Լուսանկարը՝ Էլեոնորա Անդրյանի արխիվից։
Ստեփանակերտի նախկին բնակիչ, 62-ամյա Էլեոնորա Անդրյանը դստեր ընտանիքի և արցախցի այլ բնակիչների հետ Հայաստան է տեղափոխվել 2023 թվականի սեպտեմբերի վերջին։ Նա երազում է տուն վերադառնալ՝ Ստեփանակերտ.
-Խնդրում եմ պատմեք Ձեր, Ձեր ընտանիքի մասին։
-Ծնվել եմ 1961 թվականին Աշխաբադում։ 1970 թվականին ընտանիքով տեղափոխվեցինք Ստեփանակերտ։ Բայց հինգ տարի անց կրկին վերադարձանք Աշգաբադ։ Վերջնականապես 1980 թվականին մենք տեղափոխվեցինք Ստեփանակերտ։Ծնողներս մեզ հետ են՝ Ռոբերտը և Ռոմելլան, եղբայրներս՝ Վանյան, Արամը, Արսենը և ես։
Հայրս աշխատում էր Ստեփանակերտի կենցաղային սպառողական արտադրամասում՝ որպես հագուստ կտրող, իսկ մայրս՝ դերձակուհի։ Նրանք լավ փող էին վաստակում և արժանապատվորեն պահել են մեզ։
1982 թվականին ամուսնացա Արթուր Անդրյանի հետ։ Ամուսնուս ծնողների հետ ապրում էինք նույն տանը։ Աղջիկ ու տղա ունեցանք՝ Անուշն ու Աշոտը։ Ամուսինս ինժեներ էր աշխատում կաթնամթերքի գործարանում։ Ղարաբաղյան իրադարձությունների և պատերազմական գործողությունների բռնկման հետ կապված նա սկսեց ծառայել ԼՂՀ պաշտպանության բանակում։ 1996 թվականի հոկտեմբերի 21-ին ողբերգական դեպք տեղի ունեցավ, և ես կորցրի նրան…
Պատերազմի ավարտից հետո՝ 1996 թվականին, ծնողներս և եղբայրներս մեկնեցին Պյատիգորսկ՝ մշտական բնակության։ Ես մնացի մենակ երեխաների և (այժմ հանգուցյալ) տատիկի՝ Էսթերի հետ, որին մինչև կյանքիս վերջ շնորհակալ եմ լինելու օգնության համար։ Ես ինքս գործնականում չէի աշխատում, տնային տնտեսուհի էի, միայն ժամանակավոր էի աշխատում։ Որպես ամուսին կորցրած՝ թոշակ եմ ստանում։
Երեխաները մեծացան ու ավարտեցին միջնակարգ դպրոցն ու Արցախի պետական համալսարանը։ Տղաս առողջական խնդիրների պատճառով գնաց Պյատիգորսկ՝ ծնողներիս մոտ։ Անուշն ամուսնացավ մի լավ տղայի՝ Տիգրանի հետ և երկու դուստր ունեցավ։ Ես միշտ օգնել եմ աղջկաս, հիմա էլ օգնում եմ տանը, երեխաներին եմ պահում…
Ինձ համար մեծ ողբերգություն էր, երբ հայրս մահացավ 2017 թվականի հուլիսի 14-ին։ Թաղվել է Պյատիգորսկում։ Երկար ժամանակ չէի կարողանում ուշքի գալ, և նույնիսկ հիմա, թեև ասում են, որ ժամանակը բուժում է, բայց իմ դեպքում դա չի ստացվում…
Լուսանկարը՝ Էլեոնորա Անդրյանի արխիվից։
– Ե՞րբ եք մեկնել Ստեփանակերտից։ Կարողացա՞ք տեղավորվել նոր վայրում:
— Ստեփանակերտից մեկնել ենք 2023 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Տիգրանի՝ փեսայի մեքենայով։ Ես ու աղջիկս, փեսայիս ծնողները, մի կերպ տեղավորվեցինք մեքենայում և երկու օր ճանապարհին էինք։ Երեւանում փեսաս մի բնակարան է վարձել, որտեղ բոլորս միասին ենք ապրում։ Պետությունից նպաստ ենք ստանում, փեսաս մասնավոր մեքենա է վարում, աղջիկս դեռ չի աշխատում։ Այսպես ենք գոյատևում։
