Արցախի պետական ​​ինստիտուտների պահպանման խնդրի վերաբերյալ Փաշինյանի հատուկ հանձնարարությունների գծով դեսպան Էդմոն Մարուքյանն ասաց, որ դա Հայաստանում հնարավոր չէ իրականացնել։ «Հայաստանի Հանրապետությունը չի կարող իր տարածքում հյուրընկալել այլ երկրների պետական ​​հիմնարկներ, եթե դրանք հավատարմագրված դիվանագիտական ​​հաստատություններ չեն։ Հայաստանի ազգային անվտանգության համատեքստում սխալ է Հայաստանի Հանրապետության տարածքում նման ձեւակերպումներով ինստիտուտներ ձեւավորելն ու պահպանելը։ Վտարանդի կառավարություններ կան, եղել են ու թող լինեն, Հայաստանը սրա հետ կապ չունի»,- եզրափակեց նա։

Հետաքրքիր է, եթե Արցախը «այլ երկիր է», ապա ինչի՞ հիման վրա է Մարուքյանի տեր Նիկոլ Փաշինյանը նոյեմբերի 9-ին ստորագրել հայտարարություն և հրաժարվել Արցախի հինգ շրջաններից, ընդ որում երեքից՝ առանց մի կրակոցի։ Ինչի՞ հիման վրա է Հայաստանի քննչական կոմիտեն կալանքի տակ պահում Արցախի նախկին հրամանատար Միքայել Արզումանյանին՝ նրան մեղադրելով «օտար» Շուշին հանձնելու մեջ։

Ավելի ճիշտ կլիներ, որ Էդմոն Մարուքյանն ասեր, թե իրականում ինչից են վախենում ինքն ու իր տերը, և ում է տրվել Արցախ բառը պատմությունից, աշխարհագրությունից ու քաղաքականությունից ջնջելու խոստումը։ Եթե, իհարկե, դա խորըներքին ցանկություն չէ։

Բաքվում արդեն ասում են, որ եթե հայերը Ղարաբաղի համար կարգավիճակ պահանջեն, ապա «Զանգեզուրի ադրբեջանցիներին» էլ պետք է ստատուս տան։

«Ադրբեջանցիները պետք է վերադառնան Հայաստան։ Նրանք ցանկանում են առանց պահանջի վերադառնալ այնտեղ։ Չեն պահանջում խաղաղապահ ուժեր և Հայաստանի մասնատում։ Մեր քաղաքացիներն ասում են, որ հայկական անձնագրեր են ուզում, ուզում են ապրել հայկական օրենքներով, պահանջում են այն տները, որտեղ ապրել են, իրենց պապերի գերեզմանոցները։ Փաշինյանը սա սպառնալիք է համարում ազգային անվտանգությանը։ Զանգեզուրում հարյուրավոր դատարկ ադրբեջանական գյուղեր կան։ Նրանք այնտեղից տեղահանեցին տեղի բնակչությանը։ Այնտեղ մոտ 100 գյուղ կա դատարկ։ Հայաստանը պետք է ապահովի նրանց վերադարձի իրավունքը։ Մենք նրանց համար նույնիսկ ինքնավարություն չենք պահանջում»,- ասում են Բաքվում։

Այսինքն՝ Երևանը համաձայնել է «մոռանալ» Ղարաբաղը պայմանով, որ Բաքուն ինքնավարություն չպահանջի Զանգեզուրի համար։ Սա՞ է «խաղաղ խաչմերուկը»։

Մի այսպիսի անեկդոտ կար. ամուսինը հպարտորեն ասում է՝ մեր տանը ես եմ ամեն ինչ որոշում։ Եւ քանի որոշել եմ, որ ես եմ լվանալու ամանները,  ուրեմն ես կլվանամ։

«Ադրբեջանի ԱԳՆ-ի վերջին հաղորդագրությունը, որը քննադատում է Հայաստանի տարածքային ամբողջականությանն ու ինքնիշխանությանը աջակցելու ամերիկյան մոտեցումը, ցույց է տալիս, որ Բաքուն հավասարակշռված մոտեցում է փնտրում Վաշինգտոնից։ Հրապարակման տեքստը անսովոր կոշտ էր, ինչը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ քանի դեռ Միացյալ Նահանգները հստակ չի ասել, որ «Ղարաբաղը Ադրբեջան է», Վաշինգտոնի ձևաչափը կարող է տեղի չունենալ”։ Այս մասին հայտարարել է Հարավային Կովկասի հետազոտական ​​կենտրոնի տնօրեն Ֆարհադ Մամեդովը։

