washingtonexaminer.com․ Էթնիկ զտումները չեն կարող լինել կայուն խաղաղության գինը
- 15:27 08.07.2024
Մայքլ Ռուբին
Մեկ տարուց էլ քիչ է անցել, ինչ ադրբեջանական զորքերը մտել են Լեռնային Ղարաբաղ՝ հին հայկական նահանգ, որը Իոսիֆ Ստալինը հանձնել է Ադրբեջանին, երբ բաժանում էր Կովկասը: Լեռնային Ղարաբաղը պատմականորեն նշանակալից է երկու պատճառով. նախ՝ այն Հայաստանի ավանդական սիրտն է՝ առաջին երկրի, որն ընդունել է քրիստոնեությունը որպես պաշտոնական կրոն:
Երկրորդ՝ դա ժողովրդավարության ինկուբատոր է։ Իսկապես, ժողովրդավարական շարժումը, որը հասավ եռման կետի և ի վերջո հանգեցրեց Խորհրդային Միության փլուզմանը, սկիզբ առավ Լեռնային Ղարաբաղի մայրաքաղաք Ստեփանակերտից:
Խորհրդային Միության փլուզումից հետո շրջանի հայ բնակիչները նախ խնդրագրի, ապա հանրաքվեի միջոցով հաստատեցին իրենց սահմանադրական ինքնորոշման իրավունքը: Ադրբեջանը մերժեց տարածաշրջանային ինքնորոշումը և անհաջող փորձեց ճնշել բիրտ ուժով։ Այն բանից հետո, երբ ադրբեջանական բանակը հետ մղվեց, Լեռնային Ղարաբաղը վայելում էր շուրջ երեք տասնամյակ իրական խորհրդարանական ժողովրդավարություն մի տարածաշրջանում, որտեղ ժողովրդավարությունը, առնվազն մինչև 2018 թվականը, բացակայում էր կամ անցողիկ էր:
Լեռնային Ղարաբաղի ինքնակառավարումն ավարտվեց 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին, երբ ադրբեջանական զորքերը մտան տարածաշրջան՝ ոչնչացնելով աշխարհի հնագույն քրիստոնեական համայնքներից մեկը։ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի՝ տեղի խորհրդարանը պայթեցնելու որոշումը ընդգծեց նրա թշնամությունը ժողովրդավարության նկատմամբ։ Հատկապես վիրավորականն այն էր, որ ադրբեջանական ներխուժումը տեղի ունեցավ ընդամենը չորս օր այն բանից հետո, երբ Պետդեպարտամենտի պաշտոնյա Յուրի Քիմը հավաստիացրեց սենատորներին, որ Միացյալ Նահանգները չեն հանդուրժի Լեռնային Ղարաբաղում հայերի «էթնիկ մաքրման» փորձերը:
Նա մենակ չէր: Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ Ալիևը նվաստացնում էր ամերիկացի բանագնացներին, պետքարտուղար Անտոնի Բլինքենի օրհնությամբ շարունակում էր օգնությունն ու ռազմական տեխնիկան հոսել Բաքու: Freedom House-ն այս շաբաթ զեկուցեց, որ Ադրբեջանի «փաստաթղթավորված գործողությունները համապատասխանում են էթնիկ զտումների չափանիշներին, ինչպես այն հասկացվում է նախկին Հարավսլավիայի հակամարտության համատեքստում», և դա պետք է վերջակետ լիներ:
Այդ դեպքում ինչո՞ւ են Բլինքենը, ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեյք Սալիվանը և ԱՄՆ ՄԶԳ-ի ադմինիստրատոր Սամանթա Փաուերը երկիմաստ դիրք բռնում ցեղասպանության առջև:
Կասկած չկա. Ադրբեջանին քծնելու ԱՄՆ որոշումը վերևից է գալիս։ Մայիսի 4-ին Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպան Մարկ Լիբբին ասաց, որ իմաստ չի տեսնում գնալ Շուշի՝ պատմական հայկական քաղաք, որը Ադրբեջանը վերածել է դիվանագետների, ծախու լրագրողների և կոռումպացված վերլուծական կենտրոնների մեքքայի: Վաշինգտոնում ինչ-որ մեկը դասախոսություն կարդաց Լիբիի համար, քանի որ երկու օր անց նա ոչ միայն այցելեց Շուշի, այլև բաց թողեց էթնիկ զտումների և եկեղեցիների ու քրիստոնեական հուշարձանների ոչնչացման մասին որևէ հիշատակում՝ ասելով, որ տպավորված է:
Միայն Պետդեպարտամենտը չէ, որ հարգանք է ցուցաբերում Ալիեւի նկատմամբ։ Հունիսի 26-ին ԱՄՆ եվրոպական հրամանատարությունը շնորհավորել է ադրբեջանական բանակին՝ կրկին չնշելով շրջանառվող տեսանյութերի մասին, որոնք ցույց են տալիս գերի ընկած հայ զինվորների և քաղաքացիական անձանց բռնաբարությունները, անդամահատումները և մահապատժի ենթարկելը։
Նախագահ Ջո Բայդենի թիմը կարող է հավատալ, որ սա այն գինն է, որ պետք է վճարվի, եթե ԱՄՆ-ը կարողանա վերջնական խաղաղության համաձայնագիր ձեռք բերել հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը լուծելու համար: Բլինքենը, Փաուերը և Սալիվանը կարող են նույնիսկ հավատալ, որ կարող են հասնել նրան, որ Ալիևը և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը համաձայնության գան խաղաղ համաձայնագրի շուրջ հուլիսի 9-11-ը Վաշինգտոնում կայանալիք ՆԱՏՕ-ի գագաթնաժողովի ժամանակ:
Բայդենի երեք օգնականներն էլ թաքցնում են Բայդենի թուլությունները՝ սեփական իշխանությունը բարձրացնելու համար։ Բոլոր երեք պաշտոնյաների աշխատանքի հեռանկարները կապված են Բայդենի քաղաքական երկարակեցության հետ, և նրանք հույս ունեն, որ խաղաղ համաձայնագրի հաղթանակը կարող է փոխել Բայդենի մարզավիճակի մասին խոսակցությունը:
Զավեշտն այն է, սակայն, որ մինչ Բայդենի օգնականները կարծում են, որ կարող են խաբել Ալիևին, նրանք չեն էլ պատկերացնում, որ նա ամեն օր խաբում է իրենց: Ալիևը կձգձգի և կսպասի ԱՄՆ ընտրություններին, նախքան որևէ տեւական խաղաղության համաձայնություն ձեռք բերելը։
Այնուամենայնիվ, Բլինքենի, Փաուերի և Սալիվանի հավակնությունները ավելի քիչ հավանական դարձրեցին որևէ խաղաղություն, քանի որ նրանք զրկվեցին բարոյական բարձր դիրքից՝ անտեսելով էթնիկ զտումները՝ հօգուտ անիմաստ և դատարկ ստորագրման արարողության:
Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղությունը վեհ նպատակ է, բայց դրա գինը չի կարող լինել էթնիկ զտում։ Ալիևի հանցագործությունները սպիտակեցնելը բարդ դիվանագիտություն կամ խաղաղության ճանապարհ չէ. ավելի շուտ դա խորացնում է հումանիտար ողբերգությունը, որի գինը արյունով կվճարի հաջորդ սերունդը։
Մայքլ Ռուբինը Washington Examiner-ի Beltway Confidential բլոգի հեղինակն է: Նա Մերձավոր Արևելքի ֆորումի քաղաքականության վերլուծության տնօրենն է և American Enterprise Institute-ի ավագ գիտաշխատող: