Թուրքիայի խորհրդարանում բավականին բուռն քննարկում է տեղի ունեցել Թուրքիայի և Հայաստանի հարաբերությունների և դրանց հայ-ադրբեջանական «կարգավորման» հետ կապի վերաբերյալ: Ըստ հաղորդագրությունների՝ թուրք պատգամավորները փորձում էին հասկանալ, թե ինչն է ներկայումս խանգարում Թուրքիային բարելավել հարաբերությունները Հայաստանի հետ, եթե նախկինում ասվում էր, որ խնդիրը Ղարաբաղն ու Հայաստանի պահանջներն են: Եվ ի՞նչն էր խանգարում Թուրքիային ավելի ակտիվանալ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքում»:

Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Հաքան Ֆիդանը պատասխանել է, որ Թուրքիան կարող է բացել իր սահմանը Հայաստանի հետ միայն այն բանից հետո, երբ Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերությունները լիովին կարգավորվեն, ներառյալ «Զանգեզուրի միջանցքի» կարգավիճակի վերաբերյալ որոշումը և Հայաստանի Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարելը:

Սա չափազանց կարևոր արձանագրում է, որը ցույց է տալիս, որ չնայած Արցախի օկուպացիային, նրա բոլոր բնիկ բնակիչների տեղահանմանը, Հայաստանի կառավարության կողմից իր ազգային իրավունքներից «հրաժարվելուն» և Վաշինգտոնում «խաղաղության համաձայնագրի» նախաստորագրմանը, տարածաշրջանում իրավական առումով ոչինչ չի փոխվել: Հայաստանի Սահմանադրությունը դեռևս ուժի մեջ է, խորհրդային սահմաններով դեռևս «խաղաղության պայմանագիր» չկա, Սյունիքը դեռևս Հայաստանի մաս է, և Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև ուղիղ կապը դեռևս ոչ մեկին ձեռնտու չեն:

Ֆիդանը խորհրդարանում անկեղծորեն հայտարարեց, որ «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ ոչինչ պարզ չէ՝ ո՛չ դրա կարգավիճակը, ո՛չ էլ թե ով է շահագործելու: Փաստորեն, օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում ստորագրված համաձայնագիրը խափանեց Թուրքիայի և Ռուսաստանի փորձերը՝ ապահովելու Հայաստանի «կամավոր հրաժարումը» Սյունիքի հարավից՝ համաձայն 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 9-րդ կետի: Ավելին, Վաշինգտոնի համաձայնագրերը նաև լուրջ խոչընդոտ դարձան Հայաստանի հարավի բռնակցման հնարավոր ռազմական գործողության համար։

Թուրքիան անկարող է հիմա ուժ կիրառել Հայաստանի դեմ կամ ստիպել նրան «կամավոր հրաժարվել» իր վերահսկողությունից, քանի որ կբախվի Միացյալ Նահանգներին։

Վաշինգտոնը, իհարկե, ուներ իր սեփական նպատակները, բայց Ֆիդանի հայտարարությունները թուրքական խորհրդարանում նշանակում են, որ անհաղթահարելի խոչընդոտներ են ի հայտ եկել «հայ-թուրքական» հաշտեցման ճանապարհին։

Սա հաստատվում է նաև Բաքվի արտգործնախարարի կողմից ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալի հետ հանդիպման ժամանակ արված հայտարարությամբ. Բայրամովը նշել է Բաքվի շահագրգռվածությունը Զանգեզուրի միջանցքի բացումը արագացնելու հարցում: Փոխնախարարի պատասխանը հայտնի չէ, բայց պարզ է, որ Բաքուն նույնպես հիասթափված է։

Ուկրաինան պետք է Ռուսաստանին զիջի երկրի արևելքի տարածքները, կրճատի իր զինված ուժերի թվաքանակը և հրաժարվի որոշակի զինատեսակներից. այս պահանջները ներառված են Թրամփի վարչակազմի՝ Ուկրաինայի դեմ Ռուսաստանի պատերազմը դադարեցնելու նոր ծրագրում: Այս մասին չորեքշաբթի՝ նոյեմբերի 19-ին, հայտնել են մի շարք արևմտյան լրատվամիջոցներ, այդ թվում՝ Reuters-ը և Axios-ը՝ հղում անելով աղբյուրներին։

ԱՄՆ-ն իր նոր ծրագրին «ուղեկցում է» ճնշումներով ինչպես Ռուսաստանի, այնպես էլ Ուկրաինայի վրա: Կոնգրեսը պատրաստում է Ռուսաստանի դեմ խիստ պատժամիջոցների օրինագիծ, բայց մյուս կողմից, ԱՄՆ-ն չի «առարկում» Ռուսաստանի ներկայիս ռազմական հաջողությունները Ուկրաինայում: Պատահական չէ նաև, որ Կիևում կոռուպցիոն սկանդալ է հասունանում, որը խալխլում է Վլադիմիր Զելենսկու իշխանությունը։

Այս ֆոնին Ուկրաինայի նախագահը մեկնել է Թուրքիա՝ բանակցությունների և արդեն հանդիպել է Էրդողանի հետ: Ուկրաինան դեռևս չի հայտարարել «խաղաղության» պայմանների ընդունման մասին, բայց Զելենսկին չափազանց խոցելի է ևս մեկ մերժման համար:

Թրամփի նոր ծրագիրը նախատեսում է ամբողջ Դոնբասը հանձնել Ռուսաստանին, չնայած Ուկրաինան դեռևս վերահսկում է տարածաշրջանի տարածքի մոտ 14.5%-ը: Դրա դիմաց Կիևը կարող է հույս դնել ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի անվտանգության երաշխիքների վրա: Axios-ի աղբյուրի փոխանցմամբ՝ Սպիտակ տունը կարծում է, որ Ուկրաինան կկորցնի քննարկվող տարածքները՝ անկախ պատերազմի շարունակությունից, «այնպես որ Ուկրաինայի շահերից է բխում համաձայնության գալ հիմա»: Թրամփի ծրագիրը նաև նախատեսում է սառեցնել ներկայիս առաջնագծերը Խերսոնի և Զապորոժյեի մարզերում:

Ֆայնենշլ Թայմսի տվյալներով՝ Թրամփի ծրագիրը նաև նախատեսում է կիսով չափ կրճատել Ուկրաինայի զինված ուժերի չափը և սահմանափակել Կիևի կողմից Ռուսաստանի խորքը հարվածելու ունակ հեռահար զենքի օգտագործումը:

Վերլուծաբանները նշում են, որ այս ծրագիրը շատ նման է Գազայի վերաբերյալ վերջերս ընդունված ԱՄՆ ծրագրին: Այնուամենայնիվ, հենց Հայաստանը պետք է համարվի նման ծրագրի նախադեպ: Օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում նախաստորագրված Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև «խաղաղության համաձայնագիրը» փաստացիորեն նշանակում է հրաժարվել Արցախից և «խաղաղ ուղի»: «Ապառազմականացման» շրջանակներում Հայաստանն արդեն հայտարարել է պաշտպանական ծախսերի և զինվորական ծառայության տևողությունը 2-ից 1.5 տարի կրճատման մասին։

Ուկրաինայի ներկայիս ղեկավարությունը, որը բազմիցս շնորհավորել է Ալիևին «հաղթանակի» և տարածքների վերադարձի կապակցությամբ՝ Էրդողանին և Ալիևին անվանելով լավագույն ընկերներ, այժմ հայտնվել է ավելի վատ վիճակում, քան Հայաստանը կամ նույնիսկ Գազան։ Արցախում ռազմական «կարգավորման» հավանությունը չէր կարող չանդրադառնալ Ուկրաինայի և անձամբ Զելենսկու դեմ, ովքեր այժմ հայտնվել են վտանգավոր շեմին։

Կկարողանա՞ Զելենսկին պահպանել իշխանությունը։ Մասնագետներն արդեն քննարկում են նրան փոխարինելու առնվազն երկու թեկնածու՝ Զալուժնիին և Բուդանովին։ Սակայն երկուսի համար էլ հեշտ չի լինի բացատրել չորս տարի կռվող ուկրաինացիներին, թե ինչու էին նման զոհողությունները անհրաժեշտ, եթե նրանք, ի վերջո, ստիպված կլինեն հրաժարվել իրենց տարածքներից, քանի որ Ռուսաստանը ուժեղ է։

Քաղաքագետները համեմատում են Հայաստանի և Ուկրաինայի անցած ուղիները։ 2020 թվականի պատերազմից հետո Հայաստանի ղեկավարությունը հրաժարվեց ուժային դիմադրությունից՝ հավատալով, որ միայն տարածք զոհաբերելով կարելի է պահպանել պետականությունը։ Ուկրաինայի ղեկավարությունը և նրա ժողովուրդը ընտրել են դիմադրության ուղին՝ անցնելով ավերիչ պատերազմիմիջով, բայց, ի վերջո, ևս կհանգեն այն եզրակացության, որ պետականությունը պահպանելու համար տարածքներ պետք է զոհաբերեն։

ԱԻՄ նախագահ Պարույր Հայրիկյանը շարունակում է կառավարությունից պահանջել, որպեսզի քննարկման դնեն իր մշակած Սահմանադրության նախագիծը։ Պարույր Հայրիկյանը չորրորդ օրն է՝ հացադուլի մեջ է։ Արդարադատության նախարարության շենքի մոտ այսօր նա հրապարակային ուղերձ հղեց արդարադատության նախարար Սրբուհի Գալյանին։

Նա նշեց․ «Խախտել եք Կուսակցությունների մասին» սահմանադրական օրենքը՝ քննարկման չդնելով ձեզ փոխացված բարեփոխումների հայեցակարգը եւ մեր հեղինակած Սահմանադրության նախագիծը։ Ցավում եմ, որ ձեր ծանոթ-բարեկամների մեջ չկան մարդիկ, որ ձեզ զգուշացնեին, որ քրեական ծանր հանցագործություններն անհետեւանք չեն մնում դրանք կատարողների համար։ Դուք պարտավոր էիք, ինձնից հանրագիր ստանալուց հետո, այն փոխանցել նախ Սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդին, որի ղեկավարն եք, ապա նաեւ՝ մասնագիտական հանձնաժողովին եւ կազմակերպեիք պատշաճ քննարկուներ։ Չեք արել, ուրեմն չարաշահել եք ձեր իշխանությունը, որպեսզի, խախտելով սահմանադրական օրենքի հստակ պահանջը, հայ ժողովրդին զրկեք առարկայորեն երկրի տերը դառնալու, Հայաստանն աշխարհի ամենաժողովրդավարական երկիր դարձնելու հնարավորությունից»,- ասաց Հայրիկյանը։

Նա նշեց, որ այսպիսով Սրբուհի Գալյանը ստանձնում է կոռուպցիոն հանցախմբի կամավոր աջակցի դերը եւ դառնում այդ կոռուպցիոն հանցախմբի անդամ։ Նրա խոսքով՝ նախարարը հայտարարել է, որ թքած ունենալով հայեցակարգ ներկայացնելու պահանջի վրա՝ միանգամից նոր Սահմանադրության տեքստ են գրում։ «Տիկին արդարադատության նախարար, օրենսդրությունն այն բանի համար է, որ դրանով առաջնորդվենք, դուք այն անտեսելով՝ հանցախմբի ղեկավարի հրամաններո՞վ եք առաջնորդվում։ Ո՞վ է ձեզ համոզել, թե մարսելու եք այսօրինակ կեցվածքը եւ չեք դառնալու քրեակատարողական հիմնարկի բնակիչ։ Ես հորդորում եմ ձեզ շտապ կարգով ուղղել ձեր սխալը»,- հայտարարեց նա։

Պարույր Հայրիկյանը պահանջեց, որպեսզի իրեն քննարկման հրավիրեն նախարարությունում, նրա պահանջը բավարարեցին եւ հրավիրեցին քննարկման։

ՀՀ նախագահ Վահագն Խաչատրյանը մեկնեց Վրաստան, որտեղ վերջերս այցելեց արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը: ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Էլիսոն Հուքերը նույնպես Երևանից մեկնեց Թբիլիսի՝ տարածաշրջանի ապաշրջափակման հարցը քննարկելու համար: Երևանում հայտարարվեց հայ-ամերիկյան խմբերի ստեղծման մասին, որոնք կսկսեն տարածաշրջանի ապաշրջափակման աշխատանքները։

Ինչպես խոստովանում են հայ պաշտոնյաները, ոչ ոք հստակ տեսլական չունի տարածաշրջանի ապաշրջափակման վերաբերյալ: Նիկոլ Փաշինյանը միակ բանը, որ հատուկ նշեց, այն էր, որ երկաթուղին կանցնի Մեղրիով անցնող հին խորհրդային ճանապարհով, սակայն նշվեց, որ այն պետք է մտնի Հայաստան Նախիջևանի միջով և միանա հայկական երկաթուղուն Երասխում: Մյուս բոլոր երթուղիները՝ ավտոճանապարհներ, գազատարներ և այլն, դեռևս համաձայնեցված չեն։

Այս ֆոնի վրա տարածաշրջանում արդեն տեղի են ունեցել մի շարք զարգացումներ, այդ թվում՝ Ղազախստանից և Ռուսաստանից հացահատիկի ժամանումը Հայաստան՝ Ադրբեջանի և Վրաստանի միջոցով: Միևնույն ժամանակ, Վրաստանում կասկածներ են աճում, որ եթե Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ուղիղ կապը բացվի, Վրաստանի տարանցիկ նշանակությունը կչեզոքանա:

Հայաստանը փորձում է հանգստացնել Վրաստանին, բայց չգիտես ինչու լոբբինգ է անում «Թրամփի ճանապարհի» համար, որը կկապի Թուրքիան Ադրբեջանի և Կենտրոնական Ասիայի հետ: Հայաստանը չի խոսում իր սեփական օգուտների մասին, բայց կառավարամետ փորձագետները շրջանառում են, որ վրացական երթուղին, իբր, այլևս անվտանգ չէ, քանի որ «Ռուսաստանը կարող է դիվերսիաներ իրականացնել Վրաստանում»:

Ռուսաստանի պետական ​​կորպորացիայի կողմից կառավարվող «Հայկական երկաթուղիները» մի քանի տասնամյակ հաջողությամբ համագործակցում են «Վրացական երկաթուղիների» հետ, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ Վրաստանն ու Ռուսաստանը պատերազմի մեջ էին: Ինչո՞ւ պետք է Ռուսաստանը միջամտի վրացական տարանցիկ փոխադրումներին: Գուցե՝ Թուրքիայի կողմից վերահսկվող տարանցիկ փոխադրումը խթանելու համար: Բայց դաավելի շատ մանիպուլյացիաի է նման։

Մասնագետների մեծ մասը կանխատեսում է, որ «Թրամփի ճանապարհ» չի լինի, և քանի որ այս ամբողջ աղմուկի նպատակը Հայաստանի հարավի անեքսիան և նրան ինքնիշխանությունից զրկելը, «շահագրգիռ կողմերը» կհասնեն այդ նպատակին այն պահին, երբ ռազմական ագրեսիան հնարավոր դառնա: Մնացած ամեն ինչ պարզապես խաբեություն է: