Իրանի և Իսրայելի միջև 12-օրյա պատերազմի արդյունքը դարձել է Հայաստանում տեղի ունեցող գործընթացների կատալիզատոր, արագացելով Ռուսաստանից Թուրքիային «հանձնումը» և Կարսի պայմանագրի օրինականացումը: Իրանն արդեն որոշակի պահանջներ է ներկայացրել Բաքվին և ակնարկել, որ թույլ չի տա իր սահմանների երկայնքով ստեղծել թյուրքական գոտի։
ՀՀ կառավարությունը քայլեր է ձեռնարկում, որոնք անուղղակիորեն նպաստում են Թուրքիայի հետ որոշակի համաձայնագրերի իրականացմանը և Հայաստանի տարածքը ամերիկա-չինական գոտու մաս դարձնելուն՝ Թուրքիայի և Ռուսաստանի մասնակցությամբ, ինչը ենթադրում է Հայաստանի՝ որպես պետության անհետացումը: Երկրորդ տարբերակը համառորեն առաջարկում է Իրանը՝ նշելով, որ հայ-իրանական սահմանը չպետք է փոխվի, և Թեհրանն ու Երևանը մտադիր են զարգացնել Հնդկաստանից դեպի Եվրոպա միջանցք՝ Իրան-Հայաստան-Վրաստանի միջոցով։
Նիկոլ Փաշինյանի առաջարկած «խաչմերուկը» ըստ սահմանման անիրատեսական է. կամ պետք է լինի միջանցք Չինաստանից և Թուրքիայից՝ Սյունիքի և Ադրբեջանի տարածքով դեպի Ռուսաստան, կամ Հնդկաստանից՝ Իրանի և Հայաստանի միջոցով՝ դեպի Եվրոպա։
Երևանը, ըստ երևույթին, առաջ է մղում առաջին տարբերակը։ Հունիսի 26-ին, Չինաստան կատարած պաշտոնական այցի շրջանակներում, ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը հանդիպել է ՉԺՀ պետական խորհրդական և արտաքին գործերի նախարար Վան Իի հետ։ Միրզոյանը «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը ներկայացրել է որպես Հայաստանի կողմից առաջարկվող կարևոր նախագիծ՝ տարածաշրջանային խաղաղությունը, համագործակցությունը և տրանսպորտային կապերը վերականգնելու համար։ Նա նաև ընդգծել է Չինաստանի հնարավոր ներգրավվածությունը տնտեսական և ներդրումային բաղադրիչներում։
Միաժամանակ հայտնի դարձավ, որ ԱՄՆ-ն և Չինաստանը համաձայնության են եկել առևտրային հարաբերությունների զարգացման վերաբերյալ, ինչպես հայտարարել է Դոնալդ Թրամփը։
Նույն օրերին Ստամբուլ է գործուղվել ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Դավիթ Խուդաթյանը։ Նա հանդիպել է Թուրքիայի էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարար Ալփարսլան Բայրաքթարի հետ։ «Հանդիպման ընթացքում մենք գնահատել ենք Թուրքիայի և Հայաստանի միջև էներգետիկայի ոլորտում համագործակցության հնարավորությունները», – գրել է Բայրաքթարը։
Հիշենք, որ Հայաստանում սկսվել է Հայկական էլեկտրացանցերի ազգայնացման գործընթացը, և Թուրքիայի մասնակցությունը ընկերության կառավարմանը չի բացառվում։ Հայտնի չէ՝ այս փաթեթում ներառվա՞ծ կլինի նաև Հայկական ատոմակայանը։
Բաքուն հանկարծակի ևս շտապեց «համագործակցել»։ Ադրբեջանն ավելի մոտ է, քան երբևէ, Հայաստանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքելուն, և այս պատմական հնարավորության պատուհանը չի կարելի բաց թողնել, ասել է Ալիևի ներկայացուցիչ Էլչին Ամիրբեկովը։
Ամիրբեկովը կրկնել է Բաքվի պահանջները Հայաստանի ռազմականացման անթույլատրելիության, Սահմանադրությունը փոխելու մասին, դժգոհություն հայտնելով այն փաստից, որ «բացահայտորեն ռևանշիզմ քարոզող ընդդիմության ազդեցությունը Հայաստանում աճում է»։
«Իրավիճակը օբյեկտիվորեն գնահատելու միակ միջոցը հանրաքվեն է։ Միայն դա կարող է ցույց տալ, թե որքանով է հայ ժողովուրդը պատրաստ խաղաղության», – հավելել է Ամիրբեկովը։
Բաքուն պատճառներ ունի շտապելու. երեկ Հայաստանում Իրանի դեսպանը, Իսրայելի հակաիրանական հարվածներին Բաքվի մեղսակից լինելու կասկածներ հայտնելուց հետո, բարձրացրեց Սյունիքում ճանապարհաշինարարական նախագծերին իրանական ընկերությունների մասնակցության հարցը: «Աշխատանքների ընթացքում խնդիրներ չեն առաջանում: Մենք վճռական ենք և վստահ, որ Ագարակից մինչև Երևան տարբեր հատվածներում աշխատանքների ավարտից հետո բեռնափոխադրումների ոլորտում իրական հեղափոխություն տեղի կունենա: Ցավոք, մենք 30 տարի ուշացել ենք այդ աշխատանքներն իրականացնելուց», – ասաց դեսպանը։
Ի՞նչ նկատի ուներ Իրանի դեսպանը «հեղափոխություն» ասելով՝ միայն տնտեսական և առևտրային կողմը, թե՞ Նախիջևանի միջոցով Իրանից դեպի Հայաստան երկաթուղի բացելու հնարավորությունը։
«Զանգեզուր կոչվող միջանցքը չի բխում Հայաստանի և Իրանի շահերից: Մեզ համար սա կարմիր գիծ է: Մենք բազմիցս հայտարարել ենք այս մասին և շարունակում ենք հավատարիմ մնալ այս դիրքորոշմանը», – ասաց դեսպան Սոբհանին՝ ընդգծելով, որ իրանական կողմը այս միջանցքի անընդունելիության մասին հայտնել է գործընթացին ներգրավված բոլոր երկրներին: Դիվանագետը շեշտեց, որ Իրանը մտադիրվում չէ շեղվել իր կարմիր գծերից:
Իրանցի քաղաքագետ Ահմադ Քազեմին գրել է, որ «Զանգեզուրի միջանցքի դեմ հավանական ռազմական գործողությունները պատմական հնարավորություն կստեղծեն Թեհրանի համար՝ ցույց տալու, թե արդյոք կարող է փոխել վերջին 5 տարիների հավասարումները Կովկասում այնպես, ինչպես նրանք նույնիսկ չեն կարող պատկերացնել»։
