ՀՀ վարչապետի պաշտոն զբաղեցնող Նիկոլ Փաշինյանը հարձակում է սկսել Հայ Առաքելական եկեղեցու դեմ։ Արդյո՞ք ԱՄՆ Միջազգային կրոնական ազատության հարցերով հանձնաժողովը դա կգնահատի որպես կրոնական ազատությունների խախտում Հայաստանում։
Հունիսի 5-ին ԱՄՆ Միջազգային կրոնական ազատության հարցերով հանձնաժողովը (USCIRF) անցկացրեց առցանց լսումներ Ադրբեջանում կրոնական ազատության վիճակի վերաբերյալ, հաղորդում է Ամերիկայի հայկական համագումարը: Հանձնաժողովը կոչ է արել պատժամիջոցներ կիրառել կրոնական իրավունքների խախտումների մեջ ներգրավված պաշտոնյաների և կազմակերպությունների նկատմամբ։
Լսումները կենտրոնացած էին Ադրբեջանի «մտահոգիչ» կրոնական ազատությունների և մշակութային ժառանգության ոչնչացման, մասնավորապես՝ Լեռնային Ղարաբաղում գտնվող կրոնական վայրերի ոչնչացման վրա, որոնք շարունակում են սպառնալիքի տակ մնալ, մինչ Ադրբեջանի իշխանությունները «վերացնում են հայկական մշակութային ժառանգությունը»։
Իր 2025թ․-ի տարեկան զեկույցում USCIRF-ը խորհուրդ տվեց ԱՄՆ Պետդեպարտամենտին Ադրբեջանը ներառել հատուկ հսկողության ցուցակում՝ «կրոնական ազատության կոպիտ խախտումների» համար։
Հանձնաժողովի նախագահ Շնեկը մտահոգություն հայտնեց Ալիևի ռեժիմի կողմից «Լեռնային Ղարաբաղում հին հայկական եկեղեցիների և այլ կրոնական ու մշակութային վայրերի շարունակական ոչնչացման և վերապրոֆիլավորման» վերաբերյալ։
Հանձնակատար Վիքի Հարցլերը կոչ արեց քաղաքական ու տնտեսական պատժամիջոցներ կիրառել կրոնական իրավունքների խախտումների մեջ ներգրավված պաշտոնյաների և կազմակերպությունների նկատմամբ։
Հանձնակատար Հարցլերը նաև ընդգծեց հայկական կրոնական և մշակութային ժառանգությունը հետագա ոչնչացումից պաշտպանելու կարևորությունը և խորհուրդ տվեց միջազգային դիտորդական առաքելություններ ուղարկել Լեռնային Ղարաբաղ՝ իրավիճակը գնահատելու և վայրերը գույքագրելու համար՝ կոչ անելով Կոնգրեսին շարունակել ներգրավված լինել այս կարևորագույն հարցում։
Վկաները, այդ թվում՝ Օդրի Ալտստադտը (Մասաչուսեթսի համալսարան, Ամհերսթ), Ֆելիքս Քորլին (Ֆորում 18 լրատվական ծառայության խմբագիր), Արզու Գեյբուլան (Ազատ ձայների միավորման համահիմնադիր) և Հուսիկ Ղուլյանը (Caucasus Heritage Watch-ի առաջատար հետազոտող) քննարկեցին Ադրբեջանում կրոնական ազատության պայմանները և կիսվեցին ԱՄՆ կառավարությանն ուղղված առաջարկություններով՝ Ադրբեջանում կրոնական ազատությանն աջակցելու համար:
Մասնակիցները քննադատեցին Ադրբեջանի բռնապետական ռեժիմի քաղաքականությանը միջազգային արձագանքի բացակայությունը և կոչ արեցին կիրառել թիրախային պատժամիջոցներ, այդ թվում՝ «Գլոբալ Մագնիտսկու ակտի» շրջանակներում։ Նրանք նաև կողմ արտահայտվեցին, որպեսզի Ադրբեջանի հետ ցանկացած քաղաքական կամ տնտեսական հարաբերություն կառուցելը պայմանավորված լինի ռեժիմի կրոնական, քաղաքական և այլ հիմնարար մարդու իրավունքները պաշտպանելու հանձնառությամբ։
Լսւմներին նախորդող շաբա Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհուրդը (WCC) հայտարարություն տարածեց, որ իրենք «վկայում են տարածաշրջանում հայ քրիստոնյաների հազարամյակների ներկայության վերացման և եկեղեցիների, գերեզմանատների, հուշարձանների և այլ սրբազան ու մշակութային վայրերի լայնածավալ ոչնչացման մասին՝ համաձայն անկախ մարմինների կողմից փաստագրման, ինչպիսիք են՝ Caucasus Heritage Watch-ը, Save Armenian Monuments-ը, Monument Watch-ը և այլ մշակութային գործիչներ»։
«Այս լսումը համաշխարհային ուշադրության կենտրոնում էր Ադրբեջանի հանցագործությունների վրա՝ կարևորագույն պահին, ընդգծելով Միացյալ Նահանգների համար Բաքվի ցեղասպանական քաղաքականությանը նպաստելու անհապաղ անհրաժեշտությունը և Ալիևի ռեժիմին պատասխանատվության ենթարկելու անհրաժեշտությունը», – ասել է ANCA-ի գործադիր տնօրեն Արամ Համբարյանը։
Հանձնակատար Հարցլերը կոչ արեց Կոնգրեսին պայմանավորել ԱՄՆ-ի ռազմական օգնությունը Ադրբեջանին՝ կրոնական ազատության բարելավումներով և շարունակել Ադրբեջանի գործողությունների նկատմամբ խիստ վերահսկողությունը։ «Կրոնական ազատության իրավիճակը Ադրբեջանում ինքնուրույն չի բարելավվի։ Դա կպահանջի ԱՄՆ կառավարության կողմից համակարգված ջանքեր», – նշել է Հարթցլերը։
Հանձնակատար Մոհամեդ Էլսանուսին մտահոգություններ է հայտնել կրոնական ուխտագնացության իրավունքի վերաբերյալ. «Շատ կարևոր է, կարևոր է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայերը, որոնք մոտ 100,000 մարդ են, ովքեր այժմ փախստականներ են Հայաստանի Հանրապետությունում, ունենան ուխտագնացության հասանելիություն… Պետք է լինի որոշակի մեխանիզմ, որը թույլ կտա Լեռնային Ղարաբաղի հայերին այցելել իրենց գերեզմանատները և նաև դավանել իրենց կրոնը այդ եկեղեցիներում»։
«Caucasus Heritage Watch»-ի առաջատար հետազոտող Հուսիկ Ղուլյանը մեջբերել է արբանյակային ապացույցները մշակութային նպատակային ոչնչացման մասին. «2021 թվականին մեր մոնիթորինգային առաքելության մեկնարկից ի վեր մենք պարզել ենք, որ Ադրբեջանը ոչնչացրել է 14 ժառանգության վայր, այդ թվում՝ պատմական եկեղեցիներ և գերեզմանատներ, և վնասել է ևս 14-ը: Ներկայումս մենք գնահատում ենք 30 մշակութային արժեք, որոնք գտնվում են վնասի և/կամ ոչնչացման անմիջական սպառնալիքի տակ»:
Ղուլյանը զգուշացրել է, որ Ադրբեջանի կողմից Ղարաբաղում վերականգնման ջանքերը արագացնում են ոչնչացումը. «Ժառանգության չարաշահման տեմպը, կարծես, արագացել է 2024 թվականին, քանի որ Ադրբեջանի կողմից զարգացման աշխատանքները արագացել են: Հայկական մշակութային ժառանգության վնասի և ոչնչացման մեծ մասը Ղարաբաղում մինչ օրս կապված է եղել ճանապարհային աշխատանքների և վերականգնման հետ»:
USCIRF-ի 2025 թվականի տարեկան զեկույցը հղում է կատարել Freedom House-ի և Caucasus Heritage Watch-ի եզրակացություններին։
