Դեկտեմբերի 1-ին հայաստանյան լրատվամիջոցները, քաղաքական գործիչները, քաղաքագետները հիմնականում քննարկում էին արբանյակը, որը վերջապես պետք է արձակվի, ինչպես նաև Երևանի կենտրոնում ավտոկայանատեղիների թանկացումը։

Հայկական լրատվամիջոցները, յուրաքանչյուրն իր պատճառներով, այդպես էլ չեն անդրադարձել կարևոր ամսաթվի. 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Խորհրդային Հայաստանի և Արցախի խորհրդարանների կողմից վերամիավորման վերաբերյալ համատեղ որոշում է կայացվել, որը հիմք է հանդիսացել Հայաստանի Անկախության հռչակագրի և Սահմանադրությանը։ Այսօր այս առիթով անկախությանն ու ազգային շահերին հավատարիմ հայ գործիչները, այդ թվում՝ Հրանտ Խաչատրյանը, Պարույր Հայրիկյանը, Լարիսա Ալավերդյանը, հանրահավաք են անցկացրել խորհրդարանի դիմաց՝ պահանջելով իրականացնել 1989թ. դեկտեմբերի 1-ի որոշումը։ Բայց ակցիան, ինչպես դեկտեմբերի 1-ի որոշման թեման, պարզվեց՝ խորը տաբուի տակ է։ Եթե փաստի դեմ հակափաստարկ չկա, պետք է խոսել ավտոկայանատեղերից։

Հիմա այն փաստերի մասին, որոնց դեմ փաստարկներ չկան։

«Լրագիր» թերթը գրում է, որ Սամվել Շահրամանյանի՝ Արցախի պետական ​​կառույցները լուծարելու մասին հրամանագրից հետո, Արցախի կարգավիճակի մասին միակ փաստաթուղթը 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի վերամիավորման որոշումն է մնացել։ Այս փաստի դեմ փաստարկ կա՞։ Ալմա-Աթայի հռչակագիրը, որը նույնիսկ Թուրքմենստանում ծիծաղ է առաջացնում, հաշիվ չէ:

Հրանտ Խաչատրյանը կարծում է, որ «հայ ժողովուրդը պետք է վերադառնա իր արմատներին, որոնք կոչվում էին Արցախյան շարժում»՝ նշելով, որ այս շարժման վրա է հիմնված Հայաստանի անկախությունն ու պետականությունը։ Այս փաստի դեմ նույնպես փաստարկներ չկան. ո՞վ կարող է պնդել, որ Հայաստանի հիմնադիր փաստաթղթերը՝ Անկախության հռչակագիրը և Սահմանադրությունը, կառուցված չեն Արցախյան շարժման և հայ ժողովրդի և իր տարածքների վերամիավորման իրավունքի վրա։

Բաքուն և Անկարան են պնդում։ Ինչպես ասում է քաղաքագետ Տիգրան Գրիգորյանը, «Ադրբեջանը պնդում է, որ Հայաստանը փոխի Անկախության հռչակագիրը, որտեղ նշված է այս փաստաթուղթը։ Միանգամայն հնարավոր է, որ Հայաստանը գնա նման քայլի՝ փոխելով նախաբանը և հանելով վերամիավորման մասին հիշատակումը։ Թեեւ Անկախության հռչակագիրը չի կարող փոփոխվել, սակայն այն կարելի է դուրս բերել Սահմանադրությունից»։

Այսինքն՝ Հայաստանը պատրաստ է փոխել իր հիմնադիր փաստաթղթերը, քանի որ այլ փաստարկներ չկան Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման փաստի դեմ՝ որպես հայկական պետականության հիմք։ Այսպիսով, պետականության շենքի տակից կհանվի պատվանդանը, և շենքն անխուսափելիորեն կփլուզվի։

Մանվել Սարգսյանը կարծում է, որ Արևմուտքը ԼՂ խնդիրը լուծված չի համարում. «Ադրբեջանը միջազգային ճանաչում ստացավ 1992 թվականին՝ ճանաչելով Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի խնդրի արկայությունը և պարտավորվելով մասնակցել խնդրի միայն խաղաղ լուծմանը։ Այդ պարտավորությունը նրա կողմից մեկ անգամ չէ, որ խախտվել է. այս մասին նրան հիմա հիշեցնում են բոլոր կողմերից։ Ըստ այդմ, քչերն են ճանաչում խնդրի ռազմական լուծումը։ Ստիպված ենք լինելու վերադառնալ խնդրի իրավական հիմքերին»,- կարծում է նա։ Եվ սա փաստ է, որի դեմ նույնպես փաստարկներ չկան։

«Արցախը չի եղել Ադրբեջանի կազմում, չկա և չպետք է լինի. Այն ամենը, ինչ կատարվում է, ուղղակի զավթում է ագրեսիայի արդյունքում։ Եվ այս օկուպացված տարածքները, խոսքը ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղի, այլ նաև հարակից տարածքների մասին է, որոնց մի մասը ժամանակին կարողացել ենք ազատագրել, միջազգային իրավունքի տեսանկյունից չեն պատկանում Ադրբեջանին»,- ասել է Լարիսա Ալավերդյանը։ ճիշտ է ասում։ Առարկություններ կա՞ն:

Պարույր Հայրիկյանի խոսքով՝ «Հայաստանի իշխանություններն այսօր պետք է հրավիրեին օտարերկրյա դեսպանատների ներկայացուցիչներին ու ասեին. «Դուք ժողովրդավարությունը համարում եք քաղաքակրթության բարձրագույն արժեքը, տեսեք, թե ինչ գեղեցիկ ժողովրդավարական քայլ է արվել Խորհրդային Միության տարիներին։ Եվ այս ժողովրդավարական քայլի դեմ ցանկացած գործողություն ցեղասպանություն է։ Այն ժամանակ դա ինքնորոշման ակտ էր՝ Արցախն ու Հայաստանը որոշեցին մեկ պետություն դառնալ։ Բոլոր նրանք, ովքեր դեմ են դրան, լինի դա արևմուտքում, թե արևելքում, ցեղասպանության հեղինակներ են»:

Ժողովրդավարության կեղծ պաշտպանները փաստարկ ունե՞ն այս փաստի դեմ։

«1989-ին Արցախը ցույց տվեց, թե ինչպես է հնարավոր՝ օգտագործելով պետականության վերականգնման, պետականության ստեղծման և ինքնապաշտպանության պատմական փորձը, պաշտպանել սեփական իրավունքները և ապահովել անվտանգությունը»,- ասում է Դավիթ Կարաբեկյանը։ Նա կարծում է, որ Հայաստանը, Արցախը և ողջ հայությունն այժմ ապրում են նույն փորձությունները, ինչ 1988-1991թթ.։

Ամեն դեկտեմբերի 1-ի խլացուցիչ լռությունը միայն մի բան է ասում՝ արցախյան հիմքը հայկական պետության տակից հանվում է միտումնավոր, խնամքով թաքցնելով հասարակությունից ու ապագա պատմաբաններից։

Նաիրա Հայրումյան

Հայաստանի Անկախության հռչակագիրը և Սահմանադրությունը հիմնված են 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի՝ Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին որոշման վրա։ Ճիշտ է, 1991 թվականին ԽՍՀՄ փլուզման նախօրեին Լեռնային Ղարաբաղը հանրաքվե անցկացրեց և հռչակեց իր անկախությունը։ Իսկ տեղի ունեցած երկու պատերազմները և, որպես հետևանք, Լեռնային Ղարաբաղի հայաթափումը ձևավորեցին ծայրահեղ անորոշ քաղաքական և միջազգային իրավական իրավիճակ։ Այս մասին Step1-ի հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ, Ղարաբաղյան շարժման նախաձեռնողներից Մանվել Սարգսյանը՝ մեկնաբանելով 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Հայկական ԽՍՀ-ի և ԼՂ-ի վերամիավորման մասին որոշումը։

Նա նշել է, որ ԱՄՆ-ը և եվրոպական միջազգային կառույցները Ադրբեջանին մեղադրում են էթնիկ զտումների մեջ և դատապարտում են ռազմական գործողությունները Լեռնային Ղարաբաղի դեմ։ «Նրանք պահանջում են, որ Ադրբեջանը պայմաններ ստեղծի հայերի հայրենիք վերադառնալու համար, ինչպես նաև պահանջում է ձեռնպահ մնալ հայ ժողովրդի մշակութային ժառանգությունը ոչնչացնելուց։ Այսինքն՝ ԼՂ խնդիրը լուծված չի համարվում։ Եվ չնայած Հայաստանը ձգտում է չսրել իր հարաբերությունները Ադրբեջանի հետ խաղաղության պայմանագրի քննարկման ժամանակ, այնուամենայնիվ, պետք է ինչ-որ միջազգային կոնսենսուս առաջանա Լեռնային Ղարաբաղի ապագայի վերաբերյալ։ Ոչ ոք լուրջ չի ընդունում Ադրբեջանի մշտական ​​պնդումները, թե Լեռնային Ղարաբաղ չկա»։

Ըստ այդմ, նշել է քաղաքագետը, ինչ-որ պահի ԼՂ հիմնախնդրի ի հայտ գալու քաղաքական և իրավական հիմքերը կարող են արդիական դառնալ, քանի որ Ադրբեջանը ուժի ապօրինի կիրառմամբ իրականացրել է Արցախի Հանրապետության լուծարումը։ «Չպետք է մոռանալ, որ 1992 թվականին ստանալով միջազգային ճանաչում՝ Ադրբեջանը ԵԱՀԿ-ի շրջանակներում միջազգային կոնֆերանսի ժամանակ ճանաչեց ԼՂ կարգավիճակի խնդրի առկայությունը։ Միաժամանակ նա պարտավորվել է իրականացնել խնդրի միայն խաղաղ լուծումը։ Այդ պարտավորությունը նրա կողմից մեկ անգամ չէ, որ խախտվել է. այս մասին նրան հիմա հիշեցնում են բոլոր կողմերից։ Ըստ այդմ, քչերն են ճանաչում խնդրի ռազմական լուծումը։ Այսպիսի իրավիճակ է այսօր։ Ստիպված ենք լինելու վերադառնալ խնդրի իրավական հիմքերին։ Պետք է նկատի ունենալ, որ մենք ապրում ենք հին աշխարհակարգի կազմաքանդման ժամանակաշրջան, երբ փլուզվում է ժողովուրդների քաղաքական գոյության ողջ համակարգը»։

Իշխանություններն ու հասարակությունը ի վիճակի չեն ճիշտ քաղաքականություն իրականացնել Արցախի հարցում և ազգային այլ կարևոր հարցերում։ Step1.am-ի հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ, սոցիոլոգ Դավիթ Կարաբեկյանը։

«Օրենքը, հատկապես միջազգային իրավունքը, անբեկանելի է։ Քանի դեռ գոյություն ունի միջազգային հարաբերությունների և միջազգային իրավունքի ժամանակակից համակարգը, Արցախի և Հայաստանի իրավունքները, ներառյալ ինքնորոշումը, շարունակում են գործել։ Թուրքիայի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի կողմից ապօրինաբար բռնազավթած պատմական տարածքի նկատմամբ Հայաստանի, նաև Արցախի ինքնորոշման իրավունքի իրականացումը հիմնված է համայն հայության շահերի վրա. սա հայոց պետականության վերականգնման և վերաստեղծման խնդիր է»,- այս կարծիքը Դավիթ Կարաբեկյանը հայտնեց՝ մեկնաբանելով Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի համատեղ որոշումը։

«1989-ին Արցախը ցույց տվեց, թե ինչպես է հնարավոր՝ օգտագործելով պետականության վերականգնման, պետականության ստեղծման և ինքնապաշտպանության պատմական փորձը, պաշտպանել սեփական իրավունքները և ապահովել անվտանգությունը»։

Նա կարծում է, որ Հայաստանը, Արցախը և ողջ հայությունն այժմ ապրում են նույն փորձությունները, ինչ 1988-1991 թթ.. «Թուրքիայի և Ադրբեջանի շրջափակումը և ագրեսիայի այլ ակտերը, տեղահանությունը, դաշնակիցների դավաճանությունը, գլոբալ վերափոխման սկիզբը և հայկական անկախ պետությունների ստեղծումը։ Ինչպես այն ժամանակ, Ադրբեջանի ճնշման տակ, Մոսկվան մեզ ստիպեց լուծարել պետական ​​մարմինները, բայց հետո նորերը ստեղծեցինք»։

Անդրադառնալով այսօրվա իրողություններին, քաղաքագետը կարծիք հայտնեց, որ «ո’չ Արցախի իշխանությունները, ո’չ Հայաստանի իշխանությունները, ո’չ հայ հասարակությունը ի վիճակի չեն ընտրել և իրականացնել ճիշտ ռազմավարություն և մարտավարություն Արցախի հարցում և ազգային քաղաքականություն այլ կարևոր հարցերում»։

«Մենք կարող ենք համաձայնվել Հայաստանի և Արցախի իշխանությունների հետ միայն մեկ բանում՝ խախտելով հռչակած նորմերը և սկզբունքները, զոհաբերելով դրանք ազդեցիկ պետությունների շահերին, կիրառելով երկակի ստանդարտներ և ընտրողականություն (մասնավորապես՝ ԵԱՀԿ մանդատի շրջանակը և նրա կառույցները ղարաբաղյան կարգավորման հարցում), միջազգային և տարածաշրջանային կազմակերպությունները և նրանց անդամները հանգեցրին ոչ միայն լարվածության սրմանը և ողբերգական հետևանքների ադրբեջանա-ղարաբաղյան դիմակայության գոտում, այլև հակասությունների և լարվածության սրմանը աշխարհի այլ տարածաշրջաններում»։

«Միասին» այլընտրանքային հասարակական-քաղաքական շարժումն այսօր Ազգային ժողովի մոտ հավաք անցկացրեց՝ Արցախի եւ Հայաստանի վերամիավորման որոշման կատարման պահանջով։ Այդ մասին հայտնում է step1.am-ի թղթակիցը։

Գերագույն խորհրդի պատգամավոր Հրանտ Խաչատրյանն իր ելույթում ասաց. «Հայաստանի եւ Արցախի վերամիավորման պայքարը 1960-ական թվականներին ընթացել է։ Դրանից առաջ ընդհատակում են եղել նման խոսակցությունները։ Բայց 1960-ական թվականներից մարդիկ միշտ իմացել են, որ Արցախը, Նախիջեւանը, էլ չեմ ասում՝ ցեղասպանությունից հետո Արեւմտյան Հայաստանը հայերից բռնազավթվել է ուժի կիրառմամբ եւ պատերազմների միջոցով, ցեղասպանության գնով։ Դեկտեմբերի 1-ի որոշման գաղափարն առաջին անգամ հրապարակում շատ մարդկանց ներկայությամբ հայտնեց Իգոր Մուրադյանը՝ Արցախի դիմումից հետո, երբ ստորագրահավաք էր անցկացվել Հայաստանին վերամիավորվելու պահանջով։ Եվ այդ գաղափարը իրականացվում էր «միացում» կարգախոսի ներքո։ Իգոր Մուրադյանը շատ շուտ իջեցվեց ամբիոնից, բայց գաղափարը մնաց մինչեւ 1988 թվականի դեկտեմբեր։ Ողջ հայ ժողովուրդը հավաքվում էր Երեւանի կենտրոնական հրապարակներում եւ պահանջում էր Գերագույն խորհրդի նստաշրջանի՝ վերամիավորման մասին որոշում ընդունելու համար։ Մենք վստահ էինք, որ այդ նստաշրջանը լինելու էր»։

Նրա խոսքով՝ փաստ է, որ 1990 թվականի իշխանափոխությունից հետո այդ որոշումը մղվեց հետին պլան։ «Դրա վրա դրվեց ծանր կնիք, եւ մինչեւ 1991 թվականի աշուն Արցախում անցկացվեց առանձին հանրաքվե, հռչակվեց Արցախի Հանրապետությունը։ Ես չեմ կարող գոհունակություն հայտնել նախորդ երեք իշխանություններից, որոնք լռության են մատնել վերամիավորման մասին որոշումը։ Հռչակելով Արցախի Հանրապետությունը՝ երկրորդ պլան է մղվել այն հանգամանքը, որ արցախցիները երեք տասնամյակից ավելի համարվել են ՀՀ քաղաքացիներ։ Դիմում եմ հայ ժողովրդին, բոլոր ուժերին՝ մինչեւ հայ ժողովուրդը չվերադառնա իր այն ակունքներին, որը կոչվում էր Արցախյան շարժում եւ հետագայում վերածվեց անկախության շարժման, եւ Հայաստանը դարձավ անկախ պետություն, մենք չենք կարող առավելագույնս օգտագործել մեր ազգի ռեսուրսները, հավաքական ուժը եւ անընդհատ դժգոհելու ենք սրանից-նրանից»։