Եվրոպացի դիվանագետ. Արցախցիները միամտորեն հավատացել են ժողովրդավարությանը և իրավունքի ուժին

Եվրոպացի դիվանագետները արցախցիների հետ զրույցներում դիվանագիտորեն ակնարկում են, որ միջազգային իրավունքը, որին հղում է անում Արցախի ժողովուրդը, այդպես էլ չի դարձել աշխարհակարգի հիմքը։ Նրանք ասում են, որ 1988 թվականին Արցախի ժողովուրդը միամտորեն հավատացել է ինքնորոշման իրավունքին և ժողովրդավարական համայնքի աջակցությանը և ապարդյուն մեծ զոհողությունների գնացել։

Միևնույն ժամանակ, Նիկոլ Փաշինյանն ասում է, որ Ղարաբաղյան շարժումը Ռուսաստանի (ենթադրաբար՝ ԽՍՀՄ օրոք) կողմից անկախ Հայաստանի ստեղծումը կանխելու փորձ էր։ Ըստ երևույթին, սա ակնարկում է, որ եթե չլինեին Արցախում և Աբխազիայում հակամարտությունները, այսօր Հայաստանը, Վրաստանը և Ադրբեջանը կլինեին ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի անդամներ, ինչպես Բալթյան երկրները։

Երկու դեպքում էլ «մեղավոր» է Արցախի ժողովուրդը, որ հավատացել է միջազգային իրավունքին և Ռուսաստանի խոստումներին՝ ապահովելու Արցախի վերամիավորումը Հայաստանի հետ։ Եւ թեկուզ վերամիավորումը կայացել է, բայց “աշխարհը” ույլ չի տվել այն իրականություն դարձնել։

Աշխարհաքաղաքականության և Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում ներկայումս տեղի ունեցող վերափոխումները հանգեցնում են իրավունքների, ընտրովի իշխանության, անկախ դատարանների և կոլեկտիվ անվտանգության վրա կառուցված «միամիտ» ժողովրդավարական աշխարհակարգի փլուզմանը։ Արդյունքում, այն ժողովուրդները, որոնք հավատալով համաշխարհային ժողովրդավարական համակարգին, ընտրեցին իրենց ինքնորոշման իրավունքի իրականացման ուղին, խաբվեցին։ Երկար տարիների պայքարն ավարտվեց տեղահանությամբ և օկուպացիայով, սեփականության կորստով և անիրավությամբ։

Պարզվեց, որ միջազգային իրավունք գոյություն չունի, ամեն ինչ որոշվում է ուժով, ինչպես տրոգլոդիտների ժամանակներում, և ագրեսիայից, ցեղասպանությունից և տեղահանությունից հետո սկսվում է օկուպացիայի օրինականացման «խաղաղ» գործընթացը: Այս «գործընթացի» գագաթնակետը օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև «խաղաղության համաձայնագրի» նախաստորագրումն էր: Ուկրաինային հիմա ստիպում են ստորագրել նույն համաձայնագիրը։

ՀՀ կառավարությունը հայ հասարակության մեջ սերմանում է պարտվողական խաղաղության անխուսափելիության գաղափարը՝ այն ներկայացնելով որպես «գլոբալ քաղաքականության» մաս: Այս համատեքստում խոսում են Ղարաբաղյան հարցի լիակատար փակման մասին: ՀՀ կառավարության կողմից արցախցիների քաղաքական իրավունքները պաշտպանելուց հրաժարվելը լիովին սպանել է նրանց վերադարձի և հիմնարար իրավունքները վերականգնելու հույսը: Իսկ համաշխարհային առաջնորդների բուրն աջակցությունը Երևանի և Բաքվի միջև «խաղաղության գործընթացին» դառը մտքեր առաջացրեց այն մասին, որ արցախցիները ժողովրդավարության, իրավունքի և անվտանգության արհեստական ​​համակարգի զոհ են դարձել, երբ 1988 թվականին պաշտպանեցին իրենց իրավունքները՝ դրանով իսկ խրախուսելով ԽՍՀՄ փլուզումը: Դրանից հետո ղարաբաղցիները ոչ մեկին էլ պետք չէին, և Ռուսաստանը այս ամբողջ ընթացքում նրանց նկատմամբ թշնամանք էր պահում՝ 2020-2023 թվականներին բաց չթողնելով «վրեժխնդրությունը»։

Մինչդեռ, օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում ընդունված փաստաթղթերը Ղարաբաղի մասին չէին, նրանք ցույց են տալիս, որ Հայաստանը կարող է կորցնել Սյունիքի և հայ-իրանական սահմանի նկատմամբ ինքնիշխան վերահսկողությունը, ինչը կհանգեցնի Հայաստանի շրջափակմանը և, ի վերջո, պետականության կորստին։ Չնայած կառավարության կողմից խաղաղության դարաշրջանի գալուստի մասին համառ հայտարարություններին, հասարակական միջավայրում աճում են նոր ցեղասպանության վախերը։

Արցախցիների խնդիրները շատ քիչ են լուսաբանվում հայկական մամուլում, իսկ համաշխարհային լրատվամիջոցներում ուկրաինական և պաղեստինյան ճգնաժամերի հետ մեկտեղ ղարաբաղյան հակամարտությունը գրեթե չի հիշատակվում։ Սակայն հենց 2020 թվականին Ղարաբաղի դեմ ագրեսիան էր, որը նշանավորեց սահմանները փոխելու ուժային փորձերի սկիզբը։ Երբ պարզ դարձավ, որ Արցախի դեմ ագրեսիան և ռուսական զորքերի մուտքը Արցախ աշխարհում ընդունվում են որպես նորմալ երևույթ, Ռուսաստանը ներխուժեց Ուկրաինա 2022 թվականի փետրվարին։ Իսկ երբ 2023 թվականի սեպտեմբերին Արցախն ամբողջությամբ օկուպացվեց, և նրա բնակչությունը տեղահանվեց, 2 օր անց՝ հոկտեմբերի 7-ին, սկսվեց պաղեստինա-իսրայելական պատերազմը։

Սոցիալական ցանցերում և բազմաթիվ լրատվամիջոցներում կարծիքներ են հայտնվում, որ Սյունիքի հարցում չի կարելի վստահել Հայաստանի կառավարությանը, որը ստել է Արցախի մասին: Արցախցի փախստականների ճակատագիրը ցույց է տալիս, թե ինչպես կվարվեն նրանց հետ, ովքեր նույնպես փախստական ​​կդառնան հակամարտության «ուժային լուծման» արդյունքները ճանաչելուն ուղղված կառավարության քաղաքականության արդյունքում: