«Արևմուտքի պատժամիջոցների քաղաքականությունն իրավունք չունի գոյություն ունենալու, հատկապես, երբ այդ պատժամիջոցներն անօրինական են և կիրառվում են բոլորովին անհիմն և ընտրողաբար։ Մենք կտրականապես դեմ ենք ցանկացած պատժամիջոցների: Մեր նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառվեցին 1992 թվականին այն անհեթեթ մեղադրանքով, որ մենք շրջափակել ենք Հայաստանը, երբ մեր տարածքները գտնվում էին հայկական օկուպացիայի տակ»,- լրագրող Պավել Զարուբինի հետ զրույցում ասել է ահաբեկչական, ռասիստական ադրբեջանի ղեկավար Ալիևը։
Տարօրինակ է, Ալիևը ասում է, որ իր երկրի դեմ պատժամիջոցներ են ընդունվել 1992 թվականին՝ Հայաստանի շրջափակման մեղադրանքով, բայց ոչ մի խոսք չի ասում այն մասին, որ Արցախը շրջափակված էր 4 տարի՝ 1988-ից 1992 թվականներին։
Մինչեւ 1992 թվականի հունիս Ադրբեջանը օկուպացրել է Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի տարածքի 40%-ը, այսինքն՝ Ադրբեջանի որեւէ օկուպացված տարածքի մասին ընդհանրապես խոսք լինել չի կարող։
1992 թվականի միջազգային պատժամիջոցները սահմանվեցին, քանի որ չնայած ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ստեղծմանը, որը պետք է իր զեկուցողներին ուղարկեր ղարաբաղյան հակամարտության գոտի, Ադրբեջանը ագրեսիա սկսեց 4 տարվա շրջափակումից հյուծված Արցախի անզեն բնակիչների նկատմամբ։ Արցախցիները զենք են վերցրել (հիմնականում՝ որսորդական հրացաններ) և ոտքի են կանգնել՝ պաշտպանելու իրենց ընտանիքները թշնամու գնդակոծությունից և տանկերից։
2023 թվականի նոյեմբերի 16-ին ԱՄՆ Սենատն ընդունեց Միչիգանից սենատոր Գարի Փիթերսի կողմից հովանավորվող Հայկական պաշտպանության ակտի օրինագիծը, որը նպատակ ունռր չեղյալ համարել Նախագահի կողմից 2024 և 2025 թվականների համար 907-րդ ուղղման ամենամյա չեղարկումը, ինչի հետեւանքով Ադրբեջանը կորցրեց ամերիկյան ռազմական օգնությունը։ 1992թ.-ին ընդունվեց 907-րդ հոդվածը, որն արգելում է ԱՄՆ կառավարությանը օգնություն տրամադրել Ադրբեջանի պաշտոնական կառույցներին, քանի դեռ Բաքուն ակնհայտ քայլեր չի ձեռնարկել Լեռնային Ղարաբաղի բոլոր տեսակի շրջափակումների միջոցով ուժի կիրառման սպառնալիքը վերացնելու ուղղությամբ։
Պատերազմի ամենաթեժ պահին՝ 1993-ին, ընդունվեցին ՄԱԿ-ի 4 բանաձեւեր, որոնցում առաջնային, ամենակարեւոր պահանջը անհապաղ զինադադարն էր, բոլոր ռազմական գործողություններն ու թշնամական գործողությունները։ Կրկնենք, 1993 թվականին պատերազմը եռում էր, և հայկական զինված ուժերը ստիպված եղան վերացնել ադրբեջանական զինուժի կրակակետերը՝ խաղաղ բնակչությանը հրետանային գնդակոծությունից պաշտպանելու համար։ 1992 թվականի մայիսին հայկական կողմը ստիպված եղավ բացել Բերձորի մարդասիրական միջանցքը, որով Արցախ սկսեցին հոսել սննդամթերք, դեղորայք, զենք։
Ամբողջ 26 տարի՝ 1994 թվականից մինչև 2020 թվականը, ահաբեկչական Ադրբեջանը աշխարհին շեփորում էր, որ ՄԱԿ-ի 4 բանաձևեր պահանջում են հայկական զինված ուժերը դուրս բերել այսպես կոչված «օկուպացված տարածքներից»՝ մեղադրելով Հայաստանին իր տարածքի 20%-ը օկուպացնելու մեջ։ Իրականում Մինսկի խումբն արձանագրեց, որ հենց Ադրբեջանն է սկսել Արցախի դեմ ագրեսիան՝ դրանից բխող հետեւանքներով։
Ինչպես ցույց է տալիս ժամանակագրությունը, բանաձեւերն ընդունվել են այն հայկական տարածքների ազատագրումից շատ առաջ, որոնք Ադրբեջանը յուրացրել է խորհրդային տարիներին՝ ստեղծելով այսպես կոչված «Կարմիր Քուրդիստան» և գրավելով արոտավայրերով հարուստ տարածքներ՝ քոչվոր ոչխարների միլիոնավոր հոտեր արածեցնելու համար։
Քանի որ Ադրբեջանը 1992թ. մայիսի 19-ին հրաժարվեց մասնակցել Մինսկի կոնֆերանսին, մինչ հայերը չեն լքել Շուշին և Բերձորը, իսկ 1993թ. ապրիլի 6-ին լքել է Ժնևի «Մինսկի հնգյակի» խորհրդակցությունները՝ Քարվաճառի ազատագրման պատճառով, ՄԱԿ-ի Անվտանգության վարչությունը: Խորհրդի բանաձևերն առաջարկում էին «անհապաղ վերսկսել բանակցությունները… Մինսկի խմբի խաղաղ գործընթացի շրջանակներում», կոչ էր արվում զերծ մնալ ցանկացած գործողությունից, որը խոչընդոտում է հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը։ Բանաձևերը կոչ էին անում «շարունակել բանակցությունները Մինսկի խմբի շրջանակներում, ինչպես նաև ուղղակի շփումների միջոցով» և շուտափույթ գումարել Մինսկի համաժողովը։ Ադրբեջանի կողմից ոչ մի պահանջ չի կատարվել։
Ինչպես տեսնում ենք, միջազգային հանրությունը բոլոր հիմքերն ուներ ագրեսոր երկրի նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառելու համար։
Առանձին-առանձին բոլոր 4 բանաձեւերում խոսվում էր Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ հարաբերությունների վատթարացման եւ լարվածության մասին։ Դրանցից ոչ մեկում Հայաստանը չի նշվել որպես հակառակորդ կողմ։ Թե ինչու է Ադրբեջանն այսօր ասում, որ պատժամիջոցներ են կիրառվել «այն անհեթեթ մեղադրանքով, որ մենք արգելափակել ենք Հայաստանը», ամենևին էլ պարզ չէ։
Չնայած՝ միանգամայն հասկանալի է։
Որովհետև հայկական կողմը լուռ կուլ է տալիս Ադրբեջանի մեղադրանքներն իր հասցեին, թե Հայաստանը իբր 30 տարի «օկուպացրել» է իր տարածքը։ Հայաստանի իշխանությունը կուլ է տալիս Ադրբեջանի ակնհայտ տարածքային պահանջները, որը Հայաստանի տարածքը բացահայտ անվանում է «Արևմտյան Ադրբեջան»։
Անկախության տարիների ընթացքում Հայաստանի իշխանությունները փախստականների համար պետական ռազմավարություն չունեին, թեև երկրում պարբերաբար հայտնվում էին ռասիստների և նացիստների ցեղասպանությունից փախած փախստականներ (1988-2023 թթ.)։
Եվ, կարծում ենք, սա Ալիևի վերջին մեղադրական հայտարարությունը չէ, ով օրեցօր ավելի ու ավելի անհեթեթ պահանջներ է ներկայացնում Հայաստանին։
Այդ պահանջներն աշխարհում ավելի ու ավելի մեծ հակազդեցություն են առաջացնում, և ավելի ու ավելի հաճախ է խոսվում Ալիևի դեմ պատժամիջոցների մասին։ Պատահական չէ, որ Բաքվի ագրեսիվ գործողությունները դատապարտելու և պատժամիջոցներ կիրառելու պահանջով Պետդեպարտամենտին դիմած 60 ամերիկացի կոնգրեսականների նախաձեռնությունից հետո Ալիևը հիստերիայի մեջ ընկավ։ ԱՄՆ Կոնգրեսը կընդունի՞ Ալիևի դեմ պատժամիջոցների մասին օրենք։
Մարգարիտա Քարամյան
