Forrights
Գոհար Առաքելյանի թոռը, թոռնուհու ամուսինը ժամերի տարբերությամբ զոհվել են սեպտեմբերի 19-ին՝ ադրբեջանական հարձակման դեմ պայքարում։ Մարտերին մասնակցել են նաև մյուս երկու թոռները: Տիկին Գոհարի ընտանիքում կորուստներն այսքանով չեն ավարտվում։ 90-ականներին որդին է զոհվել, 2020-ին՝ եղբայրը։ Արցախցի կինը Forrights.am-ի հետ զրույցում ներկայացրել է իր ընտանիքի պատմությունը։
Սեպտեմբերի 19-ի առավոտյան Գոհար Առաքելյանի հիմնական խնդիրը բլոկադայի պայմաններում առողջական ծանր խնդիրներ ձեռք բերած ամուսնու՝ Շամիրի, դեղորայքի խնդիրը լուծելն էր։ Սակայն, կայծակնային արագությամբ մտահոգությունները փոխվել են, երբ հնչել են ադրբեջանական առաջին կրակոցների ձայները։
«Շամիր պապին պառկած էր, բլոկադայի պատճառով հվանդություն էր ձեռք բերել։ Գնացի, որ պապիի դեղերը բերեմ, ճանապարհին մտա տելեկոմ (կապի օպերատորի գրասենյակ), հենց դուրս եկա, մի հատ ուժեղ գմփոց լսեցի։ Ասացին՝ թշնամին խփեց Հարավ գյուղին, առավոտ ժամը 10-ն էր։ Մի քիչ գնացի, հասա դպրոցին, մարդիկ վազում էին ու գոռում՝ կռիվը սկսվել է, թշնամին հարձակվել է։ Հասա դեղատնի մոտ, մի հատ էլ խփեցին, Ասկերանի պոլկի վրա խփեցին։ Փողոցում էլ չգիտես, թե ինչ էր կատարվում․ էլ կին, երեխա, տղամարդ, սաղ գոռոցով գնում էին»,-պատմում է տիկին Գոհարն ու ներկայացնում, որ այդ պահին երեք թոռներն ու թոռան ամուսինն առաջնագծում են եղել։
Տիկին Գոհարի թոռներից Մասիսը Շուշիի ուղղությամբ է եղել, Հայկը՝ Ասկերանում, Վահեն՝ Ցորի զորամասում, թոռան ամուսինը՝ Սասունը, ևս առաջնագծում է եղել։
Զանգում եմ մյուս թոռանս՝ Գայանին, հարցնում եմ ի՞նչ կա, ասում է, որ ամուսինը՝ Սասունը, զանգել ասել է՝ էրեխուն վերցրու, շուտ մտի պադվալը։ Վազելով եկա տուն, չէի մտել ներս, տեսնեմ հարևանի հարսը կանգնած լացում է․ ասում է՝ Գոհար տատ, Հարավից մարդկանց տարհանում են, մերոնք ճանապարհին են, անտառներով գալիս են քաղաք»։
Նրանց տնից քիչ հեռավորության վրա զորամաս է եղել։ Տիկին Գոհարն ու հարևաները բակում կանգնած տեսել են, թե ադրբեջանցիներն ինչպես են այն խոցում։ «Գլխներով երկու սնարյադ եկավ ու ընկավ դրա վրան։ Մեր տնից երկու կիլոմետր հեռավորության վրա էր այդ պոլկը, բայց պարզ երևում էր»։
«Մեր բակից տեսնում էի, թե ինչեր են անում Շուշիի կողմից, ինչեր են թափում պոստերի վրա։ Մարդիկ կանգնած նայում էին։ Մասիսն այդ կողմն էր։ Ոչ մի տեղեկություն չկար, կապերը չկար, կռիվն ուժեղ գնում էր»,-տարեց ամուսիները թոռներից որևէ լուր չունենալով նկուղից նկուղ են տեղափոխվել։
