ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանի որոշման հրապարակումից հետո 8 շաբաթվա ընթացքում Ադրբեջանը պետք է զեկույց ներկայացնի Հայաստանի հայցի վերաբերյալ միջանկյալ միջոցների իրականացման վերաբերյալ։ Հիշեցնենք, որ դատարանը Բաքվին պարտավորեցրել է ապահովել սեպտեմբերի 19-ից հետո հայրենիքը լքած արցախցիների վերադարձը իրենց տները «անվտանգ, անարգել և արագ»։ Բացի այդ, դատարանը պարտավորեցրել է Ադրբեջանին «պաշտպանել» անձը և/կամ մասնավոր սեփականության գրանցման բոլոր փաստաթղթերը և «պատշաճ ուշադրություն դարձնել նման փաստաթղթերին և գրառումներին իր վարչական և օրենսդրական պրակտիկայում»:

Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն անմիջապես ողջունել է դատարանի որոշումը. Բաքուն, ընդհանուր առմամբ, ասում է, որ ոչ ոք չի ստիպել հայերին հեռանալ, և մեղադրում է «անջատողական ղեկավարությանը» գաղթի կազմակերպման համար։ Նենգաբար գերեվարված Արցախի ղեկավարներին, ըստ երևույթին, մեղադրանք է առաջադրվելու նաև «Ղարաբաղի բնակչությանը Ադրբեջանից արտաքսելու» համար։

Բայց հարցը դա չէ: Ինչ միջոցներ կձեռնարկի Բաքուն դատարանի որոշման հիման վրա, որի մասին զեկույց պետք է ներկայացնի արդեն 7 շաբաթից։

«Բնակարանները, մշակութային հուշարձանները Ղարաբաղում հսկում են հատուկ ջոկատայինները։ Տները կնքված են, նրանց մեջ ոչ ոք չի մտնում”, ասել է Միջազգային հարաբերությունների վերլուծության Բաքվի կենտրոնի խորհրդի նախագահ Ֆարիդ Շաֆիևը։ «Կարծում եմ, ինչպես Ադրբեջանի կառավարությունն արդեն հայտարարել է, բոլորին, ովքեր ցանկանում են վերադառնալ, ժամանակ կտրվի։ Այսինքն՝ նրանք, ովքեր ցանկանում են վերջնականապես վերադառնալ, կվերադառնան, կամ եթե ինչ-որ մեկն ուզում է գալ և վերցնել իրերը, ապա, ամենայն հավանականությամբ, նրան նման հնարավորություն կտրվի։ Այսինքն՝ Ադրբեջանը կկատարի դատարանի որոշումը, ԱԳՆ-ն արդեն հայտարարություն է տարածել այս հարցի վերաբերյալ»,- ասաց նա։

Այսինքն՝ որոշ ժամկետներ կան, թե երբ է բացվելու Բերձորի միջանցքը (հետաքրքիր է՝ ի՞նչ ռեժիմով, և արդյո՞ք Հայաստանում գրանցված արցախցիներին թույլ կտան մուտք գործել)։ Սրանից հետո արցախցիները կամ պետք է վերադառնան և ընդունեն Ադրբեջանի քաղաքացիություն (իսկ արցախցիներն արդեն ստորագրել են թղթեր, որտեղ հավաստիացրել են, որ իրենք որևէ պետության քաղաքացի չեն), կամ վերցնել իրենց իրերը՝ թողնելով տները, հողերը, ունեցվածքը Բաքվի հայեցողությամբ։ Թերեւս, հեռուստացույցներով ու սառնարաններով վերադառնող արցախցիներին կստիպեն փաստաթուղթ ստորագրել, որ Բաքվի նկատմամբ սեփականության պահանջ այլեւս չունեն։

Թեև Հայաստանում իրավաբաններն ասում են, որ «բնակության վայրում գրանցման փոփոխությունը չի կարող ազդել ղարաբաղցիների սեփականության իրավունքի իրականացման վրա (միջազգային իրավունքի մասնագետ Սիրանուշ Սահակյան), ոչ ոք հստակ չի սահմանում, թե ինչ է նշանակում սեփականություն։ Եթե ​​միայն սառնարաններ, ապա թող կորչեն դրանք։ Իսկ անշարժ գո՞ւյքը, հո՞ղը, կոմունիկացիաննե՞րը, արդյունաբերական ակտիվնե՞րը:

«Նույնիսկ եթե Ադրբեջանն ապօրինի կերպով փոխանցի իր սեփականության իրավունքը այլ անձանց, այնուամենայնիվ, այն պաշտպանված է։ Նրանք պահպանում են այս գույքը տնօրինելու և դրան մուտք ունենալու իրավունքը»,- նշել է փաստաբան Սահակյանը։

Այն, որ Բաքուն խոսում է որոշակի ժամկետների մասին, նշանակում է, որ կա պայմանավորվածություն, որ եթե արցախցիները չվերադառնան և չվերագրանցեն իրենց ունեցվածքը «ողջամիտ ժամկետում», ապա Բաքուն կարող է պետականացնել այն (ինչպես արեց Թուրքիան 1923թ.), կամ նույնիսկ փոխանցել այն ուրիշներին: Կարելի է, օրինակ, Ստեփանակերտում բնակություն հաստատել Բաքվի բարեկամ Իսրայելի կողմից Գազայից վտարված պաղեստինցիները։

Ինչ վերաբերում է այն արցախցիներին, ովքեր չեն ցանկանում վերադառնալ, ապա նրանք պետք է դառնան Հայաստանի շարքային քաղաքացիներ։ Ինչպես ասաց Նիկոլ Փաշինյանը, իրենց նկատմամբ կկիրառվի նույն սկզբունքը, ինչ ՀՀ բոլոր քաղաքացիների նկատմամբ՝ աշխատեք գոյատևելու համար։ Այսինքն՝ ոչ փոխհատուցում, ոչ օգնություն կամ այլ բան։

Հայ իրավաբաններն ասում են, որ անհրաժեշտ է միջպետական ​​բողոք ներկայացնել և Ադրբեջանից փոխհատուցում պահանջել կամ ապահովել Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչների իրավունքների իրացումը։ Չի ասվում, որ հենց Հայաստանն առաջին հերթին գույքային պարտավորություններ ունի արցախցիների նկատմամբ։

«Հանրապետության չճանաչված լինելը չի ​​ազդում ընդունված ակտերի օրինականության վրա։ Աշխարհի բոլոր երկրները պետք է ճանաչեն չճանաչված հանրապետությունների քաղաքացիների սեփականության, ծննդյան, մահվան, ամուսնության վկայականները»,- ասում է Սիրանուշ Սահակյանը։ Սակայն նա չի ասում, թե արդյո՞ք Հայաստանը պետք է ճանաչի այդ փաստաթղթերը եւ, համապատասխանաբար, այն ընդունի որպես նյութ ապագա կոլեկտիվ հայցադիմումի համար։

Փորձագետներն իրենց հերթին նշում են, որ արցախցիների վերադարձի և սեփականության իրավունքի վերականգնման միակ պայմանը Արցախի կարգավիճակի շուրջ բանակցությունների վերսկսումն է՝ հնարավոր է ՄԱԿ-ի ուղիղ կառավարման և միջազգային երաշխիքների հաստատմամբ։ Բայց եթե արցախցիների ունեցվածքը և մյուս իրավունքները «լուծվեն» «ողջամիտ ժամկետում», այսինքն “ցրվել”, եթե արցախցին ստորագրի, որ պահանջ չունի, ապա կարգավիճակի և բանակցությունների մասին խոսելն իմաստ չի ունենա։

Նաիրա Հայրումյան

Այս մասին հայտարարեց Արմեն Գեւորգյանը՝ հրապարակելով Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանի ստորագրած համապատասխան հրամանագիրը։

Գևորգյանը հայտարարեց. «Տեղեկացնում եմ, որ հաստատվել են Արցախի Հանրային խորհրդի իրավունքներն ու լիազորությունները, այս մասին շուտով կհայտարարվի”։

Արցախի նախագահին առընթեր հասարակական խորհուրդը ստեղծվել է 2022 թվականին՝ նախագահ Արայիկ Հարությունյանի հրամանագրով։ Խորհրդում ընդգրկված էին հասարակական կազմակերպությունների ղեկավարներ, հասարակական և գիտական ​​գործիչներ, փորձագետներ։ Խորհրդի անդամներն ապահովել են նախագահի կապը հասարակության հետ և, ըստ նրանց, իշխանությունների հետ հանդիպումների ժամանակ բարձրացվել են հասարակությանը հուզող հասարակական և քաղաքական հարցեր։

Նշենք, որ Հանրային խորհրդի գործունեության հաշվետվությունը չի հրապարակվել, սակայն կրկին, ըստ ՕՀ-ի անդամների, իրենք մեծ աշխատանք են կատարել ի շահ հասարակության։

Հանրային խորհրդի դերն աչքի է ընկել 2022 թվականի աշնանը՝ սահմանադրական բարեփոխումներ իրականացնելու իշխանությունների փորձերի ժամանակ։ Օրենքի փոփոխությունները խորհրդարանում ընդունվելուց մեկ օր առաջ Հանրային խորհուրդը հայտարարություն տարածեց այս փոփոխությունների անօրինականության մասին, որից հետո իշխանությունները մտափոխվեցին օրենքը փոխել։ Հետո նորից սկսեցին խոսալլ այն մասին, որ նախագահ Հարությունյանը ստեղծել է Հանրային խորհուրդը՝ որպես հասարակությանը և ներքաղաքական կյանքում մանիպուլյացիայի մեխանիզմ։