Փաստորեն, Բաքուն ընդունում է, որ Վաշինգտոնը չի ճանաչում Ղարաբաղը որպես Ադրբեջանի մաս։ Բաքվի ԱԳՆ-ի վերջին դեմարշը վկայում է այն մասին, որ ԱՄՆ-ը Բաքվին ներկայացրել է որոշակի պահանջներ, որոնք չեն ենթադրում ահաբեկչական պատերազմի արդյունքների ճանաչում։ Սա կապ ունի՞ Արցախի կարգավիճակի հետ, որը նախկինում կոչվում էր «չլուծված խնդիրներ», թե՞ Բաքուն ուղակի գերադասում է ռուս-թուրքական հարթակը և թույլ չի տալիս Արևմուտքին մտնել տարածաշրջան։

Հայաստանի ղեկավարությունը, ըստ երևույթին, սպառել է «արևմտյան նախաձեռնությունները զսպելու» և միաժամանակ երկու գործիքի վրա խաղալու ռեսուրսը. ԵՄ-ն ընդլայնում է իր առաքելությունը Հայաստանում, Ֆրանսիան առաջարկում է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի “հայամետ” բանաձև, իսկ Միացյալ Նահանգները ի տարբերություն Երեւանի Ղարաբաղը չեն ճանաչում որպես ադրբեջան։

«Ֆրանսիան մնում է բացարձակ չարիք Ադրբեջանի և խաղաղ գործընթացի համար։ Ֆրանսիայի կողմից ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում ներկայացված բանաձեւի նախագիծը հենց այս մասին է. սա երկկողմ ձեւաչափի հնարավորությունը տապալելու, ինչպես նաեւ արեւմտյան հայանպաստ միջնորդությունը պահպանելու բացահայտ ու անթաքույց նախաձեռնություն է։ Ադրբեջանական դիվանագիտության առջեւ խնդիր է դրված մարգինալացնել Ֆրանսիան արեւմտյան միջնորդության մեջ… խնդիրը բարդ է… բայց արժե փորձել», սա արդեն Հեյդար Ալիևի նախկին խորհրդական Էլդար Նամազովն է։

Ավելի վաղ Իլհամ Ալիևն ասել էր, որ «եթե Ռուսաստանի Դաշնության միջնորդությունը մերժվի հայկական կողմի կողմից, կարծում եմ, որ այլընտրանք կարող են լինել միայն Ադրբեջանի և Հայաստանի արտգործնախարարների ուղիղ բանակցությունները»։

«Հրապարակ» թերթը գրել է. «Սամվել Շահրամանյանի մասնակցությամբ նախօրեին «Մարիոթում» տեղի ունեցած փակ հանդիպումը, թերեւս, առաջին վախվորած փորձն էր։ Եվ դա է պատճառը, որ որեւէ կառուցողական որոշում չի ընդունվել։ Շահրամանյանից բացի մասնակցում էին Հայաստանի եւ Արցախի հասարակական գործիչներ, մտավորականներ, սահմանադրագետներ, իրավաբաններ, մեկ-երկու քաղաքական գործիչ` Արցախից։ Հանդիպման նպատակը Արցախի պետական ինստիտուտների պահպանումն ու վտարանդի կառավարության ձեւավորումն էր։

Հանդիպումը փակ էր եւ մասնակիցներին քննարկման բովանդակությունը գաղտնի պահելու պարտավորագիր են ստորագրել տվել: Մեզ պատմեցին, որ հանդիպման զգալի ժամանակը վատնել են Շահրամանյանի ստորագրած հայտնի հրամանագիրը չեղարկելու հարցի անպտուղ քննարկման վրա։ Սահմանադրագետ-իրավաբաններից ոմանք մասնագիտական կարծիք են հայտնել, որ նախագահի որոշումն ինքնին իրավազոր չէ, քանի որ մեկ անձը չի կարող լուծարել պետությունը: Այդուհանդերձ, ոմանք պնդել են՝ եթե հրամանագիրը կա, այն չեղարկելու, ետ պտտելու մեխանիզմներ պետք է գտնել, եւ անհրաժեշտ է հատուկ աշխատանքային խումբ ձեւավորել, որը կքննարկի՝ ինչպես, երբ: Մի լուծման ճանապարհ է դիտարկվել այն, որ ԱՀ խորհրդարանը դիմի ԱՀ գերագույն դատարանին, որն էլ Սահմանադրությանը հակասող ճանաչի այն։

