Հետաքննող լրագրող Լինդսի Սնելի հարցազրուցը “Ազատության” հետ

 -Երբ այսպես կոչված «բնապահպանները» հայտնվեցին Շուշիի մոտ, Ձեզ համար արդեն պա՞րզ էր, որ դա հանգեցնելու է Ղարաբաղի կորստին: Անկեղծ ասած, Հայաստանում որևէ մեկը չէր հավատում դրան:

-Ո’չ, սկզբում դա նույնիսկ չէր անցնում մտքովս: Անշուշտ, նշաններ կային, որ մեծ բան է սպասվում, քանի որ հարձակմանը նախորդող օրերին ադրբեջանական պետական լրատվամիջոցները սկսել էին շրջված A տառի նման նշաններ տարածել: Ինչը կարծես ցույց էր տալիս Ադրբեջանի, Նախիջևանի և Ստեփանակերտի միջև կապը: Նշաններ կային, որ ինչ-որ բան է սպասվում: Ես սպասում էի, որ միգուցե Ադրբեջանը ավելի շատ զիջումներ կպահանջի, չէի կարծում, որ դա կլինի Արցախի ամբողջական կորուստը:

– Անցյալ տարի այս օրը Ադրբեջանը հարձակվեց Լեռնային Ղարաբաղի վրա` մի քանի օրում բռնի տեղահանելով հայերին: Ինչպես կարձագանքեք Բաքվի պնդմանը, որ նրանք իրենց կամքով են հեռացել:

-Դա լրիվ աբսուրդ է: Նախ, որովհետև Ադրբեջանը ռազմական հարձակում է գործել ու նրանք հարձակվել են ոչ միայն ռազմական օբյեկտների վրա, այլ նաև քաղաքացիական վայրերի: Ես խոսել եմ օրինակ Մարտակերտից մի ընտանիքի հետ: Մայրը ծանր վիրավորում էր ստացել ադրբեջանական հրետակոծությունից: Ծանր վիրավորվել էր նաև 13-ամյա որդին: Նա տասնյակ վիրահատությունների կարիք ուներ, իսկ 16-ամյա որդին զոհվել էր ադրբեջանական գնդակոծությունից: Այս մարդիկ փախչում էին` փրկելու իրենց կյանքը: Զրուցել եմ շատ այլ արցախցիների հետ, որոնք պատմում էին, որ ադրբեջանցի զինվորներն իրենց ահաբեկել էին ճանապարհին, երբ նրանք փորձում էին հավաքել իրերն ու հեռանալ: Կարծում եմ, թեկուզ միայն այն իրերի, հատկապես արժեքավոր իրերի քանակը, որ մարդիկ ստիպված էին եղել թողել, որովհետև այդքան շատ էին ցանկանում դուրս գալ իրենց կյանքը փրկելու համար, շատ պարզ է դարձնում, որ սա կամավոր տարհանում չէր:

-Այո’, բայց մյուս կողմից ադրբեջանական հեռուստաալիքներն այդ օրերին Լաչինի միջանցքում նկարահանում էին հայերին, լրագրողները հարցեր էին տալիս: Հիմա այդ պատասխանները ներկայացվում են որպես ապացույց, որ հայերը կամովին են գաղթել:

-Կարծում եմ, որ ադրբեջանական բոլոր լրատվամիջոցները, որոնք այնտեղ էին, ուղղակի կապված էին կառավարության հետ: Նրանց հետ զինվորներ են եղել, ադրբեջանցի ոստիկաններ: Հայերը փախչում էին իրենց կյանքը փրկելու  համար, նրանք սարսափած էին: Նրանք ամեն ինչ էլ կասեին, որը թույլ կտար նրանց ապահով դուրս գալ այնտեղից: Այնպես որ չեմ կարծում, որ փախչող մադկանց հետ հարցազրույցները կարելի է այլ կերպ ընկալել:

-Դուք այժմ էլ ակտիվ հետաքննում եք, թե ինչ է կատարվում Ղարաբաղում: Վերջին մեկ տարում շա”տ է վնասվել հայերի նյութական ժառանգությունը:

-Անշուշտ, դա հիմնականում ամեն հայկական բանի վերացումն է: Ադրբեջանական լրատվամիջոցներն ամեն օր ցուցադրում են տեսանյութեր Արցախից, բայց այն, ինչ նրանք ցույց չեն տալիս և այն, ինչ մենք սկսել ենք տեսնել միայն հիմա, երբ քաղաքացիական անձինք սկսել են գնալ այնտեղ և իրենք նկարել և հրապարակել այդ կադրերը, այն է, որ Ստեփանակերտի փողոցներում թափված են հայերի տների իրերը: Բազմաթիվ բիզնեսներ, հայկական ռեստորաններ, խանութներ տրվել են ադրբեջանցիներին, որոնք դրանք իրենցով են արել: Կարծում եմ, որ դա ամբողջական զտում է:

-Որքա՞ն իրատեսական են հայերի վերադարձի սպասումները` ադրբեջանական պայմաններով:

–Կարծում եմ, որ եթե նույնիսկ հայերն ունենային անվտանգության երաշխիք, որը ներկայումս գոյություն չունի, հարկ կլինի հարցնել, թե ինչու են վերադառնում, որովհետև ամեն մի տուն մաքրված է և այդ տներն արդեն նախատեսված են ադրբեջանցի վերաբնակիչների համար: Բազմաբնակարան շենքերը վերածվում են ադրբեջանցի ուսանողների համար հանրակացարանների: Այնպես որ, եթե հայերը վերադառնալու անվտանգության երաշխիքներ ունենային, պարզ չէ, թե իրականում ինչու պիտի վերադառնային…

-Ձեզ հաջողվե՞լ է որևէ բան պարզել հայ գերիների մասին:

-Ադրբեջանցիները շատ լուռ են գերիների վիճակի մասին: Նրանք նախապես հայտարարում էին, որ գերիների հետ հարցազրույց են արել, բայց դրանք չհրապարակվեցին և հասկանալի չէ, թե ինչու:

-ՀՀ ԱԳՆ չէր բացառել, որ նոյեմբերին կայանալիք կլիմայական համաժողովից հետո Ադրբեջանը նոր պատերազմ կսկսի Հայաստանի դեմ: Այդ նախապատրաստությունների վերաբերյալ հրապարակային փաստեր կա՞ն:

–Լրիվ հավանական է, որ Ադրբեջանը կսկսի նոր հարձակում, կամ հարձակումներ հիմա: Տեղեկություն է հայտնվում, թե իբր Հայաստանը խախտել է հրադադարը, այնինչ` Հայաստանը նման բան չի արել:

-Երբ ասում եք` կանեն այն, ինչ ծրագրում են, նկատի ունեք Զանգեզուրի միջանցքի բացո՞ւմը:

–Դա է ավելի ու ավելի վկայում ադրբեջանական հռետորաբանությունը: Խաղաղության համաձայնագրի վերաբերյալ նրանք անընդհատ ասում են, որ նախ Հայաստանի սահմանադրությունը պիտի փոխվի և դա առաջնային պայման է: Նույնիսկ նախագահ էրդողանն էր ասում, որ իրականում Զանգեզուրի միջանցքն է խաղաղության նախապայմանը: Երբ Ադրբեջանը ստանա այն, ինչ պահանջում է, այլ բան առաջ կքաշի:

Ազատություն

Արցախի անկումից մեկ տարի անց՝ այսօր, ամերիկյան Կոնգրեսի մարդու իրավունքների հանձնաժողովում լսումներ էին Լեռնային Ղարաբաղի հայերի դեմ Ադրբեջանի թույլ տված խախտումների թեմայով։

Ելույթ ունեցող կոնգրեսականները համակարծիք էին, որ Միացյալ Նահանգների կառավարությունը պետք է ավելի վճռական լիներ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքները պաշտպանելու հարցում։

Հանձնաժողովի համանախագահ Քրիսթոֆեր Սմիթը Արցախի 9-ամսյա շրջափակումն ու Ադրբեջանի ռազմական հարձակումը ցեղասպանական որակեց։

«Սրա համար պետք է պատասխանատվության ենթարկվողներ լինեն, քրեական հետապնդումներ լինեն, օրինակ՝ Միջազգային քրեական դատարանում։ Ցեղասպանությունը վաղեմության ժամկետ չունի, և այս հարցը մենք պետք է առաջ տանենք, որպեսզի պատասխանատվության կանչենք այս հանցագործությունները կատարածներին, նրանց թվում՝ անձամբ Ալիևին։ Միացյալ Նահանգների կառավարությունը պետք է հստակ դատապարտի մարդու իրավունքների նմանօրինակ խախտումները՝ անկախ նրանից ովքեր են իշխանության՝ դեմոկրատները, թե հանրապետականները։ Շատ եմ ցավում, որ Միացյալ Նահանգները չառարկեց COP29-ը Բաքվում անցկացնելու Ադրբեջանի հայտին», – ասաց ամերիկացի օրենսդիրը՝ ընդգծելով, որ Արցախի հայերը պետք է իրենց հայրենիք վերադարձի հնարավորություն ստանան։

Կոնգրեսականների առջև վկայություն տվեց Արցախի օմբուդսմեն Գեղամ Ստեփանյանը, մանրամասն պատմեց ադրբեջանական բլոկադայի ընթացքում մարդկանց զրկանքների, սովի, հարձակման, տեղահանության մասին։

«Բլոկադայի ժամանակ ես երեք ամիս չէի կարողանում վերադառնալ տուն, ես մարդու իրավունքների մի պաշտպան էի, որը չէր կարողանում գնալ իր ժողովրդի մոտ՝ նրա իրավունքները պաշտպանելու։ Մենք բռնի տեղահանվեցինք մեր տներից բոլորի աչքի առաջ, ռուս խաղաղապահների աչքի առաջ, որ եկել էին Արցախ 2020-ին՝ խաղաղություն ապահովելու։ Միացյալ Նահանգների աչքի առաջ, որը հարձակումից մեկ շաբաթ առաջ հայտարարել էր, թե չի հանդուրժի Արցախի դեմ ևս մեկ հարձակում։ Եվրամիության աչքի առաջ, որ բանակցում էր մեր «իրավունքների ու անվտանգության» հարցն Ադրբեջանի հետ», – ասաց Ստեփանյանը։

Արցախի օմբուդսմենը նաև առաջարկներ ներկայացրեց միջազգային հանրությանը՝ տեղահանված Արցախի հայերի իրավունքները պաշտպանելու ուղղությամբ։

«Ապահովել պատշաճ միջազգային աջակցություն բռնի տեղահանված մարդկանց համար։ Սահմանափակ ռեսուրսներ ունեցող Հայաստանի կառավարության տրամադրած աջակցությունը բավարար չէ՝ լուծելու տեղահանվածների կարիքները, ինչի պատճառով հազարավոր մարդիկ աղքատության մեջ են ապրում, նրանք բախվում են բազմաթիվ սոցիալական, այդ թվում՝ գլխին տանիք ու արժանապատիվ աշխատանք ունենալու խնդրին։ Ադրբեջանի դեմ պետք է թիրախային պատժամիջոցներ կիրառվեն՝ Հայաստանի և Արցախի դեմ հարձակումների ու ռազմական հանցագործությունների համար», – հայտարարեց Արցախի օմբուդսմենը:

Ստեփանյանի խոսքով՝ պետք է ջանքեր գործադրվեն հայ գերիների ազատ արձակման ուղղությամբ: «Մենք տեսնում ենք, որ իրավական գործիքները բավարար չեն, միայն միջազգային ուժեղ ճնշումը կարող է ստիպել Ադրբեջանին ազատ արձակել ապօրինի պահվող անձանց ու տեղեկատվություն տրամադրել անհայտ կորածների մասին», – ընդգծեց նա:

«Անհրաժեշտ է նաև վստահելի միջազգային հարթակ ստեղծել՝ քննարկելու արցախցիների հավաքական, արժանապատիվ, ապահով վերադարձը՝ միջազգային պաշտպանության ներքո։ Այս հարցը ներառված չէ հայ – ադրբեջանական բանակցությունների օրակարգում, ինչն անընդունելի է», – ասաց Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպանը: