“Դասավանդիրի” նախընտրական փուլերի ժամանակ նախատեսված էր տարածաշրջանային այց․ ապագա ուսուցիչ-առաջնորդները այցելում էին որեւէ գյուղ, որտեղ արդեն տեղակայված ուսուցիչ-առաջնորդ կար։

Մեր այցը Լոռու մարզի Աթան գյուղ էր՝ դրախտից պոկված մի հատված։ Փոքրիկ դպրոցում քիչ աշակերտներ էին սովորում։ Մեր այցելության պահին մաթեմատիկայի դաս էր՝ 4 աշակերտների մասնակցությամբ։ Ուսուցչուհին սիրով ու եռանդով էր պատմում դասը, իսկ լսարանը՝ երեք աղջիկ ու մեկ տղա։

Գյուղում միշտ ուշադրություն եմ դարձնում երեխաների ձեռքերին։ Դրանք նման չեն քաղաքում ապրող երեխաների ձեռքերին․ նույն տարիքի, բայց տարբեր ձեռքեր ունեն՝ հատկապես տղաները։

Նույն թվաբանությունն էին սովորում, գուցե ունեին նույն երազանքները, բայց գյուղում ապրող երեխաների համար երազանքին ու նպատակին հասնելու ուղիները շատ տարբեր են։

Հիմա, երբ արդեն ես եմ ուսուցիչ-առաջնորդ, էլի նայում եմ երեխաների ձեռքերին, բայց նաեւ աչքերին, ժպիտին․․․

Երբ նոր էի ծանոթանում երեխաների հետ, ուշադիր լսում էի, թե ինչ երազանքներ ունեն՝ ֆուտբոլիստ, շինարար, երբեմն պարեկ, իրավաբան, հոգեբան․․․

Դասավանդիրի ամենակարեւոր սկզբունքներից մեկը կրթական արդարակշռությունն է՝ կրթությունը պետք է լինի հավասար ու հասանելի բոլորի համար։ Հայաստանում քիչ չեն այն դպրոցները, որտեղ մասնագետի խնդիր կա։ Քիչ չեն նաեւ այն դպրոցները, որտեղ դասերն անցկացվում են առցանց ձեւաչափով։ Բայց եթե լույսերը հանկարծ անջատվեն, աշակերտները կմնան սեւացած էկրանների առաջ՝ ուսուցչի փոխարեն։

Կոթիում առաջին շաբաթը երեխաներին ծանոթանալու շաբաթն էր։ Հովիկը՝ մաթեմատիկայի ուսուցիչ ընկեր Հովսեփյանը, նաեւ դասղեկական դասարան ունի, եւ նախորդ կիրակի երեխաները նրան ֆուտբոլի էին հրավիրել։ Մեր ընկերները, ովքեր ապրում են հարեւան Ոսկեւան գյուղում եւ «Թեք ֆոր Արմենիայի» մասնակից են (ապրում են իրենց գյուղում եւ տեխնոլոգիական կրթություն տալիս այլ գյուղի աշակերտների, որոնց մասին մի օր անպայման կպատմեմ իմ օրագրում), նույնպես օրվա մասնակից դարձան։

Տղաներն ու աղջիկները խաղում էին, եւ հաճախ լսվում էր Պավելի անունը։

– Գիտես չէ՞, Պավելը բացառիկ երեխա է, բայց քանի որ գյուղում է, իր պոտենցիալն համապատասխան ճանաճում չունի,- ցավով ասաց Արտակը։

«Բայց քանի որ գյուղում է․․․»։ Այս նախադասությունը երկար պտտվում էր իմ մտքում։ Գյուղ գալու մեր առաքելություններից մեկն էլ հենց սա է․ կարեւոր չէ, թե որտեղ ես երազում․ ամուր ու գիտակից քայլերով նպատակին հասնելն է կարեւոր, եւ կապ չունի՝ մեկնարկը տվել ես սահմանից, թե մայրաքաղաքի կենտրոնից։

Ֆուտբոլն ավարտվեց, եւ անձրեւ սկսվեց։ Մեր նոր տան խմելու ջուրն էլ ավարտվել էր։ Մեքենայով գնում էինք վերեւի աղբյուրը ջուր բերելու։ Անձրեւը վարարում էր, իսկ գյուղի սկզբում նախիրը շատ դանդաղ էր առաջ շարժվում՝ չենթարկվելով ամառային հագուստով, թրջված դպրոցական տղային։ Աչքերս լցվեցին, այնինչ նա պարզապես կովերին տուն էր տանում․ իմ ամենախելոք աշակերտներից մեկն էր․․․

