Ազոխի կրաքարե քարանձավը (ավելի հին անվանումը՝ Որվան, Որվանի քարանձավ) ունի շուրջ 8000 քմ տարածություն: Այդ հնագույն հուշարձանը ունեցել է մուտքեր և ելքեր վեց բավիղանման սրահներից: Խորհրդավոր քարանձավով անցնող «ուղիների» երկարությունը ոչ ամբողջական տվյալներով գերազանցում է 300մ:  Հայ պատմիչները բազմիցս են հիշատակել Ազոխի քարանձավը: Մոնղոլ-թաթարական արշավանքների ժամանակ Ամարասի տիրակալները այստեղ էին թաքցնում Արցախ աշխարհի հարստությունները:

Երկար ժամանակ քարանձավը պատված էր գաղտնիքով ու հայտնաբերվել է միայն 1960 թվականին:  Մուտքերից մեկը՝ Ազոխ 5, ենթարկվել  է ինտենսիվ պեղումների, որի ընթացքում գտնվել է հնագույն մարդու ստորին ծնոտի մի հատված: Այն համապատասխանում է ուղիղ քայլող մարդու և նեանդերթալյան մարդու դարաշրջանների միջև անցումային ժամանակաշրջանին: Այդ սկզբնական ծավալուն պեղումներից ստացված կենդանական մնացորդները և քարե գործիքները ներկայումս պահվում են Ադրբեջանում, և պետք է ասել, որ այդ առումով բավական մեծ տեղեկատվություն է կորել:

Աֆրիկայից նախապատմական գաղթերի և Ասիայի ու Եվրոպայի  գաղութաբնակեցման առումով Ազոխի քարանձավային համալիրը առանցքային դիրք է զբաղեցրել, քանի որ հնավայրը գտնվում է աշխարհագրական միջանցքում, որը հնարավոր է, անցուղի է ծառայել Աֆրիկայի, Եվրոպայի, Ասիայի միջև, ինչպես մարդու վաղ նախնիների, այնպես էլ եվրոպական և աֆրիկյան ֆաունայի այլ ներկայացուցիչների համար: Այս եզրակացությանն են  եկել քարանձավն ուսումնասիրող մասնագետները։ Իսկ Ազոխի քարանձավի ուսումնասիրման ծրագիրը վերսկսվել էր 2002 թվականին միջազգային հետազոտական արշավախմբի կողմից և շարունակվել մինչև 2019 թվականը։ Այդ ընթացքում գտնվել են բազմաթիվ գտածոներ, այդ թվում  գործիքներ և անասունների բրածոներ։ Գտածոների ուսումնասիրությամբ հնէաբանների խումբը ենթադրում է, թե մարդիկ Կովկասի շրջանում ապրել են շուրջ երկու միլիոն տարի առաջ։

Այստեղ առաջին անգամ հայտնաբերվել են բուսական և կենդանական աշխարհների բրածո մնացորդներ, նախնադարյան արվեստի հետքեր, քարե գործիքներ, որոնց տարիքը գերազանցում է 700 000 տարին:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ այստեղ հանգրվանող առաջին մարդիկ ունեցել են բավականին բազմապիսի սնունդ: Սննդի մնացորդների մեջ գիտնականները հայտնաբերել են այնպիսի կենդանիների մնացորդներ, որոնք վաղուց անհետացել են:

Քարանձավի մուտքի մոտ, 7մ խորության վրա, հայտնաբերվել է նեանդերթալցու վերին ծնոտի բեկոր, մարդաբանները նշում են, որ այն իր կառուցվածքով և ատամների դասավորությամբ զգալիորեն տարբերվում է ժամանակակից մարդու ծնոտից: Իսկ մանրամասն ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ ծնոտի վրա պահպանվել են իմաստնության և երկու այլ ատամների մնացորդներ:

Ազոխի քարանձավի առաջին բնակչի ծնոտի հայտնաբերումը ունի մեծ նշանակություն: Մինչ այդ նեանդերթալցու մնացորդներ հայտնաբերվել են չորս տեղերում` Սիդի Աբդուրախմանում (Մարոկկո), Շտեյնխեյմում (Գերմանիա), Սպանոկոմբում (Անգլիա) և Սեդիա-դել Դիաբոլոնում (Իտալիա): Արցախի Հադրութի շրջանում գտնված նեանդերթալցու ծնոտը գիտական գրականությունում դասվում է 5-րդ համարի տակ:

Ազոխի քարանձավը առաջնակարգ նշանակություն ունի, ոչ միայն նեանդերթալցու կազմախոսության վերականգնման տեսակետից, այլ նաև հաստատում է այն տեսակետը, որ Հայաստանի տարածքը մտնում է անտրոպոգենեզի և մարդու վաղ բնակեցման շրջանի մեջ:

Իհարկե առայժմ հայտնաբերված են ոչ բոլոր գաղտնիքները: Միլլիոնավոր տարիներ գործող այդ ընդարձակ նախնադարյան բնակավայրը նոր անակնկալներ կմատուցեր հետազոտողներին, եթե չլիներ 44 օրյա պատերազմը։ Իսկ այժմ անհայտ է քարանձավի ճակատագիրը։

Հարկ է ավելացնել նաև, որ տարիների ուսումնասիրության արդյունքում «Ազոխի քարանձավը և կովկասյան միջանցքը» մեծածավալ գիրք (անգլերեն) է հրատարակվել, որը լույս է ընծայել շվեյցարական «Շպրինգել» հանրահայտ գիտական հրատարակչությունը։ Գիրքը ներկայացնում է իրականացված ուսումնասիրությունների արդյունքները:

Չինաստանն առաջարկում է «խաղաղապահություն», Ֆրանսիան՝ «ինտերվենցիա» Հարավային Կովկասում

Անցյալ շաբաթ Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Քեթրին Կոլոնան հեռախոսազրույց է ունեցել ՉԺՀ ԱԳ նախարար Վան Իյի հետ։

Ֆրանսիայի ԱԳՆ-ի փոխանցմամբ՝ նրանք քննարկել են իրավիճակը Լեռնային Ղարաբաղում, Ուկրաինայում և Նիգերում։ Նախարարները պայմանավորվել են շարունակել սերտ երկխոսությունը բոլոր այս հարցերի շուրջ։

Չինաստանը վերջերս Սաուդյան Արաբիայում մասնակցեց Ուկրաինայի վերաբերյալ ոչ պաշտոնական ֆորումին, որը որոշակի տարակուսանք առաջացրեց Ռուսաստանում, որին չեն հրավիրել ֆորումին։ Փորձագետները նկատել են, որ Ռուսաստանի հետ դադարել են հաշվի նստել՝ նախընտրելով ուղղակիորեն խոսել Չինաստանի հետ։

Ինչ վերաբերում է Նիգերին, ապա այս երկրում, որը համարվում է Ֆրանսիայի ազդեցության գոտի, «հակաֆրանսիական» հեղաշրջում է իրականացվել, ինչպես ասում են՝ ռուսական Վագներ ռազմական կազմակերպության  մասնակցությամբ։ Այժմ Արևմտյան Աֆրիկայի երկրները Ֆրանսիայի և ԵՄ աջակցությամբ պատրաստվում են ռազմական ինտերվենցիա իրականացնել Նիգերում՝ «սահմանադրական կարգը վերականգնելու համար»։

Այս ֆոնին օգոստոսի 17-ին Հայաստանում Չինաստանի չխոսկան դեսպան Ֆան Յոնգը հանդիպում ունեցավ լրագրողների հետ, որտեղ հայտարարեց, որ «մենք պատրաստ ենք համագործակցել Հայաստանի հետ ավանդական և ոչ ավանդական հակամարտությունները լուծելու և Հարավային Կովկասում խաղաղության հասնելու համար»։

Չինաստանը լուրջ արդյունքների է հասել անվտանգության ոլորտում և հանդիսանում է ՄԱԿ-ի երկրորդ խաղաղապահ ուժը, որը ակտիվորեն հանդես է գալիս երկխոսության օգտին։ Դիվանագետը հիշեցրել է, որ Պեկինի միջնորդությամբ Սաուդյան Արաբիան և Իրանը վերականգնել են դիվանագիտական ​​հարաբերությունները։ Նրա խոսքերով, վերը նշված բոլոր ուղղությունները ենթադրում են հարաբերությունների զարգացում  նաև Հայաստանի հետ։

Հայաստանում Չինաստանի դեսպանատան ռազմական կցորդ Ան Ցիանգը նշել է, որ Չինաստանը և Հայաստանը կարող են «համագործակցել միջազգային խաղաղապահության, հումանիտար ականազերծման, ռազմական կրթության, ռազմական բարեփոխումների և տեխնոլոգիաների ոլորտում»։

Հետաքրքիր փազլ է ի հայտ գալիս՝ Հարավային Կովկասը լքող Ռուսաստանի տեղը հավակնում են բոլորովին նոր դերակատարներ՝ Ֆրանսիան ու Չինաստանը։ Թուրքիայի հետ, որին Ռուսաստանը կցանկանար հանձնել իր տեղը, Ֆրանսիան և Չինաստանը լարված հարաբերություններ ունեն։ Չինաստանի դեպքում դա պայմանավորված է թյուրքալեզու ույղուրներով, որոնց անջատողականությանը բացահայտորեն աջակցում է Թուրքիան։ Ինչ վերաբերում է Ֆրանսիային, Նիգերում հաջող «ինտերվենցիան» կարող է էքստրապոլացնել այլ տարածաշրջաններում։