Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձությունները, մասնավորապես Հայ Առաքելական Եկեղեցու բարձրաստիճան հոգևորականների նկատմամբ բռնաճնշումները, ժողովրդավարության ջատագով արևմտյան երկրների կողմից որևէ բացահայտ դատապարտում չեն առաջացնում։ Սա մասամբ պայմանավորված է նրանով, որ կառավարամետ հայկական շրջանակները այս գործընթացը ներկայացնում են որպես «Ռուսաստանից Հայաստանի անջատման և դեպի Արևմուտք շարժման» մի մաս։ Ավելին, արևմտյան լրագրողները հավանություն են տալիս Փաշինյանի «իրական Հայաստան» կառուցելու և «հնացած» ազգային հիմքերը քանդելու քաղաքականությանը։

Եվ չնայած Արևմուտքը հակառակ գործընթացներն է ապրում՝ մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգներում և Եվրոպայում միգրանտների դեմ պայքարի սրումը, Եվրոպայի ռազմականացումը ազգային պետությունները կորցնելու սպառնալիքի առջև՝ Հայաստանում ազգային պետության քանդումը խրախուսվում է «տարածաշրջանային համագործակցության» օգտին, որտեղ, բնականաբար, գերիշխում է ոչ թե Ռուսաստանը, այլ Թուրքիան։

Քաղաքական փիլիսոփաները խոսում են ավելի լայնածավալ գործընթացների մասին, օրինակ՝ Մեծ Մերձավոր Արևելքից քրիստոնյա բնակչության մասայական տեղահանման և «քրիստոնեական Արևմուտքից» մուսուլման միգրանտների վտարման մասին: Մյուս կողմից, տարածաշրջանային մակարդակում տեղի է ունենում Հարավային Կովկասը Ռուսաստանից Թուրքիա տեղափոխելու գործընթացը (ի դեպ, Մոսկվան դա անում է կամավոր, ինչի մասին է վկայում Ռուսաստանի կողքից նայողի դիրքորոշումը Հայաստանում տեղի ունեցող «հակառուսական» քայլերի վերաբերյալ)՝ Ղրիմի և Հյուսիսային Կովկասի դիմաց: Փաստորեն, տեղի է ունենում հին քրիստոնեական Հայաստանի «հանձնումը», որի շուրջ համաձայնություն է ձեռք բերվել Ռուսաստանը, Արևմուտքը և Թուրքիան, և այդ հանձնման ակտերից մեկը՝ Հայ Առաքելական եկեղեցու անկախ կառավարման վերացումն ու «տոմոսի» փոխանցումն է Կոստանդնուպոլիս:

Հիշեցնենք, որ Պոլսո հայոց պատրիարքը նշանակվում է թուրքական իշխանությունների կողմից: Պոլսո ներկայիս պատրիարք Սահակ Մաշալյանն արդեն հայտարարել է, որ իրեն դիտարկում են որպես ապագա կաթողիկոս, և եթե ընտրություն լինի պետական ​​և եկեղեցական շահերի միջև, նա կընտրի եկեղեցին։

Իսկ ինչպե՞ս է այժմ տեղի ունենում Ամենայն հայոց կաթողիկոսի նշանակումը: Էջմիածինը «հայկական» է, թե՞ դեռևս կապված է Ռուսաստանի հետ։

Գործող կաթողիկոս Գարեգին II-ը ձեռնադրվել է որպես հոգևորական 1999 թվականին, պաշտոնապես ընտրվել է Հայ առաքելական եկեղեցու խորհրդի կողմից, նրա եղբայրը ՀԱԵ Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի թեմի առաջնորդն է: Պաշտոնապես Ռուսաստանը որևէ ազդեցություն չունի Էջմիածնի վրա, չնայած վերջին երեք դարերում ամեն ինչ այլ է եղել:

Սիմեոն Ա Երևանցի կաթողիկոսը 1773թ. ռուսահայոց առաջնորդ է կարգում 1769թ. եպիսկոպոս ձեռնադրված Հովսեփ արք. Արղության-Երկայնաբազուկին: Վերջինիս Եկատերինա երկրորդ կայսրուհին շնորհում է ադամանդե խաչ` վեղարի համար, և պարեգոտ: 1800թ. Հովսեփ արքեպիսկոպոսն ընտրվում է կաթողիկոս և իր փոխարեն Ռուսաց առաջնորդ է կարգում Եփրեմ եպս. Ձորագեղցուն: Որպես Ռուսաց թեմի առաջնորդ` Եփրեմ սրբազանն իր նախորդի նման վեղարի վրա կրել է ադամանդակուռ խաչ: 1809թ. Եփրեմ սրբազանն ընտրվում է Ամենայն հայոց կաթողիկոս և նրանից սկսած` որպես Ռուսաց կայսեր շնորհած պատվո նշան, ադամանդակուռ խաչը դարձել է Ամենայն հայոց կաթողիկոսների խորհրդանշանը և փոխանցվել ամեն նորընտիր կաթողիկոսի: Մինչև 1917թ. հեղափոխությունը, կաթողիկոսներն այն ստանում էին Ռուսաց կայսրից: Կաթողիկոսը մինչ օրս կրում է այս խաչը:

Արևելյան Հայաստանը (այժմյան Հայաստանի մեծ մասը) և Հյուսիսային Սևծովյան տարածաշրջանի հայկական համայնքները 18-րդ և 19-րդ դարերում հայտնվել են Ռուսական կայսրության կազմում, հատկապես՝ ռուս-պարսկական և ռուս-թուրքական պատերազմներից հետո:

Ռուսական կայսրության տարածքում Հայ եկեղեցու գործունեությունը իրականացվում էր հատուկ «Կանոնակարգի» («Հայ եկեղեցու օրենքների ժողովածու») համաձայն, որը հաստատվել էր կայսր Նիկոլայ I-ի կողմից 1836 թվականին: Ռուսական կայսրության մյուս քրիստոնեական համայնքների համեմատ Հայ Առաքելական եկեղեցին, իր դավանանքային մեկուսացվածության պատճառով, զբաղեցրել է հատուկ դիրք, որը ենթադրում էր որոշ սահմանափակումներ. մասնավորապես, հայ կաթողիկոսը պետք է ձեռնադրվեր միայն կայսեր համաձայնությամբ:

Այնուամենայնիվ, 1885-1886 թվականներին հայկական ծխական դպրոցները Ռուսական կայսրությունում ժամանակավորապես փակվեցին, իսկ 1897 թվականից դրանք փոխանցվեցին Կրթության նախարարությանը: 1903 թվականին հրամանագիր է հրապարակվել հայկական եկեղեցական ունեցվածքի ազգայնացման մասին, որը չեղյալ է հայտարարվել 1905 թվականին հայ ժողովրդի շրջանում զանգվածային անկարգություններից հետո:

Օսմանյան կայսրությունում հայ եկեղեցական կազմակերպությունը նույնպես նոր կարգավիճակ ստացավ 19-րդ դարում։ Այնուամենայնիվ, Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքը շարունակեց սուլթանի կողմից համարվել կայսրության ողջ հայ բնակչության պաշտոնական ներկայացուցիչը։ Պատրիարքի ընտրությունը հաստատվում էր սուլթանական կանոնադրությամբ։

Չնայած այն հանգամանքին, որ Ռուսական «Կանոնակարգի» և Օսմանյան «Ազգային Սահմանադրության» ընդունումից հետո ՀԱԵ-ն քաղաքականապես բաժանված էր երկու մասի, Էջմիածնում գահակալած Ամենայն հայոց կաթողիկոսը շարունակում էր մնալ Հայ եկեղեցու ընդհանուր առմամբ ճանաչված հոգևոր գլուխը՝ եկեղեցական և պետական ​​մակարդակով։

1914 թվականին Էջմիածնին անմիջականորեն ենթարկվում էին Ռուսաստանի 19 թեմերը և Իրանում, Հնդկաստանում, Ճավայում, Եվրոպայում և Ամերիկայում գտնվող ինը թեմերը։ Պոլսո պատրիարքության իրավասության ներքո էին գտնվում Օսմանյան կայսրության 51 թեմերը և դրանից անջատված Հունաստանը, Ռումինիան և Բուլղարիան։ Կիլիկիայի կաթողիկոսությունը ղեկավարում էր 15 թեմ, Աղթամարի կաթողիկոսությունը՝ 2, իսկ Երուսաղեմի պատրիարքությունը՝ 4 թեմ։

20-րդ դարի սկզբին բացահայտ դարձավ Հայ Առաքելական Եկեղեցու անկախությունը վերացնելու ռուսական քաղաքականությունը։

Ցեղասպանությունից հետո Պոլսո Պատրիարքության թեմերի ճնշող մեծամասնությունը և Աղթամարի կաթողիկոսությունը դադարեցրին գոյություն ունենալուց։

ԽՍՀՄ-ում Հայոց եկեղեցին, ինչպես մյուս բոլոր եկեղեցիները, ենթարկվեց բռնաճնշումների։ 1922 թվականին հրամանագիր հրապարակվեց Հայ Առաքելական Եկեղեցու ունեցվածքի ազգայնացման մասին։ Խորհրդային իշխանությունների ճնշումներից բացի, դաշնակցականները մեղադրեցին ՀԱԵ ղեկավարությանը բոլշևիկների հետ համագործակցելու մեջ։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին, ԽՍՀՄ-ում կրոնի նկատմամբ վերաբերմունքի զգալի փոփոխության պատճառով, պետական ​​իշխանությունների թույլտվությամբ, Հայաստանում առաջին անգամ անցկացվեց ՀԱԵ Ազգային եկեղեցական ժողովը, որի ժամանակ աշխարհի տարբեր հայկական թեմերի ներկայացուցիչները ընտրեցին Գևորգ VI-ին (1945-1954) Ամենայն հայոց կաթողիկոս։

Ինչպես ասում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Էջմիածնի դեմ բռնաճնշումները նպատակ ունեն նաև եկեղեցական գույքը զավթելու, այդ թվում՝ արտերկրում: Եկեղեցին ունի բազմաթիվ կալվածքներ, այդ թվում՝ Երուսաղեմում, և Նիկոլ Փաշինյանը խորհրդարանի ամբիոնից բացահայտ հայտարարեց՝ ինչո՞ւ պետք է եկեղեցին անշարժ գույք ունենա արտերկրում:

Մի քանի շաբաթ առաջ Սերժ Սարգսյանի «Պատիվ ունեմ» ընդդիմադիր խմբակցությունը սկսեց իմպիչմենտի ընթացակարգը Հայաստանում՝ Մասիսի քաղաքապետ Դավիթ Համբարձումյանին առաջադրելով որպես վարչապետի տեխնիկական թեկնածու։

Մինչ այդ, չորս անկախ պատգամավորներից երկուսը՝ Հովիկ Աղազարյանը և Հակոբ Ասլանյանը, սկսեցին իրենց իմպիչմենտը՝ Էդմոն Մարուքյանին առաջադրելով վարչապետի պաշտոնում։ Ռոբերտ Քոչարյանի «Հայաստան» խմբակցությունը թեկնածուներ չառաջադրեց, սակայն այսօր՝ Էջմիածնում «հակաահաբեկչական գործողությունից» հետո, հայտարարեց, որ պաշտոնապես միանում է իմպիչմենտին։

Էդմոն Մարուքյանը անմիջապես հրաժարվեց վարչապետի պաշտոնում առաջադրվելուց, եթե բոլորը աջակցեն Շիրակի հոգևոր առաջնորդ Միքայել արքեպիսկոպոս Աջափահյանի թեկնածությունը։ «Հայաստան» խմբակցությունը անմիջապես աջակցեց սրբազանի թեկնածությունը։

«Պատիվ ունեմ» խմբակցությունը ևս պատրաստակամություն հայտնեց միանալ Աղազարյան-Ասլանյան նախաձեռնությանը և առաջադրել Սրբազան Միքայելի թեկնածությունը, բայց միայն այն դեպքում, եթե սրբազանն ինքը համաձայնվի։ Հակառակ դեպքում խմբակցությունը ենթադրում է, որ մնացած բոլորը կմիանան «Պատիվ ունեմ» խմբակցության նախաձեռնությանը։

Սրբազան Միքայելը խնդրեց շահարկումներ չանել իր անվան շուրջ որպես վարչապետի թեկնածու, նամակ հղելով դատարանի շենքից, որտեղ որոշվում է նրա ձերբակալման հարցը։

Իմպիչմենտ սկսելու  համար անհրաժեշտ է առնվազն 54 ձայն, և առանց «անկախ» պատգամավորների՝ ընդդիմադիր խմբակցությունները չեն կարողանա այդքան ձայն ստանալ։ Հետո էլ կարիք կլինի իշխող ՔՊ-ի ձայների, ինչը խնդրահարույց է։

Մինչ այսօր «Հայաստան» խմբակցությունը նախընտրում էր ժամանակ ձգել մինչև հաջորդ ընտրություններ, որոնք տեղի կունենան մեկ տարի անց։ Այսինքն՝ 5 ամիս անց կսկսվի նախընտրական շրջանը, և իմպիչմենտն այլևս օրենքով թույլատրելի չի լինի։

Իմպիչմենտից բացի, շատ ընդդիմադիրներ խոսում են ուժայիններին ժողովրդի կողմը գրավելու անհրաժեշտության մասին, թեկուզ  ներկայումս նրանք մոնոլիտ հավատարմություն են ցուցաբերում Նիկոլ Փաշինյանի նկատմամբ: Ճիշտ է, ԱԱԾ նախկին ղեկավար Արմեն Աբազյանը մի փոքր հիասթափեցրեց՝ կամ հրաժարվելով կատարել անօրինական հրամանները, կամ պատրաստելով Փաշինյանի պարտությանը։

Իշխող կուսակցությունը ուշադիր հետևում է «իմպիչմենտի» գործընթացին և փորձում է թաքցնել իր վախը ընդդիմության հասցեին ուղղված սուր ծաղրի տակ, արդարացիորեն ասելով, որ այն անկարող է համախմբվել։

Եթե իմպիչմենտը ձախողվի, և հնարավոր չլինի ուժայիններին ժողովրդի կողմը գրավել, ապա Փաշինյանը կկարողանա ներկայիս գործընթացները հաշվարկել որպես ակտիվ և նույնիսկ հայտարարել արտահերթ ընտրություններ։ Գուցե, հենց դա՞ է նպատակը։

Իրանի նախագահ Մասուդ Պեզեշկիանը կոչ է արել իր ադրբեջանցի գործընկերոջը մանրակրկիտ հետաքննել այն հաղորդագրությունները, որոնց համաձայն՝ իսրայելական անօդաչուները և ինքնաթիռները կարող էին ներխուժել Իրանի օդային տարածք Ադրբեջանով։

Ի պատասխան՝ Իլհամ Ալիևը ափսոսանք է հայտնել իսրայելական հարձակումների և դրանց պատճառած քաղաքացիական զոհերի համար՝ վերահաստատելով Ադրբեջանի հարգանքը Իրանի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության նկատմամբ։

Ալիևը նաև հերքեց այն մեղադրանքները, որ իսրայելական անօդաչուները օգտագործել են Ադրբեջանի օդային տարածքը Իրանին հարվածելու համար։

Ուրբաթ, 13-ից Ալիևը սպասում էր Իրան-Իսրայել պատերազմի արդյունքին՝ հուսալով, իհարկե, որ Իրանը կպարտվի։ Մենք գրել էինք, որ հենց որ իրանական ռեժիմը կրիտիկականորեն թուլանար, Բաքուն կսկսեր մասնատել Իրանն ու Հայաստանը։ Սակայն դա տեղի չունեցավ, և հիմա Իրանը սկսում է ներկայացնել իր պահանջները՝ “ռազբիրատ է”։

Ինչպես գրում է հայտնի վերլուծաբան Անդրեյ Պիոնտկովսկին. «Ես ձեզ վստահեցնում եմ, որ նախագահ Ալիևը մեկ շաբաթ առաջ ձայնագրել էր իր ազգին ուղղված ուղերձը. «Եղբայրներ և քույրեր։ Ես դիմում եմ ձեզ, իմ ընկերներ։ Թեհրանում հանցավոր ռեժիմի անկումը Իրանի մեծ մասում ստեղծել է անարխիայի և քաոսի մթնոլորտ։ Այս իրավիճակում որպես Ադրբեջանի պետության ղեկավար իմ գլխավոր մտահոգությունը մեր 25 միլիոն սիրելի հայրենակիցների անվտանգությունն է։ Ես հենց նոր խոսեցի իմ ընկերոջ և եղբոր՝ նախագահ Էրդողանի հետ…»։