Քաղաքում եւ գյուղում ապրող տղաների ձեռքերը շա՜տ տարբեր են, նպատակին հսնելու ճանապարհները՝ եւս․․․

Մարիամ Սարգսյան

Այսօր ֆիզիոթերապիայի միջազգային օրն է, այն մարդկանց օրը, ովքեր առանձնահատուկ դեր ունեն բուժման գործընթացում, քանի որ զբաղվում են հիվանդների վերականգնմամբ: Վերականգնումը ոչ միայն քաղաքացիների բուժումն ու առողջության բարելավումն է, այլև գործընթաց, որն ուղղված է առավելագույն անկախության և հասարակության մեջ անկախ և հավասար կյանքի համար պատրաստվածության հասնելուն։

Այս ոլորտի արդիականությունը հատկապես զգացվում է հետպատերազմյան շրջանում: Այսպիսով, Ստեփանակերտի վերականգնողական կենտրոնի ստեղծման պատմությունը անբաժանելիորեն կապված է առաջին արցախյան պատերազմի ավարտի հետ։

Կենտրոնը ստեղծվել է 1998 թվականին՝ Մեծ Բրիտանիայի լորդերի պալատի փոխխոսնակ, բարոնուհի Քերոլայն Քոքսի նախաձեռնությամբ, ով մասնագիտությամբ բուժքույր էր և հասկանում էր վերականգնողական բուժման կարևորությունը հետպատերազմյան շրջանում:

Ստեփանակերտի վերականգնողական կենտրոնի հիմնադիր և տնօրեն Վարդան Թադևոսյանը, լինելով մեծ փորձ ունեցող ֆիզիոթերապևտ և դասախոս, կազմակերպեց մասնագետների պատրաստման մեկամյա դասընթաց: Որից հետո, 2000 թվականին, կենտրոնը սկսեց գործել։

Չնայած այն հանգամանքին, որ կենտրոնի շենքը ի սկզբանե հարմարեցված չէր հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար, աշխատակիցների քրտնաջան աշխատանքի և պրոֆեսիոնալիզմի շնորհիվ ժամանակի ընթացքում կենտրոնը դարձավ եզակի իր ֆունկցիոնալությամբ ոչ միայն Արցախում, այլև մեր ամբողջ տարածաշրջանում։

25 տարվա գործունեության ընթացքում Արցախում Ք. Քոքսի անվան Ստեփանակերտի վերականգնողական կենտրոնը դարձել է երկրորդ տուն բոլոր շահառուների համար, քանի որ կենտրոնի աշխատակիցները միշտ շրջապատել են նրանց ջերմությամբ և հոգատարությամբ: Ամեն տարի այստեղ վերականգնողական ծառայություններ են ստացել տարբեր ախտորոշումներով հազարից ավելի մարդիկ: Այդ թվում՝ Արցախյան պատերազմի մասնակիցներ, վիրավորված մարտական ​​գործողությունների ժամանակ, երեխաներ և տարեցներ։

Շահառուներին բուժել են մասնագետների լայն շրջանակ՝ ֆիզիոթերապևտներ, վերականգնողական բժիշկ, թերապևտ, լոգոպեդներ, հոգեբաններ, արտթերապևտներ, սոցիալական աշխատողներ և այլն։

Վերականգնողական կենտրոնն ուներ աուտիզմով երեխաների համար նախատեսված ցերեկային խնամքի կենտրոն, ինչպես նաև մանկական առողջության կենտրոն, որտեղ հաճախում էին ինչպես առողջ, այնպես էլ տարբեր ախտորոշումներ ունեցող երեխաներ: Այսպիսով, կազմակերպվեց շահառու երեխաներին հասարակության մեջ ինտեգրելու գործընթացը։

Գործում էին տարբեր խմբակներ՝ նկարչություն, կավագործություն, ձեռագործություն և այլն: Իրականացվում էին թերապիայի տարբեր մեթոդներ, մասնավորապես՝ Բոբաթ մեթոդը, ջրաթերապիա և շատ ավելին։

Հիմնադրումից ի վեր կենտրոնի մասնագետները բժշկական օգնություն էին ցուցաբերում նաև տանը: Դրա շնորհիվ հարյուրավոր ծանր ախտորոշումներով հիվանդներ կարողացան ստանալ անհրաժեշտ բժշկական օգնություն։

Վերականգնողական թիմը չդադարեց աշխատել նույնիսկ շրջափակման դժվարին ժամանակահատվածում և դադարեցրեց գործունեությունը միայն Արցախից արտագաղթի օրերին: Արցախից արտաքսվելուց որոշ ժամանակ անց կենտրոնի մասնագետները, տնօրենի և հիմնադիր՝ Արցախի Հանրապետության առողջապահության նախարար Վարդան Թադևոսյանի ղեկավարությամբ, բացեցին հասարակական կազմակերպություն: Այս կազմակերպության շրջանակներում կենտրոնի աշխատակիցները շարունակում են կատարել չափազանց կարևոր առաքելություն:

2023 թվականի հոկտեմբերից ի վեր Կենտրոնի մասնագետներն աշխատում են Երևանի այրվածքաբանության կենտրոնում՝ օգնելով կենտրոնի բժշկական անձնակազմին Ստեփանակերտի մոտակայքում վառելիքի պահեստում տեղի ունեցած պայթյունի ժամանակ վիրավորվածների վերականգնման գործում, որի շնորհիվ մեր տասնյակ հայրենակիցներ անցել են վերականգնողական բուժում և վերադարձել լիարժեք կյանքի։

Հուսանք, որ մոտ ապագայում հնարավոր կլինի միջոցներ գտնել այս նախագիծը վերսկսելու համար, քանի որ տուժածներից շատերը կարիք ունեն հետագա վերականգնման։

Շարունակվում է «Զարգացում և ինտեգրում» նախագիծը։ Նախագծի շրջանակներում անցկացվում են տարբեր միջոցառումներ՝ տարբեր ախտորոշումներով, այդ թվում՝ աուտիզմով, Դաունի համախտանիշով, ուղեղային կաթվածով և այլն, երեխաների համար ժամանցի կազմակերպման համար։ Արձակուրդներ և էքսկուրսիաներ են անցկացվում դեպի Հայաստանի գեղատեսիլ վայրեր՝ Արցախից և Հայաստանից ժամանած 100 երեխաների և դեռահասների մասնակցությամբ։

Բարոնուհի Քերոլայն Քոկսի և այլ բարերարների աջակցությամբ 2024 թվականին Եղվարդում գնվեց շենք: Շենքը ամուր է, բայց հարմարեցված չէ հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար: Այդ պատճառով ներկայումս ընթանում է վերակառուցում: Վերակառուցման ավարտից հետո կենտրոնը կրկին կբացի իր դռները բոլոր նրանց համար, ովքեր վերականգնման կարիք ունեն։

Արսեն Աղաջանյան

Երկար սպասված նպատակին հասնելու համար կարևոր է աջակցել կազմակերպությանը: Ք. Քոքսի անվան վերականգնողական կենտրոնի հաշիվները ACBA բանկում. 

AMD-220313350666000

USD-220313350419001

EUR-220313350328002

GBP-220313350021003

Սեպտեմբերի 8–ին ԱԺ–ում լրագրողների հետ զրույցում նշեց ՔՊ խմբակցության պատգամավոր Հրաչյա Հակոբյանը, անդրադառնալով արցախցիների հնարավոր վերադարձին, ասաց. «Այն ժամանակ իրենց ասում էինք՝ դուրս մի՛ եկեք Ղարաբաղից, ասում էին՝ մեզ չեն թողնում գանք Հայաստան, հիմա եկել են Հայաստան, ասում են՝ չեք թողնում վերադառնանք Արցախ»։ Այդ մասին հայտնում է news.am-ը։

Դիտարկմանը, թե ոնց կարող են արցախցիներն ապրել ադրբեջանցիների հետ, Հակոբյանն ասաց. «Բա հիմա ինչու եք ուզում վերադառնալ Արցախ։ Մենք էլ էինք ուզում, որ իրենք ապրեն անվտանգ, դրա համար ասում էինք՝ գնացեք բանակցեք ադրբեջանցիների հետ, բայց ոչ վերջում հասցնել այն փուլին, որ Եվլախում ստորագրեն Արցախի լուծարման փաստաթուղթ։

Իրենք իրենց որոշել են՝ ինչ պետք է ստորագրվի, ստորագրել են։ Նիկոլ Փաշինյանի ոչ մի դրույթ չի առաջարկել»։

Հարցին՝ չի կարծո՞ւմ, որ եթե Հայաստանի վարչապետը Պրահայում չճանաչեր Արցախն Ադրբեջանի կազմում, գուցե իրավիճակն այդքան չվատանար, նա պատասխանեց. «Չէ, չեմ կարծում»։