Իմ նախնիները Արցախում են ապրել ու հաստատվել Ասկերանի շրջանի Շոշ գյուղում:  Ինչու եմ վստահ, որ արմատներ ունենք, քանի որ մեր գերեզմաններն են այնտեղ: Ծնողներս գյուղական մանկավարժներ էին. հայրս տնօրեն էր, մայրս` հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի, և նրանց օրինակը տարածվել է զավակների վրա: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում զոհված պապիկս ևս մանկավարժ էր: Նա զոհվել էր 5 անչափահաս երեխաներ թողնելով տատիկիս ուսերին, եւ ընտանիքս ունեցել է շատ դժվարություններ, տան սյունը փլուզվել էր:

Արցախը պատմությունը, հուշարձանները և ամեն ինչ հայկական շնչով են շնչում: Մեր գյուղի բարբառը “ս” ճյուղին է պատկանում, քանի որ մի մասը Հադրութից են եկել:

Շոշում ապրել եմ ամենալավ մանկությունը: Հիշում եմ, թե ճաշ պատրաստելիս տատիկս ինչ տեղական մթերքներ էր օգտագործում: Մաման էլ այնպես էր թխում ժենգյալով հացը, որ բուրմունքը տարածվում էր աշխարհով մեկ: Մեր կերակրատեսակներն ու մշակութային առանձնահատկություններն աչքիս առջև են: Շոշ գյուղում սովորություն ունեինք հարազատներով գառ մորթել և մեծ սեղան նստել, իսկ հետո այդ գառան մսով երեք տեսակի ճաշ էինք պատրաստում, հնարավոր չէ մոռանալ այդ աուրան, այդ մթնոլորտը: Մեր անտառներում ամեն ինչ կար և մանուկ ժամանակ մրգերի, հատապտուղների, ընկուզեղենի կարիք չէինք զգում: Թումանյանի նկարագրած գյուղական փոքրիկ տներից դուրս էինք վազվզում դեպի անտառ…

Շատ բան եմ հիշում սովետական տարիներից, որն, իմ կարծիքով, ունեցել է և’ լավ, և’ վատ կողմեր: Վատն այն էր, որ կառավարումն իրականացվում էր այն ձևով, որպեսզի մարդիկ չկարողանան ազատ արտահայտվել: Օրինակ, մի մարդ Ստեփանակերտից կոշիկ էր գնել ու հագած վերադառնում էր տուն, ճամփին կոշիկի տակը պոկվել էր: Հետ դառնալիս ասաց` բա այսպիսի բան կլինի? Այդ նախադասության պատճառով աքսորեցին Սիբիր: Այդ աստիճանի աբսուրդի էր հասնում տոտալիտարիզմը: Սովետը ամեն ինչ անում էր, որ հասարակությունը լինի կազմակերպված` ցածր մակարդակի, բայց ապահով կյանք էր:

Ադրբեջանը նպատակային ձևով հայահալած քաղաքականություն էր իրականացնում:  Այն դպրոցում, որտեղ ես դասավանդում էի, հանկարծ հայտնվել էր ադրբեջաներենի ուսուցիչ: Այդ ուսուցիչը այնքան էր մեզ նախանձով նայում, որ ինչու ենք այդքան զարգացած, մեր տներում հեռախոս կա և այլն: Զգացվում էր, որ այդ մարդիկ աչք են տնկել մեր ունեցվածքի, հողի, ջրի վրա և ուզում էին մեզ արտաքսել ինչ-որ ձևով: Ասում էին` ինչու պիտի ձեր դպրոցի ճակատին հայերեն գրված լինի Շուշքենդի միջնակարգ դպրոց, ռուսերենն ու ադրբեջաներենը հերիք է:

Կենտրոնից մշակված այս քաղաքականությունն առաջացնում էր լարումներ: 1990-ականները մոռանալ չի լինի` հացի խնդիր, անվտանգության սպառնալիքներ, այդ զգացողություններն այնքան սուր են… Գիշերը երազում էլ ես տեսնում:

Ինքս լինելով ուսուցիչ և կազմակերպիչ` ծառայել եմ բանակում և մասնակցել Ղարաբաղի ինքնապաշտպանական մարտերին: Հենց ժողովուրդը խոսում էր անկախության կամ Հայաստանին միանալու մասին, մի քանի օր հետո ադրբեջանցիները գալիս էին Աղդամից մահակներով , սուր գործիքներով, որպեսզի մեզ դաս տան ու բացատրեն… Մի քանի օրից Սումգայիթի հայերին կոտորեցին, մի մասին էլ վռնդեցին Սումգայիթից: Շուշիից այնքան էին ռմբակոծում մեր գյուղը, որ ստիպված էինք մեր երեխաներին տանել ուրիշ գյուղեր: Ես իմ ընտանիքը տարել էի Ակնաղբյուր գյուղ, իսկ տղաներով մնացել էինք մեր գյուղը պաշտպանելու համար:

Վերջին տեղահանությունն իմ կյանքի ամենածանր ժամանակաշրջանն էր: Զգացվում էր, որ սա վերջն է: Ես լավատես եմ ու հավատում եմ, որ մի ձև կարող ենք վերադարձնել Արցախը, բայց այն զորքը, որն անվանել են խաղաղապահ, ավելի լավ է անվանեին տեղահանման կամ բռնատեղահանման աջակցող զորք, որովհետև հենց իրենք են եկել մեր գյուղ, միացրել բարձրախոսները և հայտարարել, որ շուտ դուրս գանք տնից: Իրենք մեզ լավություն են անում…

Ասում են, թե ղարաբաղցիք թողել են տները, դա մերկապարանոց սուտ է: Ադրբեջանցիները գյուղի վերևում կրակում էին, տանը մնացած մարդկանց սպանության դեպքեր են եղել: Ես համալսարանում էի, երբ Մարտակերտից մարդիկ եկան այնտեղ պատսպարվելու: Ես ծանոթներ ունեմ, որ չեն հասցրել իրենց տնից գոնե նշանի մատանին կամ կուտակած փողը հանել:

Քանի՞ հոգի սրտի կաթվածից  մահացել ճամփին: Սա  տեղահանություն է, ժողովրդի նպատակային ոչնչացում: Թողել ենք մեր վաստակը, մանկությունը, գերեզմանները, աճեցրած ծառը, ամբողջ կյանքը….Պիտի դիմանանք այս վիճակին, ուժեղանանք…

Տաթեւ Ազիզյան

ԱԺ ՔՊ խմբակցության պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանը լրագրողների հետ ճեպազրույցում հաստատեց, որ Հայաստանի բանակն այս օրերին չի պատասխանում ադրբեջանական կրակոցներին։ «Այդ կրակոցները, որոնք դուք ներկայացնում եք, դրանք մշտական կրակոցների այն տրամաբանության մեջ են, որը ոչինչ չի ասում։ Այդ կրակոցները ոչինչ չասող են։ Իհարկե, մենք մտահոգված ենք ցանկացած կրակոցով, երեկ էլ Սեւ լճի հատվածում եղել են կրակոցներ, նույնիսկ կարող եմ ասել, թե քանի կրակոց է եղել։ Կրակոցը վատ բան է, բայց եթե չենք պատասխանում, նշանակում է այդքան մեծ վտանգ չենք տեսել դրա ուղղությամբ»,- ասաց Քոչարյանը։

Նա նշեց, որ գյուղերի ուղղությամբ կրակոցի փաստեր արձանագրված չեն։ Հարցին, եթե նույն ինտենսվիությամբ կառավարական ամառանոցի կամ իրենց տների վրա կրակեին, արդյոք հանգիստ կնստեի՞ն, Անդրանիկ Քոչարյանը պատասխանեց․ «Ես կարծում եմ, որ ոչ մի տեղ պետք չէ կրակել, ո’չ ամառանոցների վրա, ո’չ մեր բնակավայրերի ուղղությամբ։ Եվ անհանգստությունները պետք է փարատել ոչ թե ամպագորգոռ հայտարարություններով, այլ կատարվելիք եւ կատարվող աշխատանքներով։ Կրակոցները 30 տարի կան, պետք է վերջիվերջո կանգնեն, իսկ դրան հասնելու համար մենք երկար ճանապարհ պետք է անցնենք, որովհետեւ այս թշնամանքը հաղթահարելը հեշտ չէ»։

Հարցին, հակահարված տալու դեպքում գուցե թշնամին զսպվի՞, Անդրանիկ Քոչարյանը պատասխանեց․ «Եթե դրա կարիքը լինի, դուք դրան էլ ականատես կլինեք։ Կպատասխանենք, երբ որ զգանք, որ այդ կրակոցներն այնպիսին են, որ արդեն նրանց լռեցնելու համար պետք է կրակահերթեր բաց թողնենք։ Այս պահին մեր պատշպանական գերատեսչությունը եթե չի կրակում, նշանակում է՝ դրա կարիքը չի տեսնում։ Չկրակելու որեւէ հրաման գոյություն չունի, եթե հրամանատարը գտնում է, որ պետք է պատասխանի, ինքն այդ պատասխանը կտա»։