2023-ի սեպտեմբերի 25-ին Արցախում, Ստեփանակերտին մոտ գտնվող բենզինի պահեստում տեղի ունեցած պայթյունի հետեւանքով անհայտ կորած անձանց 7 ընտանիք դիմել էր փաստաբան Անուշ Շահրամանյանին անվճար իրավաբանական աջակցության համար՝ դատական կարգով անհայտ կորած հարազատին անհայտ բացակայող ճանաչելու հարցով։

Բոլոր գործերով կազմվել է դիմում եւ ուղարկվել դատարան առանց պետական տուրք վճարելու։ 6 գործից 4-ը առանց որեւէ խոչընդոտի վարույթ է ընդունվել ու բավարարվել՝ տվյալ անձինք 2023-ի սեպտեմբերի 25-ից ճանաչվել են անհայտ բացակայող, երկուսը դեռ ընթացքի մեջ են։

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի 29-րդ կետի համաձայն՝ «Դատարաններում պետական տուրքի վճարումից ազատվում են դիմողները՝ ռազմական գործողությունների հետևանքով անհայտ կորած զինծառայողին կամ այլ քաղաքացուն անհայտ բացակայող կամ մահացած ճանաչելու վերաբերյալ գործերով»,- նշում է փաստաբանն ու ավելացնում, որ բոլոր գործերով հիմնավորվել է, որ սեպտեմբերի 25-ը ռազմական գործողության հետեւանք է, ու դիմողները ազատված են պետական տուրք վճարելուց։

«Մեծամասամբ դատավորները ընդունում էին դա ու առանց պետական տուրք վճարելու դիմումը վարույթ ընդունում եւ բավարարում։ Սակայն եզակի դեպքերում առաջին ատյանի դատարանը վերադարձնում է դիմումը այն պատճառաբանությամբ, թե դիմողը պետք է վճարեր պետական տուրքը, քանի որ սեպտեմբերի 25-ի պայթյունը դժբախտ պատահար էր, ոչ թե ռազմական գործողությունների հետեւանք։ Ուստի դիմողը ազատված չէ պետական տուրք վճարելուց։ Այդ որոշումների դեմ ներկայացվել է վերաքննիչ բողոք, որոնցից մեկը բավարարվել է, իսկ մյուսը ընթացքի մեջ է»,- տեղեկացնում է Անուշ Շահրամանյանը։

ՀՀ Վերաքննիչ դատարանը հստակ դիրքորոշում է հայտնել. «2023 թվականի սեպտեմբերի 25-ի պայթյունը ռազմական գործողություների հետևանք է, և անձը անհայտ կորել է ռազմական գործողությունների պատճառով, ուստի դիմողը օրենքով ազատված է պետական տուրք վճարելուց»։ Հայցադիմումը վերադարձնելու մասին որոշումը վերացվել է։

«Այս դատական պրակտիկան ունի առանցքային նշանակություն ոչ միայն պետական տուրքից ազատման տեսանկյունից, այլև պայթյունի զոհերի և նրանց ընտանիքների իրավական կարգավիճակի հստակեցման առումով։ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը փաստացի հաստատում է, որ սեպտեմբերի 25-ի զոհերը պետք է դիտարկվեն որպես ռազմական գործողությունների հետևանքով տուժածներ»,- ասում է փաստաբանը։

Մարիամ Սարգսյան

Արցախի տեղահանությունից հետո՝ գրեթե մեկուկես տարի է, ինչ «Ղողանջ» կենտրոնը, որը Երևանում գործում է 2001 թվականից, իր հովանու տակ է վերցրել ինչպես արցախցի երեխաների, այնպես էլ արցախցի մի խումբ մանկավարժների։ ԱՀ ԿԳՄՍ նախկին նախարարի խորհրդական, երկարամյա մանկավարժ, հոգեբան Աիդա Գյանջումյանը Դիանա Գրիգորյանի առաջարկությամբ ստանձնեց կենտրոնում կյանքի կոչված «Մենք Արցախի մշակույթի պահապաններն ենք» ծրագրի ղեկավարի պաշտոնը։

Կենտրոնում գործում է 8 խմբակ՝ հայրենաճանաչություն, մարաշի ասեղնագործություն, ազգային երգ, ազգային պար, կերպարվեստ, կավագործություն, ծրագրավորում, հոգեբանություն։ Այս խմբակները ծառայում են մեկ ընդհանուր նպատակի՝ երեխաների մեջ պահել սերը դեպի հայրենիքը, մշակույթը, մեր արմատները և, իհարկե, առաջ շարժվել հայեցի դաստիարակությամբ։

Կենտրոնի աշխատանքների մասին է պատմում Աիդա Գյանջումյանը։

-Մինչև 2022-ի դեկտեմբերի 12-ի շրջափակումը ես Արցախից մի խումբ երեխաներ էի բերել Երևան՝ Եվրատեսիլին մասնակցելու համար, ու շրջափակման պատճառով չկարողացանք վերադառնալ տուն։ 38 օր մնացինք Գորիսում։ Այդտեղ ես հանդիպեցի երկու հրաշալի մարդու՝ Դիանա Գրիգորյանին և Նունա Ալեքյանին։ Այդ հանդիպումը մեծ նշանակություն ունեցավ իմ կյանքում։

Արցախից տեղահանվելուց հետո՝ երբ հասանք Երևան, Դիանա Գրիգորյանի հրավերով աշխատանքի մտա «Ղողանջ» կենտրոնում, որտեղ աշխատում եմ մինչև հիմա։ Կենտրոնում Դիանա Գրիգորյանի  նախաձեռնությամբ կյանքի կոչվեց «Մենք Արցախի մշակույթի պահապաններն ենք» ծրագիրը, որը հովանավորվում է «Սյուն» հիմնադրամի կողմից։

Կենտրոնն իր հարկի տակ է ընդունել արցախցի երեխաների ու մանկավարժների։ Այստեղ են աշխատում ազգային երգ առարկայից Արմինե Յախշիյանը, դաշնակահարուհի Ինգա Լալայանը, ազգային պար առարկայից՝ Լարա Սաֆարյանը, ասեղնագործությունից՝ Նորա Գաբրիելյանը։ Նվիրված, թիմային աշխատանք ենք տանում, որպեսզի կարողանանք մեր ազգային մշակույթը երեխաների միջոցով հարատև պահել։

Սկզբնական շրջանում որոշել էինք արցախցի երեխաների հետ հոգեբանություն առարկան առանձին պարապել հատուկ մոտեցում ցուցաբերելու համար։ Այժմ բոլոր երեխաները միասին են պարապմունքներ անում, որովհետև սահուն ինտեգրում է կատարվել։ Ղողանջի բոլոր երեխաները լավ հասկանում են արցախյան բարբառը, երբեմն էլ բարբառով են խոսում իրար հետ։ Ուրախությամբ եմ ասում, որ կենտրոնում տիրում է լույսի, բարու և ջերմության մթնոլորտ։

Անհոգ մանկություն տալու փոխարեն մենք մեծ բեռ ենք թողել մեր երեխաների ուսերին, և միայն ու միայն ճիշտ դաստիարակելու դեպքում կարող ենք աջակցել նրանց ու հասցնել իրենց նպատակներին։ Մենք անում ենք հնարավորը, որ առողջ, հայրենասեր և ուժեղ սերունդ մեծանա։ Մեր կենտրոնում երեխաների մեջ սերմանվում է սեր դեպի մեր հարուստ ազգային արժեքները, դրանց ծագումնաբանությունը։ Ցանկանում ենք նրանց ցույց տալ, թե ով ենք, որտեղից ենք եկել և ուր ենք գնում։

Կազմակերպվում են էքսկուրսիաներ, հյուրընկալվում են տարբեր մշակութային գործիչներ։ Վերջին մեր հանդիպումը ՀՀ վաստակավոր գործիչ, երգիչ, երգահան Էդգար Գյանջումյանի հետ էր։ Երեխաներն իրոք զգացին՝ ինչ է բարությունը, մարդկային ջերմ փոխհարաբերությունը։ Նրանք իրենց աչքերով տեսան և ծանոթացան հայտնի երգահանի հետ և միասին երգեցին նրա երգերից։

2024-ի հուլիսի 17-ին է կայացել կենտրոնի հաշվետու համերգը, որին ներկա էին նաև հովանավորները։ Տեսնելով մեր կատարած աշխատանքները՝ նրանք առայսօր շարունակում են հովանավորել ծրագիրը։

Յուրաքանչյուր նախաձեռնություն ի կատար է ածվում Դիանա Գրիգորյանի շնորհիվ։ Բոլոր մանկավարժների անունից շնորհակալություն եմ հայտնում նրան արցախցի երեխաներին ու մանկավարժներին իր թևերի տակ առնելու համար։ «Ղողանջ» կենտրոնը մի օջախ է, որտեղ մենք մեզ զգում ենք՝ ինչպես մեր տանը։ Համոզված եմ, որ տիկին Դիանայի գլխավորությամբ հնարավորություններ կլինեն կյանքի կոչել նոր ծրագրեր ու մտահղացումներ։

Ղողանջի դռները բաց են բոլոր երեխաների առաջ։ Կենտրոնում սիրով սպասում են նրանց, ովքեր կցանկանան նույնպես ընդգրկվել այդ ջերմ ու համերաշխ օջախում։ Ցանկացողները կարող են դիմել «Մենք Արցախի մշակույթի պահապաններն ենք» ծրագրի ղեկավար Աիդա Գյանջումյանին՝ զանգահարելով 097207017 հեռախոսահամարին։ Կենտրոնը գտնվում է Նոր Նորքի 5-րդ մասիվի Արտեմ Միկոյան 1 հասցեում։

Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ

Մարդու իրավունքների պաշտպան Անահիտ Մանասյանը փետրվարի 6-ին ընդունել է Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված անձանց հարցերով զբաղվող հասարակական գործիչ Լիաննա Պետրոսյանին, hայտնում են ՀՀ ՄԻՊ գրասենյակից:

Վերջին օրերին կայացել են Լիաննա Պետրոսյանի հանդիպումները նաեւ Չեխիայի եւ մի շարք այլ եվրոպական պետությունների դեսպանների, ՀՀ առողջապահության նախարարի եւ այլ պաշտոնյաների հետ։

Լիաննա Պետրոսյանը մի քանի անգամ բացատրել է, որ “հասարակական գործիչ է”, ոչ ոք իրեն չի ընտրել եւ ինքը չի ներկայացնում ինչ-որ խմբերի, միայն հետապնդում է հանրային շահ։

Դեռ 2020-ի պատերազմից եւ Հադրութի օկուպացիայից հետո Երեւանում ապաստանած Լիաննա Պետրոսյանը լրագրող եւ պրպտող մարդ է։ Նա կարողացել է ոչ միայն կապեր հաստատել պետական եւ միջազգային մարմինների հետ, այլեւ տեղյակ է արցախցիների սոցիալ-տնտեսական կյանքի հետ կապված բոլոր իրավական նրբություններից։ Նրան դիմում են հազարավոր մարդիկ անձնական բազմաթիվ հարցերով եւ հիմնականում ստանում պատասխաններ։

Տեղահանությունից հետո ստեղծված իրավական խառնաշփոթում Լիաննա Պետրոսյանի սոցիալական կայքերում էջերը դարձել են ինֆորմացիայի երբեմն միակ միջոցը խճճված կարգավորումներից գլուխ չհանող արցախցիների համար։ Նա նույնիսկ սոցհարցում է անցկացրել իրեն վստահելու հարցով եւ ստացել բազմաթիվ ձայներ։

Սակայն կա երկու հարց, որոնք շատերի համար անհասկանալի են մնում։

1․ Ինչո՞ւ նախարարները, ՄԻՊ-ը, դեսպանները գերադասում են հանդիպել հենց Լիաննա Պետրոսյանի հետ։

2․ Արդյո՞ք Լիաննա Պետրոսյանը ունի բոլոր արցախցիներին տեղեկացնելու, համակարգելու կամ հարցերը լուծելու լծակներ կամ “ենթակառուցվածք”։

Առաջին հարցն առավել պարզ է․ ՀՀ պաշտոնյաները նախանձելի համառությամբ չեն շփվում Արցախի պետական, համայնքային, հասարակական կամ մասնագիտական միավորումների հետ։ Հանուն արդարության ասենք, որ 1,5 տարվա ընթացքում միայն վերջերս են արցախցիների հավաքական իրավունքները պաշտպանող հասարակական միավորումներ ստեղծելու փորձեր արվել։

Օտար երկրների դեսպաններն ու միջազգային կազմակերպությունները փորձում են պարզել, թե ո՞վ է ներկայացնում արցախցիների հավաքական շահերը, եւ առաջին պլանում տեսնում են Լիաննա Պետրոսյանին։

Երկրորդ հարցի պատասխանն ավելի կարեւոր է։ Ցանկացած հավաքական իրավունքների պաշտպանություն ենթադրում է ինստիտուցիոնալ համակարգ, որը ունի երկկողմանի կապ՝ շահառուների եւ շահը ներկայացնողների միջեւ։

Այն, որ Լիաննա Պետրոսյանը մենակ է մասնակցում հանդիպումներին, նշանակում է, որ ինստիտուցիոնալ համակարգ չկա, եւ սա զուտ անձնավորված նախաձեռնություն է, որի իրավունքը ցանկացած ոք ունի։

Մնում է միայն պարզել, թե հավաքական առումով որքանո՞վ է օգտակար տվյալ նախաձեռնությունը եւ ո՞ւմ նախաձեռնությամբ են կազմակերպվում հանդիպումները։ Արդյո՞ք այդ հանդիպումները չեն ներկայացվելու ՀՀ եւ օտարերկյա պաշտոնյաների կողմից որպես “ղարաբաղցիների հետ” լիիրավ շփում, ինչը մեղմ ասած այդպես չէ։

Արցախցիներին՝ ընտանիքների եւ անձերի բաժանելու ՀՀ կառավարության մոտեցումը ի սկզբանե ուղղված էր “արցախցիների կոլեկտիվ իրավունքներ” հասկացողության բացառմանը եւ խնդիրները սոցիալական հարթություն տեղափոխմանը։ Բայց չէ՞ որ արցախցիները առանձին-առանձին չեն լքել Արցախը, դա արվել է կոլեկտիվ վտանգի՝ ագրեսիայի, ցեղասպանության եւ բռնի տեղահանության արդյունքում։ Եւ մոտեցումը եւս պետք է լինի կոլեկտիվ։