Մեր «Ստեփանակերտի մամուլի ակումբ» հասարակական կազմակերպությունը, որն իրականացնում է լրագրողական տարբեր նախագծեր, 2004 թվականից “բնակվում” էր «հին» Ստեփանակերտի առանձնատներից մեկում։ 2017 թվականի հունիսի վերջին մենք բոլորովին պատահաբար շուն ունեցանք։
Սկզբում շունը դարձավ մեր գործընկեր Սամվելի որդու ցանկությունը. այդպես մենք լսեցինք Ջեք անունը։ Երեք ամիս անց, երբ վերադարձա Երեւանից, գրասենյակի բակում գտա մի շուն՝ գայլային տեսքով։ Ջեքը մաքուր ցեղատեսակի գերմանական հովիվ շուն է: Ես վրդովված էի, քանի որ շատ էի վախենում բոլոր կենդանիներից, թեկուզ սկզբում Ջեքին շղթայի վրա էին պահում։ Սամվելը բացատրեց, որ շունը բարձրացել է ինչ-որ տեղ, վնասել է մեջքի մաշկը, և որոշ ժամանակ նրան ավելի շատ տեղ է պետք, քան կարելի է տանը հատկացնել։ Նա բացատրեց, որ դա ժամանակավոր է՝ երկու-երեք ամսով։ Ես ստիպված էի հաշտվել դրա հետ։
Ջեքն այստեղ մոտ 6-7 ամսական է
Երբեմն հեռվից ինչ-որ բան էր նետում նրան, վախենում էր երեք մետրից ավելի մոտենալ։ Ես կարող էի նրան դառը շոկոլադ նետել, նույնիսկ չգիտեի, որ նրանց արգելված է: Նա փորձեց շոկոլադը և սիրեց, մինչև ես չհետաքրքրվեցի շներով և համացանցում չկարդացի, թե որքան վնասակար է այն նրանց համար։
Ջեքը դարձավ բոլորի սիրելին, բայց միայն երեք ամիս անց համարձակվեցի Սամվելի հսկողության տակ մոտենալ կապած Ջեկին և թեթևակի դիպչել նրա գլխին։ Նա առանց շարժվելու պառկեց ասֆալտին, եւ դրանով անմիջապես գրավեց իմ սիրտը։ Այդ ժամանակից ի վեր իմ կյանքը բաժանվել է “առաջ” և “հետո”-ի. ինձ համար բացվել է բոլորովին նոր աշխարհ:
Իմ առաջին շփումը Ջեքի հետ
Ես հասկացա, թե ինչ խելացի ու զգայուն շուն ունենք, և կամաց-կամաց վարժվեցի բակում կանգնելուն, երբ Ջեքն այլևս կապած չէր։ Նա գիտեր, թե ինչպես վարվել մեզանից յուրաքանչյուրի հետ։
Նա շատ զգույշ էր ինձ հետ, ուստի իմ ընկերներից շատերը չեն հասկանում, թե ինչպես կարող եմ վախենալ ուրիշ, նույնիսկ փոքր շներից, և միևնույն ժամանակ թույլ տալ, որ նման «գազանը» պառկի իմ ոտքերի տակ։ Այդպես Ջեքը հավերժ մնաց մեզ հետ, նրան այլեւս չկապեցին, ուղղակի սկսեցին փակ պահել մեր դարպասները։
Ջեքը մեր գրասենյակի ղեկավարի հետ
Աշխատանքային միջոցառումների ժամանակ, երբ մեզ մոտ պետք է գար գործընկերներ կամ տարբեր թրեյնինգների մասնակիցներ, Ջեքին կապում էին, հետո նա սկսեց վիրավորվել դրա պատճառով։ Ընդհանրապես վերջին տարիներին նա ոչ թե շան էր հիշեցնում, այլ մարդու։
Ջեքի հետ բացօթյա քաղաքից դուրս ենք գնացել, 2019 թ
Հաճախ գրասենյակի բակում խորոված էին պատրաստում, իսկ առաջին կտորը միշտ բերում էի նրան, նա գիտեր ու սպասում էր։ Եվ, ինչպես պատահում է, երբ մեկին շատ ես փայփայում, նա ամենից քիչը քեզ է լսում։
Ամենից շատ սիրում էր քաղցրավենիք, զբոսանքներ ու Սամվելին։ Դժվար էր ամբողջ օրը դիտել, թե ինչպես է նա նայում դարպասի ճեղքից և սպասում, թե երբ է գալու զբոսնելու ժամանակը։ Իսկ բակում մեր սուրճի ժամանակ նա աչքը չէր կտրում մեզանից մինչև չստանա իր անքաղցր թխվածքաբլիթները։ Ես նրան սովորեցրել եմ ամեն համեղ, բայց վնասակար ամեն ինչի համին։
44-օրյա պատերազմի ժամանակ Ջեքը մի պահ մենակ էր գրասենյակում: Մինչ այդ նրա պատճառով գործընկերներս գնում էին այնտեղ՝ կերակրելու, քանի որ Սամվելը դիրքերում էր։ Նկուղը բաց էր թողնվել Ջեքի համար, թեև գրասենյակային շենքն այնքան հին էր, որ եթե արկը խփեր դրան, ոչ ոք ողջ չէր մնա։ Բայց մենք կարծում էինք, որ Ջեքն ավելի հանգիստ կլիներ, եթե ռմբակոծության ժամանակ կարողանա թաքնվել։ Սամվելը երբեմն այցելում էր նրան, ուտելիք ու ջուր թողնում։ Վերջում մի երկու օրով հետը տարավ դիրքեր։ Բայց Ջեքը այդպես էլ ոչ մի օր չանցկացրեց փողոցում՝ անտուն, ինչպես շատ տնային շներ։
Այդ պատերազմից հետո Ջեքը վախենում էր բոլոր բարձր ու անհասկանալի ձայներից։ Եթե շտապօգնության մեքենան կամ հրշեջները ազդանշանով անցնում էին, դողալով ու նվնվալով վազում էր գրասենյակ։
Երբ 2023 թվականին սկսվեց շրջափակումը, մենք կուտակեցինք շների կեր։ Քանի դեռ քաղաքում միս կար, Ջեքը հիմնականում սննդակարգի հետ կապված խնդիրներ չուներ։ Մեր բոլոր գործընկերները և նրանց ծանոթները նրա համար հավաքում էին ոսկորներ, որոնք մնացել էին տանը ընթրիքներից: Նույնիսկ քաղցրավենիք կար՝ Սամվելի կնոջ՝ Դիանայի “բրակ” թղվածքները պահվում էինք սառնարանում և գրամով տալիս նրան։ Շրջափակման ժամանակ նա շարունակում էր մնալ իմ ուրախությունը, և նրա պատճառով ես կարող էի նույնիսկ վիճել Սամվելի հետ։ Սամվելը նրան շատ էր սիրում, բայց խիստ էր, ասում էր՝ շունը պետ է հասկանա «ով ով է»։ Նա դժգոհում էր, որ ես շատ եմ փայփայում Ջեքին, և ես կրկնեցի միլիոներորդ անգամ, որ յուրաքանչյուր շան կյանքում, և ոչ միայն շան, այդպիսի մարդ պետք է լինի։
2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Ջեքի կյանքում սկսվեց երկրորդ պատերազմը, և մենք նրա հետ ռմբակոծության առաջին ժամերն անցկացրեցինք գրասենյակի նկուղում: Նա վախից դողում էր, բայց եթե մեզանից մեկը ինչ-որ բանի համար բարձրանում էր գրասենյակ, նա մեզ հետ էր բարձրանում։ Մեր անվտանգությունը պահպանում էր։
Երբ տեղահանման հարցը ծագեց, ամեն ինչ կախված էր միայն Սամվելից։ Մեծ շուն է, շատ տեղ կզբաղեցնի, հնարավոր չէր նրան հանել գրկում…