Քննարկման առանցքային թեմաներից է եղել նաեւ պետական ինստիտուտների պահպանման եւ բնականոն գործունեության հարցը: Արցախի նախագահը համաձայնել է ներկաների հետ, որ պետք է շարունակել պետական ինստիտուտների գործունեությունը, սակայն, թե ինչպես, ինչ միջոցներով՝ սպառիչ պատասխաններ չեն հնչել: Ներկաներից ոմանք արցախցի պաշտոնյաներին վստահեցրել են, որ փող կճարվի։ ԱՀ ներկայացուցիչները բավականին զուսպ, եթե չասենք զգուշավոր ու վախվորած են արտահայտվել ՀՀ իշխանությունների հասցեին, որեւէ քննադատություն, առավել եւս` վիրավորանք չի հնչել, հասկացրել են, որ դա միայն վնասելու է գործընթացին։ Մեր աղբյուրի փոխանցմամբ՝ պարզ չէ, թե գործնականում ինչպես են կյանքի կոչելու քննարկման ժամանակ հնչած գաղափարը` ոչ մի որոշակիություն չկա։ Ներկաների համոզմամբ, դա կախված է Արցախի նախագահի եւ մյուս պաշտոնյաների վճռականությունից, ինչը մեր աղբյուրի տպավորությամբ՝ հուսադրող չէ։

Մի ուշագրավ հանգամանք եւս․ Մարիոթի հանդիպմանը չեն հրավիրել ՀՀ տիտղոսակիր ընդդիմության ոչ մի ներկայացուցչի։ Չնայած, մեր տեղեկություններով, նրանց` Հայաստան տեղափոխվելուց հետո խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները, այդ թվում` Սեյրան Օհանյանը, Սամվել Շահրամանյանի հետ մի քանի անգամ զրուցել են եւ առաջարկել՝ ինչով կարող են օգնել: Շեշտել են, որ եթե արցախյան գործիչները որոշել են գործողություններ սկսել` Արցախի պետական ինստիտուտների պահպանման, Արցախի կարգավիճակի հետ կապված, ապա խորհրդարանական ընդդիմության «պադդերժկայի» վրա կարող են լիարժեք հենվել: Եթե կարիք կա` իրենք էլ քննարկումներ, ֆորումներ կկազմակերպեն այս թեմաներով։

Բայց ակնհայտ է, որ Սամվել Շահրամանյանն ու արցախյան էլիտան չեն ուզում ասոցացվել Սերժ Սարգսյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի եւ անգամ ՀՅԴ-ի հետ։ Գուցե տեղի են տվել ՔՊ-ականների հարձակումների առաջ, գուցե ֆեյքաֆեյսբուքախառը զանգվածն է նրանց վրա ազդել: Իսկ գուցե արցախյան գործիչները հույս ունեն, որ սրանով Արցախի հարցը չի դառնա ներքաղաքական շահարկումների առարկա եւ իրեն չեն մեղադրի, թե իշխանության համար են կռիվ տալիս։

ԱՀ նախագահին մոտ կանգնած աղբյուրը վստահեցրեց, որ իրականում խնդիրը ոչ թե տարանջատվելն է, այլ Շահրամանյանն իրականում «պաուզա» է վերցրել, քանի որ մեկ նպատակ ունի՝ ամեն գնով լուծել արցախցիների` Արցախ վերադարձի խնդիրը, որի մասին իր հարցազրույցում էլ ասաց։ Այդ ծրագիրը կյանքի կոչելու նպատակով նա հանդիպումներ է ունենում արեւմտյան տարբեր երկրների դեսպանների, ինչպես նաեւ Հայաստանում ՌԴ դեսպան Սերգեյ Կոպիռկինի հետ: Հույս ունի, որ աշխարհաքաղաքական կենտրոնների միջոցով Արցախին միջանկյալ կարգավիճակ կշնորհվի եւ արցախցիները կվերադառնան Արցախ»: