ՌԴ ԱԳ նախարար Լավրովն առաջարկել է 2025 թվականին ԱՊՀ մշակութային մայրաքաղաք հռչակել «ադրբեջանական Լաչինը», իսկ 2026 թվականին՝ հայկական Մեղրին։
Թվում է թե՝ ինչ կապ ունի այլ պետությունը «ադրբեջանական Լաչինի» և հայկական Մեղրիի հետ։ Բայց ոչ Ռուսաստանի դեպքում, որը երկու տասնամյակ բացահայտորեն թելադրում է մեր երկրներին, թե ինչպես պետք է ապրենք և ինչ անենք աշխարհում։
Լավրովի հայտարարությունից հետո Պուտինի օգնական Ուշակովը, մեկնաբանելով Երևանի և Բաքվի միջև «խաղաղության պայմանագիր» ստորագրելու հնարավորությունը Մոսկվայի հովանու ներքո, ասաց, որ «Ռուսաստանն արել է ամբողջ սեւ գործերը»։
Միայն երեխան է կասկածում, որ Ռուսաստանն է «ամբողջ կեղտոտ գործն արել» Ալիևի համար։
2020 թվականին, 44-օրյա պատերազմի արդյունքներով, Ռուսաստանը Թուրքիային բերեց Կովկաս՝ նրա հետ բաժանելով Արցախը. Թուրքիան հայտնվեց օկուպացված տարածքում, իսկ այսպես կոչված ռուսական խաղաղապահ (՞) կոնտինգենտը շարվեց հայերով դեռ բնակեցված մասում։
Այսինքն՝ «կեղտոտ աշխատանքի» մի մասն այն էր, որ Թուրքիան և նրա վստահված անձը՝ Ադրբեջանը, ջախջախեն Արցախի պաշտպանության բանակը և սահմանեն թուրքական վերահսկողություն։ Ընդգծենք, որ բոլոր իրադարձությունները տեղի են ունեցել այն տարածքում, որը ռասիստական Ադրբեջանը համարում է իրենը։
Հիմա ոչ ոք կասկած չունի, որ 2020 թվականի պատերազմը հրահրվել է Ռուսաստանի և Թուրքիայի կողմից։ Ռուսաստանին անհրաժեշտ էր մտնել Ադրբեջան, իսկ Թուրքիան չէր կարող թույլ տալ նրան միայնակ մտնել, քանի որ հայկական պետականությունը ոչնչացնելու ծրագիրը այս երկու նախկին կայսրությունների մտահղացումն է։ Այդ իսկ պատճառով 2020 թվականի նոյեմբերին հրադադարի հաստատումից հետո Ակնայում ստեղծվեց ռուս-թուրքական մոնիտորինգային կենտրոն, որը, ըստ էության, պետք է ոչ այնքան վերահսկեր Արցախի բնակիչներին՝ բոլոր կողմերից շրջապատված հակառակորդի զորքերով, որքան վերահսկել միմյանց։
Չարաբաստիկ եռակողմ համաձայնագրի համաձայն՝ դրա կետերի մեծ մասի իրականացումը վստահվել է Ռուսաստանին։ Մասնավորապես, Ռուսաստանը պետք է վերահսկեր այսպես կոչված Լաչինի միջանցքը՝ 5 կիլոմետր լայնությամբ։ Նշենք, որ 30 տարի շարունակ միջազգայնորեն ճանաչված Բերձորի մարդասիրական միջանցքը՝ 12 կիլոմետր լայնությամբ, ի վերջո փոխարինվել է ադրբեջանական կողմից ահռելի տեխնիկական խախտումներով կառուցված լեռնային նեղ ճանապարհով։ Հենց դա էլ պետք է վերահսկեին ռուս «խաղաղապահները»։
Նոր երթուղին պետք է ապահովեր կապը Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի միջև։ Ադրբեջանը պետք է երաշխավորեր Լաչինի միջանցքով երկու ուղղություններով քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և բեռների տեղաշարժի անվտանգությունը։
Թե ինչպես է դա ավարտվել, բառացիորեն ողջ աշխարհին է հայտնի։ Ադրբեջանը մոլորակի բնակիչների աչքի առաջ, ոչ առանց Ռուսաստանի հրահանգների ու անմիջական մասնակցության, փակել է Արցախը Հայաստանին և արտաքին աշխարհին կապող միակ ճանապարհը։ 10 երկար ամիս Ռուսաստանը հանգիստ հետևում էր, թե ինչպես են արցախցի երեխաները, ծերերն ու հղի կանայք սովամահ լինում։ Բայց սա բավարար չէր. ռուս զինվորականները վայելում էին տեսարանը, երբ իրենց ուղղաթիռները թռչում էին արցախցի երեխաների գլխավերեւում՝ սնունդ, դեղորայք և առաջին անհրաժեշտության ապրանքներ մատակարարելով ռուսական անձնակազմին։ Այդ օրերը հիշեցնում էին 1915 թվականի լուսանկարները, երբ թուրք ասկերները հաց էին “առաջարկում” Օսմանյան կայսրությունում սովամահ եղած հայ երեխաներին, ծերերին ու կանանց այն հեռավորության վրա, որին չէին կարող հասնել:
1992 թվականին արցախցի հայ տղամարդիկ ստիպված եղան զենքերը ձեռքներին բացել Բերձորի միջանցքը՝ Արցախը 4-ամյա շրջափակումից դուրս բերելու համար։ Հարյուր հազարավոր արցախցիների կյանքի ճանապարհ դարձած Բերձորը 2023 թվականի սեպտեմբերին, երբ ստիպված եղան զանգվածաբար լքել իրենց նախնիների երկիրը, դարձավ 89 արցախցիների մահվան ճանապարհը, ովքեր չկարողացան դիմակայել դժվարություններին, սովին ու սթրեսին։
Եվ ահա այս Բերձորը, որը դարձավ Լաչին ռուս-թուրք-ադրբեջանական օկուպացիայից հետո, այժմ պետք է ռուսական կայսերականների ջանքերով դառնա «ԱՊՀ մշակութային կենտրոն»։
Հետաքրքիր է, ի՞նչ մշակույթ է քարոզվելու այս կենտրոնում։ Ծերունիների ու կանանց գլխատելու մշակո՞ւյթ։ Թե՞ միայն հայ լինելու պատճառով հարյուր հազարավոր մարդկանց սովի, ցրտի ու զրկանքների ենթարկելու մշակույթը: Միգուցե ուրիշի հողը, ուրիշի տները, ուրիշի մշակույթը, արվեստը, ճարտարապետությունը յուրացնելու մշակո՞ւյթը։
Թե՞ այս մշակութային կենտրոնը տարբեր ազգերի ադրբեջանցի բնակիչներին կսովորեցնի, որ նրանք լեզգիներ, ավարներ, թալիշներ չեն, այլ ինչ-որ ադրբեջանցի են, քանի որ այդպես է ուզում Ռուսաստանի ցարը կամ սուլթանը։
Որքան էլ Ռուսաստանը ջանում է թաքցնել իր իրական դեմքը, արցախահայության առնվազն երեք սերունդ դա սեփական աչքերով է տեսել 2020-23 թթ.։ Ադրբեջանի դեպքում ինչ «մշակութային կենտրոնների» մասին էլ խոսեն, այդ բոլոր կենտրոններից հայի արյան հոտ է գալու։ Եվ ամեն անգամ, երբ այս կենտրոնում կանցկացվի որևէ «մշակութային» միջոցառում, բոլորի աչքի առաջ կլինեն «գորշ գայլերի» նշանները Շուշիի մերձակայքում գտնվող ճանապարհին, Հայաստանից Արցախ տեղափոխող ռուսական «Ուրալում» վախեցած երեխաների դեմքերը։
Ահաբեկիչները «մշակութային գործիչների» քողի տակ կտեսնեն ռուս «խաղաղապահների» ավտոմատները՝ ուղղված խաղաղ երթի հայ մասնակիցներին, երեխաներին, ովքեր ոտքով քայլել են Ստեփանակերտից Շուշի՝ հասնելու մարդասիրական միջանցքի բացմանը։
Լաչինի «մշակութային կենտրոնը» կդառնա հայերի նկատմամբ ատելության, երեսպաշտության խորհրդանիշ հարյուր հազարավոր հայերի նկատմամբ, ովքեր իրենց կյանքը տվել են խորհրդային կարգերի համար։ Բայց ամենակարեւորը՝ Լաչինը Ռուսաստանի համար կդառնա ամոթի խորհրդանիշ, քանի որ տեղեկատվության դարում նա այլեւս չի կարող թաքցնել իր իրական դեմքն ու իրական մտադրությունները։
Ավելին, Ռուսաստանն ինքը հիմա խոստովանում է, որ միշտ անում է «բոլոր կեղտոտ գործերը» թուրքերի համար, ինչպես դա արեց 1915 թվականին թուրք հրոսակների համար։
Մարգարիտա Քարամյան
