմամբ»՝ չնշելով, թե քանի անգամ և ումից է Ռուսաստանը «փրկել» Հայաստանը։ 2020-2023 թվականները, Արցախի հանձնումը և Հայաստանը մասնատելու Ռուսաստանի ծրագիրը կներառվեն դասագրքերում՝ որպես «չդաշնակցի» վառ օրինակ։ Այժմ Գալուզինը սպառնում է անվտանգության համակարգի փլուզմամբ՝ ակնկալելով Ռուսաստանի մոտալուտ հեռանալը տարածաշրջանից և նրա փոխանցումը Թուրքիա։ Թուրքիան շատ բան կտա Ռուսաստանին Ղարաբաղի ու Զանգեզուրի դիմաց, գուցե նույնիսկ Ղրիմը ու Աբխազիան։

ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատը հավանություն է տվել օրինագծին, որը Վաշինգտոնին հնարավորություն կտա պատժամիջոցներ սահմանել Միջազգային քրեական դատարանի (ՄՔԴ) դեմ` ԱՄՆ-ի ու նրա դաշնակիցների, այդ թվում՝ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի նկատմամբ անցկացվող հետաքննությունների համար։

«Արմենպրես»-ի փոխանցմամբ՝ Axios լրատվական հարթակը հայտնում է, որ փաստաթղթին կողմ է քվեարկել 247 օրենսդիր, 155-ը դեմ է արտահայտվել:

Հանրապետականների նախաձեռնությամբ ներկայացված օրինագծի տեքստում ընդգծվում է, որ Վաշինգտոնի վարչակազմը պետք է պատժամիջոցներ սահմանի ՄՔԴ-ի դեմ, եթե այս մարմինը փորձի հետաքննություն անցկացնել, ձերբակալել, կալանավորել կամ պատասխանատվության ենթարկել որևէ անձի, որը գտնվում է պաշտպանության ներքո: Այս կատեգորիային են պատկանում ամերիկացիները, ներառյալ զինվորականները, բոլորը, ովքեր աշխատում են ԱՄՆ կառավարության համար, Վաշինգտոնի դաշնակից երկրների քաղաքացիները, եթե այդ պետությունները չեն ճանաչում ՄՔԴ-ի իրավասությունը:

Պատժամիջոցների ցուցակում ընդգրկվելը նշանակում է այցագրերի մերժում, ակտիվների սառեցում ԱՄՆ-ում և ԱՄՆ-ի քաղաքացիների ու ընկերությունների համար արգելք` բիզնես վարելու պատժամիջոցների ցանկում հայտնված անձանց հետ։

Միեւնույն ժամանակ, այս նախագիծը դժվար թե քվեարկության դրվի Սենատում, որը վերահսկվում է Դեմոկրատական ​​կուսակցության անդամների կողմից։

Նախաձեռնությանը «կտրականապես դեմ» է հանդես եկել նաև ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմը։ «Վարչակազմը խորապես մտահոգված է ՄՔԴ դատախազի անխոհեմ շտապողականությամբ՝ իսրայելական բարձրաստիճան պաշտոնյաների ձերբակալության օրդեր տրամադրելու հարցում: Միևնույն ժամանակ, վարչակազմը դեմ է ՄՔԴ-ի, նրա աշխատակազմի, դատավորների կամ նրա աշխատանքին աջակցող անձանց նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառելուն: Իսրայելը պաշտպանելու, ՄՔԴ-ում ԱՄՆ-ի դիրքորոշումն առաջ մղելու և միջազգային արդարադատությունն ու հաշվետվողականությունը խթանելու ավելի արդյունավետ ուղիներ կան, և վարչակազմը հավատարիմ է Կոնգրեսի հետ աշխատելու այդ տարբերակների շուրջ», – ասվում է Սպիտակ տան հայտարարության մեջ:

Մայիսին ՄՔԴ դատախազ Քարիմ Խանը դիմել է Նախաքննական պալատին՝ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի և երկրի պաշտպանության նախարար Յոավ Գալանտի, ինչպես նաև պաղեստինյան ՀԱՄԱՍ արմատական շարժման երեք բարձրաստիճան պաշտոնյաների ձերբակալման հրամաններ ստանալու համար՝ նշելով, որ ողջամիտ հիմքեր կան կարծելու, որ նրանք պատասխանատվություն են կրում «պատերազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ հանցագործությունների համար»: