Forrights

Արցախի պետական ինստիտուտների պահպանումը սպառնալիք է Հայաստանի Հանրապետության անվտանգությանը։ Այս մասին այսօր Ազգային ժողովում լրագրողների հետ զրույցում ասաց Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանը։ ՀՀ 2024 թվականի բյուջեի նախագծով Արցախի պետական ինստիտուտների պահպանման համար ֆինանսավորում նախատեսված չէ։

Հարցին, թե Արցախի հարցը փակվա՞ծ է, Ալեն Սիմոնյանը պատասխանեց․ «Մենք ունենք արցախահայության մեծ խնդիր։ Այնտեղ պետականություն ստեղծելու կամ պետական ինստիտուտներ պահելու եւ զարգացնելու, ինչ-որ բան անելու նպատակ ես չեմ տեսնում եւ համարում եմ, որ դա ՀՀ անվտանգությանը ուղիղ սպառնալիք է եւ հարված։ Եվ կոչ եմ անում մնացած բոլոր գործընկերներին նույն տրամաբանությամբ շարժվել”:

Եթե Արցախի պետական ինստիտուտների ստեղծումը Հայաստանում իշխող կուսակցությունը սպառնալիք է համարում, ապա ինչպե՞ս են նրանք պատկերացնում Արցախի եւ արցախցիների ապագան։ ՀՀ իշխանությունները պարտավորությո՞ւն ունեն իսպառ ջնջել Արցախի անունը, նրա հազարամյա պետական ավանդույթները եւ դրանք շարունակելու արցախցիների իրավունքը։

Բռնի տեղահանումից անցել է 1,5 ամիս, սակայն մինչ օրս չի կայացել ՀՀ եւ Արցախի օրինական իշխանությունների որեւէ հանդիպում կամ քննարկում։ Արցախի իշխանությունները զրկված են իրենց պարտականությունները իրականացնելու ֆինանսական եւ իրավական հնարավորություններից։ Բայց կառավարման բոլոր ինստիտուտները գոյություն ունեն․ միայն այսօր առաջին պատգամավորը /Դավիթ Բաղդասարյանը/ վայր է դրել մանդատը։ Մնացածները պահպանում են մանդատները։

ՀՀ իշխանությունները «սպառնալիք» են համարում Արցախի ղեկավարության գոյությունը, փորձելով «հասցեագրել» արցախահայության խնդիրները ուրիշներին։ Հիշեցնենք, որ նոյեմբերի 17-ին ՄԱԿ Միջազգային դատարանը պետք է միջանկյալ միջոցներ սահմանի Ադրբեջանի դեմ Հայաստանի հայցով։ Հայցի պահանջներից մեկն է՝ Բարձր դատարանը պետք է պարտադրի Ադրբեջանին ճանաչել ԼՂՀ մարմինների կողմից տրված փաստաթղթերը։

Ինչո՞ւ Հայաստանը ինքը չի ճանաչում այդ փաստաթղթերը։ Փոխարենը Հայաստանի իշխանությունները կատարյալ շփոթություն են ստեղծում մի հարցում, որը պարզ քաղաքական կամք է պահանջում՝ ճանաչել Արցախի անցած 30 տարվա պետական, քաղաքացիական եւ իրավական ակտերը եւ համարել այն օրինական։ Դրա փոխարեն այնպիսի լուծումներ են առաջարկվում, որոնք ավելի են խառնում իրավական իրավիճակը եւ նոր խնդիրներ ստեղծում արցախցիների համար։

Հայաստանում մեկնարկել է այսպես կոչված «փախստականների» թղթի ստացման եւ արցախցիների ժամանակավոր գրանցման գործընթացը։ Մարդկանց շանտաժ են արել, որ առանց նման թղթերի եւ գրանցման /կամ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու/ նրանք չեն կարողանալու ստանալ օրինական թոշակները, նպաստները, գործարքներ կատարել։ Նույնիսկ խոսում են, որ 070 արցախյան ծածկագրով անձնագրերը մի քանի ամիս հետո անվավեր են ճանաչվելու։ Թե հետո ինչ պիտի անեն նույն անձնագրերում հայաստանյան գրանցում եւ փախստականի «թուղթ» ստացած մարդիկ, պարզ չէ։ Կկարողանա՞ն նրանք մեկնել Հայաստանից, կամ որևէ գործարք կատարել, կամ նշանակվել պետական պաշտոնների  և ծառայել բանակում։

Անձնագրային բաժիններում կատարյալ խառնաշփոթ է։ Մարդիկ գալիս են, և նրանց ստիպում են լրացնել արդեն պատրաստի հայտադիմում, որտեղ գրված է․ «Հայտնում եմ, որ որեւէ պետության քաղաքացի չեմ հանդիսանում»։ Աշխատակիցները այդ տողերը հատուկ ընդգծում են, հարցնելով՝ համաձա՞յն եք դա ստորագրել։ Սովորական մարդն էլ, աչքի առաջ ունենալով թոշակ չստանալու հեռանկարը, համաձայնվում է։ Հրաժարվելով Արցախի ոչ միայն իր օրինական անցյալից, այլև պետականությունից։

Այնուհետեւ մարդը թողնում է իր անձնագիրը, նրան ասում են, որ մի 10 օր կտևի այս ամեն ինչը, գուցե և ավելին, քանի որ դեռ չկան «փախստականի թղթերը», և պարզ չէ, երբ կլինեն։

Ստացվում է, որ հազարավոր մարդիկ անհայտ ժամանակով զրկված են և՜ անձնագրից, և՜ չգիտեն, երբ կստանան «փախստականի թուղթ», և արդեն հրաժարվել են իրենց նախկին՝ Արցախի քաղաքացիությունից։ Իսկ չկա փաստաթուղթ՝ չկա մարդ։

Ունե՞ն արդյոք ՀՀ իշխանությունները հստակ տեսլական, թե ինչպես պետք է լուծվի 150 հազար ՀՀ անձնագիր ունեցող հայի իրավական կարգավիճակի հարցերը,  թե՞ միայն հեռուստատեսությամբ լուրջ եւ ինքնավստահ դեմքով խոսելն է։

 

Բաքուն մերժել է Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների Վաշինգտոնում նախատեսված հանդիպումը, որը պետք է կայանար նոյեմբերի 20-ին։ Նոյեմբերի 15-ին ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատում տեղի ունեցավ լսումներ «Լեռնային Ղարաբաղի ապագան» թեմայով, որին մասնակցում էր ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով բյուրոյի փոխքարտուղարի տեղակալ Ջեյմս Օ Բրայենը։

ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ «առաջիկա մի քանի շաբաթները վճռորոշ կլինեն Երևանի և Բաքվի համար, թե արդյոք նրանք կարող են գնալ «այո» ասելու խաղաղության պայմանագրին»:

Փաստորեն, Բաքուն «ոչ» ասաց Վաշինգտոնին։ Եվ հիմա հիմնական հարցն է՝ ի՞նչ է անելու Վաշինգտոնը։

Ջեյմս Օ Բրայենն ասել է. «Սեպտեմբերի 19-ի իրադարձություններից հետո Ադրբեջանի հետ ոչինչ նորմալ չի լինի, քանի դեռ չենք տեսել իրական առաջընթաց խաղաղ գործընթացում։ Մենք չեղարկել ենք մի շարք բարձր մակարդակի այցեր և դատապարտել Ադրբեջանի գործողությունները։ Եվ մենք մտադիր չենք նախաձեռնել 907 բանաձեւի շրջանցում, քանի որ իրավիճակի իրական բարելավում չենք տեսել»,- ասել է Ջեյմս Օ Բրայենը:

Նույն օրը ԱՄՆ Սենատն ընդունեց Հայաստանի պաշտպանության 2023թ. օրենք։Սենատորները կողմ են քվեարկել մի փաստաթղթի, որը թույլ չի տալիս ԱՄՆ նախագահին շրջանցել Ազատության աջակցության ակտի 907-րդ ուղղումը, որն արգելում է ռազմական օգնությունն Ադրբեջանին։

Եթե ​​առաջարկվող օրինագիծը հավանության արժանանա Ներկայացուցիչների պալատի կողմից և ստորագրվի ԱՄՆ նախագահի կողմից, նախագահին կարգելվի շրջանցել 907-րդ հոդվածը՝ 2024-2025 թվականների դաշնային բյուջեից Ադրբեջանին ռազմական և ֆինանսական օգնություն տրամադրելու համար։

Ճիշտ է, անհասկանալի է, թե ինչո՞ւ է Բաքվին անհրաժեշտ ԱՄՆ ռազմական օգնությունը, եթե Ադրբեջանը և ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիան իրենց անվանում են «մեկ ազգ, մեկ բանակ»: Այսինքն՝ չկա ադրբեջանական բանակ, կա թուրքական բանակի կորպուս, որի գտնվելու իրավունքը հայկական Արցախի տարածքում նույն օրը երկարացվել է Թուրքիայի կողմից մեկ տարով։

Բացի այդ, վերջերս Ադրբեջանը Իսրայելից գնելու է հավելյալ Barak MX ՀՕՊ համակարգեր, որոնք նախատեսված են օդային սպառնալիքներից պաշտպանվելու համար, 1,2 միլիարդ դոլար արժողությամբ գործարքի շրջանակներում, գրում է Defense Industry Europe-ը։

Բայց ամենագլխավորը՝ ինչի՞ն է պետք օգնություն Բաքվին, եթե նրան թույլ են տվել ուժային ճանապարհով լուծել Արցախի հարցը, և ԱՄՆ չի մեղադրվել Բաքվին միջազգային հիմնարար սկզբունքները խախտելու մեջ։ Ինչ վերաբերում է «իրանական ճակատին», ԱՄՆ-ի դաշնակից Իսրայելն այնտեղ աստված ու թագավոր է:

ԱՄՆ-ում կայացած լսումների ժամանակ Պետդեպարտամենտի պաշտոնյան փոքր-ինչ սպառնալից տոնով ասաց, որ Թուրքիան ավելի լավ է Ալիեւին համոզի վերսկսել բանակցությունները, հակառակ դեպքում միջանցքներ չեն լինի։ Բանակցություններում նոր փաստարկ է ի հայտ եկել՝ ճանապարհ Կենտրոնական Ասիայից դեպի Եվրոպա, և եթե այս ճանապարհն անցնի Հայաստանով, ապա Թուրքիան կշահի, ասում են Պետդեպում։

Լսումների ժամանակ գրեթե չխոսվեց բուն Ղարաբաղի ապագայի մասին։

Նաիրա Հայրումյան

 

ԱՄՆ Սենատն ընդունել է բանաձև, որով առաջարկվում է ԱՄՆ նախագահին երկու տարով արգելել 1992 թվականի «Արտաքին գործառույթների, արտահանման ֆինանսավորման և հարակից ծրագրերի հատկացումների մասին» օրենքի («Ազատության աջակցության ակտի») 907 ենթաբաժինը շրջանցելու իրավունքից՝ կապված Ադրբեջանին տրամադրվող օգնության հետ, հայտնում է Ազատությունը:

1992 թվականին ԱՄՆ օրենսդիրների ընդունած «Ազատության աջակցության ակտի» 907 ենթաբաժինը սահմանել է, որ Վաշինգտոնը չի կարող Ադրբեջանին օգնություն տրամադրել, սակայն հետագա տարիներին օրենսդիրները լրամշակել են 907 ենթաբաժինը և նախագահներին թույլատրել են հակաահաբեկչական գործողություններ իրականացնելու նպատակով ռազմական օժանդակություն տրամադրել Ադրբեջանին:

Սենատի առաջարկած այս բանաձևն ուժի մեջ կմտնի Ներկայացուցիչների տան կողմից վավերացվելուց և նախագահի կողմից ստորագրվելուց հետո:

Սենատը նշել է, որ այս օրենքը կարող է հիշատակվել որպես «Հայաստանի պաշտպանության 2023 թվականի օրենք»: Սենատը բանաձևն ընդունել է 2023 թվականի նոյեմբերի 15-ին։

Արեւմուտքը փակ չի համարում Արցախի հարցը։ Այս մասին step1.am-ի հետ զրույցում ասաց «Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի նախագահ Արա Պապյանը։

«Դրա վառ օրինակ են ԱՄՆ Կոնգրեսում բազմաթիվ լսումները, այդ թվում՝ հենց երեկ։ Արցախի հարցի մասին հայտարարություններ են եղել, այդ մասին ԱՄՆ պետքարտուղարությունն է հայտարարում, որ հայերի վերադարձի իրավունքը կա։ Տվյալ դեպքում արդեն Արեւմուտքին ձեռնտու չէ հարցը փակ համարել, որովհետեւ սա լծակ է Ալիեւի վրա։ Իսկ Ալիեւի եւ Թուրքիայի վրա այդ լծակները պետք են։ Բայց այստեղ կա նաեւ մարդու իրավունքների հարց, որի վրա Արեւմուտքն ուղղակի չի կարող աչք փակել»,- ասաց Պապյանը։

Նա անդրադարձավ Նիկոլ Փաշինյանի՝ ԱԺ նիստում արած հայտարարությանը։ Խոսելով Արցախի խնդրի մասին՝ Փաշինյանն այսօր ասել էր․ «Այն, ինչ մենք ուզում էինք Լեռնային Ղարաբաղի հարցով, այլեւս հնարավոր չէր առնվազն ԵԱՀԿ 1996 թվականի դեկտեմբերի Լիսաբոնի գագաթաժողովից հետո։ Եվ նրանք, ովքեր այդ գագաթաժողովի կոնսենսուս մինուս մեկին (ընդ որում, մինուս մեկը Հայաստանն էր) միանալուց հետո պաշտոնական հանդիպումների փակ հատվածներում եւ ռեստորաններում մեզ հավաստիացնում էին, թե դա հնարավոր է ու անպայման լինելու է, եւ մեզ անընդհատ քաջալերում էին, մտքում մեկ նպատակ ունեին միայն՝ թույլ չտալ, որ Հայաստանում պետություն կայանա։ Եվ նրանց ռազմավարական սցենարը հենց դա էր՝ Ղարաբաղի հարցը որպես լծակ օգտագործել՝ Հայաստանի պետականության զարգացումը թույլ չտալու համար»։

«Ես նման միտում չեմ նկատել։ Բոլոր իրավիճակներում վերջի պահին չհամաձայնողը Ադրբեջանն է եղել։ Ես կարող եմ ենթադրել, թե Նիկոլ Փաշինյանն ինչ է մտածում։ Ինքը մտածում է, որ ռուսներ են, քանի որ ռուսների համար կոնֆլիկտի չլուծված լինելը կարեւոր էր, դա լծակ էր Հայաստանի վրա։ Այո՜, այդ ամբողջը կա, բայց գոնե առերես Ադրբեջանն է խոչընդոտել։ Կազանի համաձայնությունը կար, Քի Վեսթի համաձայնությունը կար, բայց Աիեւը գնաց Բաքու ու հետ կանգնեց իր խոսքերից։ Իմ կարծիքով, եւ այդ մասին Հեյդար Ալիեւն էլ էր ասում, Ադրբեջանի համար Արցախի հարցը կարեւոր չէր։ Ադրբեջանի համար Արցախի հարցը պատրվակ էր՝ լուծելու հայկական հարցը, հայոց պետականության հարցը։ Հեյդարը դրա մասին է պարզ խոսել»,- ասաց Պապյանը։

Նրա խոսքով՝ Ադրբեջանն այսօր շարունակում է այդ քաղաքականությունը։ Այսինքն՝ եթե Արցախի հարցը չլիներ, այնպես չէր լինելու, որ հիմա ոչ մի խնդիր չէինք ունենալու եւ եղբայրաբար ապրելու էինք Ադրբեջանի հետ։ Ըստ Պապյանի՝ Ադրբեջանն այսօր չի հարձակվում Հայաստանի վրա, որովհետեւ վախենում է պատժամիջոցներից։

«Այսինքն՝ անկախ նրանից, թե մեծ ուժերն ինչ ցանկություններ են ունեցել, ամեն դեպքում ապակառուցողական դիրքորոշումն Ադրբեջանն է ունեցել։ Եվ սուտ է, երբ Հայաստանին մեղադրում են, ասում են՝ մաքսիմալիստական է եղել, այդ պատճառով հարցը չի լուծվել։ Հայաստանի պաշտոնական դիրքորոշումը միշտ եղել է այն, որ Հայաստանը պատրաստ է ԼՂԻՄ շրջակա տարածքները տալ՝ կարգավիճակի դիմաց։ Եվ դա մշտապես գնահատվել է որպես անվտանգության գոտի։ Այլ հարց, որ Ադրբեջանը չի համաձայնել որեւէ կարգավիճակի կամ լուծման։ Եվ իրենց դիրքորոշումը միանշանակ է եղել՝ եթե անգամ պատրաստ են ինքնորոշման իրավունք տալ, ապա ինքնորոշում միմիայն Ադրբեջանի սահմանների մեջ, այսինքն՝ Բաքվի ենթակայության տակ։ Այդ դեպքում ի՞նչ ինքնորոշում, դա նշանակում է, որ պետք է լիներ ինքնավարության ձեւ։ Իսկ մենք գիտենք, որ Ադրբեջանի հետ թղթի վրա ինքնավարություն ունենալն ուրիշ է, իրականում ունենալը լրիվ այլ բան է»,- ասաց Արա Պապյանը։