-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում պատերազմին, ընդհանրապես պատերազմներին։
— Ծնողներս երբեք չեն տեսել իրենց հայրերին. երկուսն էլ անհետ կորել են 1941-1945 թվականների Հայրենական մեծ պատերազմում։ Մեր պատերազմի ժամանակ ես կորցրել եմ ամուսնուս։ Պատերազմներն իրենց ծանր հետքերը թողեցին իմ ծնողների, իմ և երեխաներիս վրա, և մենք, ցավոք, հիանալի հասկանում ենք, թե ինչ է նշանակում կորցնել սիրելիներին: Ատում եմ պատերազմները, ատում եմ նրանց, ում համար պատերազմը, ինչպես ասում են, հարազատ մայր է, ովքեր փող են աշխատում պատերազմներից, արյունից, հասարակ մարդկանց մահից…
-Ի՞նչ եք թողել Արցախում, որի համար փոշմանել եք:
– Առաջինը՝ մեր հարազատների շիրիմներն են՝ ամուսնուս, տատիկիս, սկեսուրիս ու սկեսրայրիս, բոլոր հարազատներիս, որոնք այնտեղ են մնացել։ Ես թողեցի երկու սենյականոց բնակարան։ Վերցրեցի այնքան իր, որքան տեղավորվեց ճամպրուկի մեջ, մնացածը մնաց տանը։ Կարողացա վերցնել իմ սիրած ղարաբաղցի գրողի մի քանի գիրք։ Փեսաս և դուստրս երեք սենյականոց ընդարձակ բնակարան են թողել Ստեփանակերտում՝ կահույքով, սպասքով և այլն։
Գաղթից մեկ ամիս առաջ մի մարդ վարձեցի, որ կարգի բերի մեր գերեզմանատունը, որտեղ թաղված են ամուսինս, սկեսուրս ու սկեսրայրս։ Խոտ էր լցվել։ Աշխատողն արեց հնարավորը և հիանալի մաքրեց գերեզմանոցն ու մոտեցումները։ Այս ամենը լուսանկարեցի ու ուղարկեցի երեխաներիս։ Հասկանում եմ, որ ժամանակի ընթացքում ամեն ինչ նորից խոտով է լցվելու, բայց իմ հիշողության մեջ մեր գերեզմանոցը մնում է մաքուր ու կոկիկ։
Լուսանկարը՝ Էլեոնորա Անդրյանի արխիվից։
Ես ահավոր կարոտում եմ մեր բնութունը։ Երբ հոգիս ծանր էր լինում, միշտ երեխաներիս հետ գնում էի անտառ, Պատարա գետ կամ Այգեստան (Լեռնային Ղարաբաղի Ասկերանի շրջանի գյուղեր – Ա.Ո.)։ Այնտեղ հոգիս խաղաղվում էր, ինձ ավելի լավ էի զգում… Շատ եմ կարոտում մեր գեղեցիկ բնությունը…
Լուսանկարը՝ Էլեոնորա Անդրյանի արխիվից։
– Հնարավո՞ր է, որ ղարաբաղցիները վերադառնան։ Ի՞նչ կարծիքի եք այս մասին։
— Երբ եկանք, ինձ թվաց եր, թե դա ժամանակավոր է, մենք հետ կգանք։ Այս զգացողությունն ունեի։ Բայց հիմա ես պատրաստ չեմ վերադառնալ առանց միջազգային անվտանգության երաշխիքների։ Միայն այս դեպքում ես և աղջկաս ընտանիքը պատրաստ ենք վերադառնալ Արցախ։ Ուրիշ ճանապարհ չկա։ Ինձ համար աշխարհում Ղարաբաղից լավ տեղ չկա։
Թեև ես մոտ ազգականներ ունեմ Ռուսաստանում և Թուրքմենստանում, և նրանք բոլորն ինձ հրավիրում են տեղափոխվել իրենց մոտ, ես մերժեցի բոլորին։ Տղաս Պյատիգորսկում է։ Ես ապրում եմ աղջկաս ընտանիքի հետ, իմ փեսան լավ է վերաբերվում ինձ, նա ինձ համար տղայի պես է, և ես իմ հետագա կյանքս կապում եմ նրանց հետ…
Ալբերտ Ոսկանյան
Նյութը պատրաստվել է “Ստեփանակերտ” մեդիա ակումբի ծրագրի շրջանակներում