Սակայն դա տեղի չունեցավ, և Բաքուն սկսեց արդարանալ Իրանի առջև։

Ադրբեջանը առաջին երկրներից մեկն էր, որը արտահայտեց իր դիրքորոշումը Իրանի և Իսրայելի միջև հակամարտության վերաբերյալ, ասաց Ալիևը՝ ընդունելով Իրանի նոր դեսպանի հավատարմագրերը։ Հայտարարելով, որ Իրանի և Իսրայելի միջև լարվածության կապակցությամբ որոշ շրջանակներ և լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներ տարածում են լուրերի և ստերի վրա հիմնված տեղեկատվություն՝ ադրբեջանա-իրանական հարաբերություններին վնասելու համար, Ալիևն ասաց, որ այս ամենը լիակատար անհեթեթություն է։

Իրանի դեսպանը հայտարարել է, որ Թեհրանը նույնպես բացարձակապես վստահ է, որ Ադրբեջանի տարածքը երբեք չի կարող օգտագործվել Իրանի դեմ, ադրբեջանական պետությունը երբեք դա թույլ չի տա: Բայց սա հայտնի արևելյան դիվանագիտությունն է։

Իրանի մեկ այլ դեսպան, որն արդեն գտնվում էր Հայաստանում, նույն օրը հայտարարել է, որ Իրանի հետ ուժի լեզվով խոսել հնարավոր չէ։

Մեկնաբանելով այն հրապարակումները, որ Իրանի դեմ ագրեսիայի ժամանակ օգտագործվել է նաև Ադրբեջանի տարածքը, Հայաստանում Իրանի դեսպան Մեհդի Սոբհանին նշել է. «Մենք տեղեկություններ ենք ստացել, որ հարևան երկրների տարածքից Իրանի տարածք են մտել անօդաչու թռչող սարքերի փոքր քանակություն: Այդ պատճառով Իրանի և Ադրբեջանի նախագահների միջև հեռախոսազրույցի ժամանակ մեր նախագահը խնդրել է Ալիևին լուրջ հետաքննություն անցկացնել այս հարցի վերաբերյալ: Մենք կսպասենք այս հետաքննության արդյունքներին», – ասել է նա՝ հավելելով, որ համապատասխան տեղեկատվությունը տրամադրվել է իրանական հետախուզության կողմից:

Իրանի արձագանքը, շարունակեց դեսպանը, մեծապես կախված կլինի այս հետաքննության արդյունքներից։ «Հնարավոր է, որ մեր թշնամին՝ սիոնիստական ​​ռեժիմը, օգտվել է մեր հարևան պետության տարածքից։ Ադրբեջանը մեզ վստահեցրել է, որ թույլ չի տա, որ իր տարածքը օգտագործվի Իրանի դեմ։ Սակայն մենք բոլորս շատ լավ գիտենք սիոնիստական ​​ռեժիմը. նրանք չեն հետևում որևէ կանոնի, չեն պահպանում որևէ օրենք։ Հետևաբար, կա հնարավորություն, որ նրանք կարողացել են օգտվել պահից», – ասաց նա։

Իրանի դեսպանը նաև ասաց, որ Իրանը չի մոռացել Զանգեզուրի միջանցքի մասին։

«Միջանցքը, որը կոչվում է «Զանգեզուրի», չի բխում Հայաստանի և Իրանի շահերից։ Մեզ համար սա կարմիր գիծ է։ Մենք բազմիցս հայտարարել ենք այդ մասին և շարունակում ենք հավատարիմ մնալ այս դիրքորոշմանը», – ասաց Սոբհանին՝ ընդգծելով, որ իրանական կողմը տեղեկացրել է գործընթացին ներգրավված բոլոր երկրներին այս միջանցքի անընդունելիության մասին։ Դիվանագետը ընդգծեց, որ Իրանը չի մտադիրվում շեղվել իր կարմիր գծերից։

Նա նշեց, որ Իրանը դիմակայել է երկու միջուկային երկրների, ուստի դժվար չի լինի դիմակայել «մյուսներին»։

Արդյո՞ք Իրանը մտադիր է այլ պահանջներ ներկայացնել Բաքվի դեմ, օրինակ՝ նախագահ Ռաիսիի ուղղաթիռի պայթյունի, ինչպես նաև այլ հարցերի վերաբերյալ։ Պատահական չէ, որ որոշ փորձագետներ կասկածում են, որ երեկ և այսօր Բաքվում հնչած պայթյունների հետևում արտաքին մտադրություններ կան։