Մեզանից ոչ ոք չէր կարողանա հանգիստ կյանք կառուցել նոր վայրում, եթե Ջեքը մնար Ստեփանակերտում։ Սկզբից հանդիպեցի Դիանային՝ Սամվելի կնոջը։ Մինչև կյանքիս վերջ չեմ մոռանա նրա խոսքերը. «Ոչ մի բան, ոչ մի հագուստ ավելի կարևոր չէ, քան Ջեքը, նրան անպայման պետք է մեզ հետ տանենք»։ Սամվելը անհանգստանում էր, թե ինչպես շունը կդիմանա երկար ճանապարհորդությունը հիվանդ հոդերով և որտե՞ղ պահել նրան Երևանում։ Մենք մտածեցինք, որ հետո մի բան կմտածենք: Բացի Ջեկից, որին «հատկացել էին» տուարեգի ամբողջ բեռնախցիկին, ես էլ եմ նստել Սամվելի մեքենան։ Սրան առանձին պատմություն կարելի է նվիրել…
Սամվելը արցախյան հողին ամուր կառչած մարդ է, ով իր հայրենիքը պաշտպանելու համար մասնակցել է գրեթե բոլոր պատերազմներին։ Սկզբում նա դեռ շատ երիտասարդ էր, բայց տեսավ պատերազմի ավարտը։ Վստահելի մարդ, ով վաղուց գործընկերոջից վերածվել է ընկերոջ։ Մինչև կյանքիս վերջը չեմ կարողանա մոռանալ, թե ինչպես նա իր իրերից գրեթե ոչ մի բան չլցրեց մեքենան, որպեսզի մեքենան մնա թեթև և նվազագույն բենզինով հասնի Հակարիի կամուրջ։ Մեքենայում, բացի Ջեքից, ես էի իմ իրերի հետ։ Ես ծնողներիցս առանձին գնացի՝ թողնելով նրանց եղբորս խնամքին։ Այդ օրերին հազվադեպ էր պատահում, որ ինչ-որ մեկն իր մեքենան օգտագործեր որևէ այլ բանի համար, բացի իր ընտանիքի կարիքներից:
Գաղթի սկիզբը, արդեն Ստեփանակերտից ելքի մոտ բազմակիլոմետրանոց խցանում էր
Սեպտեմբերի 25-ին մենք ճանապարհ ընկանք։ Լավ է, որ մեզանից ոչ ոք չէր պատկերացնում, թե որքան երկար և դժվար կլինի այս ճանապարհը։ Ջեքը հերոսաբար դիմացավ։ Սկզբում նա տեղը չէր գտնում, կամաց նվնվում էր, հետո ուղղակի արագ շնչում։ Ամբողջ ճանապարհը չի կերել, միայն խմել էր։
Ճանապարհի այս հատվածում մեկ օր կանգնեցինք առանց շարժվելու։
Մեր բախտը բերել է, որ Սամվելի քրոջ ընտանիքը Երևանում առանձնատուն է վարձել։ Այսպիսով, Ջեքը ստացավ նոր տուն և նոր տերեր: Անցել է 10 ամիս, և ես շատ եմ ուզում, որ Ջեքը հասկանա՝ մենք չլքեցինք նրան, նա պարզապես կիսեց մեզ հետ փախստականի ճակատագիրը՝ հայտնվելով իր տնից և սիրելիներից հեռու։
Ջեքին սպասում էր ևս մեկ մեծ հարված։ 2024 թվականի մարտին Սամվելն ընտանիքի հետ ստիպված է եղել տեղափոխվել Ֆրանսիա։ Իսկ Ջեքը կարող էր իր կյանքը տալ տիրոջ համար:
Մենք ժամանակ առ ժամանակ այցելում ենք նրան, բայց ոչ մենք, ոչ էլ նոր տերերը երբեք չեն փոխարինի Ջեքի համար Սամվելին։ Եթե մեր ներկայիս գրասենյակը հնարավորություն ունենար ընդունելու Ջեքին, վստահ եմ, որ դա մի փոքր փոխհատուցում կլիներ բազմաթիվ կորուստներից հետո։ Չնայած ուրախ եմ, որ իր նոր տեղում շատ են սիրում։ Թեկուզ նրան չսիրել հնարավոր չէ։
Սվետլանա Դանիելյան
Նյութը պատրաստվել է “Ստեփանակերտ” Մեդիաակումբ նախագծի շրջանակներում