«Պադվալից դուրս եկանք, լասեցինք, որ կռիվը կանգնել է, բանակը լուծարում են։ Մի քիչ անցավ տեսանք, որ բոլոր զինվորները գալիս են, վազում եմ մոտները, իմ թոռներից եմ հարցնում, բան չեն ասում։ Օրը մթնեց, բայց ոչ մի ձեն չունենք նրանցից։ Աղջիկս է Հայաստանից զանգում, ասում է՝ մամ, սաղ իջնում են, Մասիսիը չկա։ Գալիս եմ Շամիրին ասում եմ՝ գնա, Ցոր, իմացի ինչ կա։ Մի կերպ վեր է կենում, գնում»,-վատառողջ Շամիր պապը Ցորի զորամասի մոտ ականատես է լինում, թե ինչպես են ծնողները եկել ու իրենց տղաներին են փնտրում։ Նա այստեղ էլ լսել է դաժան իրականությունը։
«Մասիսի նշանածի հարազատները եկել են, որ Վահեից լուր իմանան Մասիսի մասին։ Վահեն մյուս թոռս է։ Մութ է լինում, ոչինչ չի երևում, Վահեն դուրս է գալիս ու ձայն է տալիս, թե ով է Մասիսիով հետաքրքրվում, Շամիրը լսում է ու գոռում՝ Մասիսին ի՞նչ է եղել։ Վահեն, որ տեսնում է պապն է, չի դիմանում, վազում է մոտն ու ասում՝ պապի, քեզ պինդ պահի, էլ ոչ Մասիսի ունենք, ոչ Սասուն»,- հարազատները հետո համածառայակիցներից են իմացել, թե թոռներն ի՞նչ հանգամանքներում են զոհվել։ «Մասիսիը դիրքի ավագն է եղել, թշնամին նրան սնայպերով է խփել։ Սեպտեմբերի 19-ին նա արդեն չկար, սեպտեմբերի 20-ին էլ Սասունին են խփել, ԱԹՍ-ն է խփել։ Մասիսիը նոր էր նշանվել, չէր հասցրել ամուսնանալ, իսկ Սասունը մեկ երեխա ունի»։
Դաժանությունն այսքանով չի ավարտվել տիկին Գոհարի համար։ Վտանգված է եղել նաև նրանց կյանքը։ Նշում է, որ ադրբեջանցիները զինված հասել են իրենց թաղամաս։
«Սպեցնազը եկել կանգնել էր մարդկանց ու թշնամու միջև, զենքերով եկել էին, եթե մեր սպեցնազը չգար, գալու էին մեզ կոտորեին։ Թշնամուն ես տեսնում էի, մտել էին մեր թաղամասի տները, որոնք թողել գնացել էին արդեն»,-տիկին Գոհարն ասում է՝ իրենք չէին կարող առանց երիտասարդների մարմինները գտնելու հեռանալ։
«Ահավոր վիճակ էր, լույս չկար, վառելիք չկար, մարդիկ են եղել, որ իրենց դիակները հայաթում՝ ծառի տակ, հուղարկավորել, գնացել են։ Առանց դագաղի հուղարկավորում էին Ստեփանակերտում»,-ասում է տիկին Գոհարն ու հիշում, թե ինչպես որդին էլ զոհվեց թոռների նման՝ հայրենիքը պաշտպանելիս։
«Իմ տղային էլ են սնայպերով խփել՝ 93 թվականին, անունը Գուրգեն է»։
Սասունի և Մասիսի դիերը. 130 դիեր Կարմիր Խաչի մեքենաներով տեղափոխել են Հայաստան, ընտանիքին մի կտրոն տվել, որ Երևանում դիերն իրենց փոխանցեն։
Հայաթափվող Արցախից դուրս գալ նաև տիկին Գոհարի ընտանիքին է որոշել։ Մեքենան վարել է առողջական խնդիրներ ունեցող ամուսինը։ «Հակարիի կամուրջն անցանք, հասանք Գորիս, Շամիրն ասաց՝ էլ չեմ կարողանում քշել, ուր ուզում եք գնացեք, արդեն Հայաստանի հողում ենք»։
Տիկին Գոհարին այսքանից հետո մի բան է վշտացնում․ «Ասում են՝ ղարաբաղցիները չեն կռվել։ Մեկն էլ մենք ենք, չե՞նք կռվել։ 1993 թվականին 18 տարեկան տղաս, 2020-ին 50 տարեկան ախպերս, 2023-ին՝ թոռս ու ոռանս ամուսինը։ Ո՞նց չեն կռվել, ո՞նց, դրանից ես շատ եմ նեղվում։
Նարեկ Կիրակոսյան
