Մոսկվայից հետո Նիկոլ Փաշինյանն այսօր աշխատանքային այցով մեկնել է Ալբանիա՝ մասնակցելու Եվրոպական քաղաքական համայնքի 6-րդ գագաթնաժողովին:

Գագաթնաժողովը տեղի է ունենում Թրամփի՝ Մերձավոր Արևելքի հարցերով հատուկ բանագնաց Սթիվ Ուիթքոֆի անսպասելի հայտարարության ֆոնին։

Ամերիկացի պաշտոնյան հույս է հայտնել, որ առաջիկայում մի շարք արաբական երկրներ կմիանան Իսրայելի հետ հարաբերությունների կարգավորմանն ուղղված «Աբրահամի համաձայնագրերին»։ «Իմ կանխատեսումն այն է, որ համեմատաբար մոտ ապագայում «Աբրահամի համաձայնագրերին» կարող են միանալ Լիբանանը և նույնիսկ Սիրիան», – նշել է Ուիթքոֆը։

«Ես խոսում եմ Աբրահամի համաձայնագրերին միացող երկրների մասին, դա կարող է պատահել Ադրբեջանի և Հայաստանի հետ, որտեղ մենք կարծում ենք, որ շատ, շատ մոտ ենք այդ երկրներում հակամարտությունների լուծմանը՝ վերջնականապես լուծելուն։ Ես կարծում եմ, որ երկուսն էլ կարող են ցանկանալ միանալ Աբրահամի համաձայնագրերին»։

Ուիթքոֆի հայտարարությունը իսկական իրարանցում է առաջացրել Հայաստանում։ Մինչ այդ ամերիկացիները խոսում էին «Աբրահամի համաձայնագրերին» Բաքվի միանալու մասին։ Ուիթքոֆը նույնիսկ Բաքու էր ժամանել դրա համար։

Հայաստանի ԱԳՆ-ն սակայն չի հերքել այդ թեմայով քննարկումները, հայտարարելով, որ ամերիկյան կողմի հետ համագործակցության տարբեր ձեւաչափեր են քննարկվում։

Մինչդեռ նման հայտարարությունը խոսում է Հայկական հարցի կարգավորման ֆորմատի կտրուկ փոփոխությանմասին։ Մինչ այս պահը “պայքարը” գնում էր ռուս-թուրքական եւ այսպես կոչված եվրոպական ձեւաչափերի մեջ, ընդ որում՝ եվրոպականն ավելի “սովետական” է, քան բուն ռուսականը։ Նկատի ունենք, որ հենց Եվրոպան է առաջ տանում Ալմա-Աթայի պայմանագրով իբր ամրագրված սահմանները, որը նույնիսկ ռուսները չեն ճանաչում։ Չէ որ Ռուսաստանը քանդել է Ալմա-Աթայի պայմանագիրը, բռնակցելով Ուկրաինայի տարածքի 20 տոկոսը։

Արցախի բռնակցումը “օրինական” ճանաչելուց հետո Եվրոպան ստիպված է ճանաչել Ռուսաստանի “իրավունքը” Ուկրաինայի և այլ եվրոպական երկրների տարածքների նկատմամբ։ Մակրոնն արդեն հայտարարել է, որ Ուկրաինայի նախկին սահմաններին վերադարձ չի լինելու։

Բայց Հայաստանի դեպքում Եվրոպան համառորեն պնդում է սովետական սահմանները։ Եվրոպական քաղաքական համայնքի գագաթնաժողովի շրջանակներում երկու անգամ տեղի է ունեցել Փաշինյան-Ալիև հանդիպում։ Առաջինը 2022-ին Պրահայում էր, երբ կողմերը հայտարարեցին, որ ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը՝ 1991 թվականի Ալմա-Աթայի հռչակագրի շրջանակներում։ Երկրորդը՝ 2023 -ի հունիսին, երբ Փաշինյանն ու Ալիևը հանդիպեցին Քիշնևում։

Մոսկվան իր հերթին պահանջում է, որ Հայաստանը փոխի սեփական Սահմանադրությունը և փաստացի ճանաչի ռուս-թուրքական Կարսի պայմանագիրը։ 2020-2023-ի պատերազմները հենց այդ պայմանագրի ընդլայնված հաստատմանն էին ուղղված և դրա միջազգային լեգիտիմացմանը։

Ի՞նչ կարգավորում է առաջարկում ԱՄՆ-ը Երևանին և Բաքվին «Աբրահամի համաձայնագրերին» միանալու դեպքում։ Արդյո՞ք ԱՄՆ կհիշի Վուդրո Վիլսոնի վճիռը։ Դժվար է պակկերացնել, քանի որ Թրամփի վարչակազմի կողմից փակված հաստատություններից առաջինը՝  Վիլսոնի ինստիտուտն էր։

Հիշեցնենք, որ դեմոկրատ-նախագահ Վիլսոնը Առաջին համաշխարհային արդյունքում փլուզված 6 իմպերիաների փոխարեն առաջարկել է սուվերեն պետությունների ստեղծման գաղափարը։ Հենց այդ գաղափարն է գործել այս 100 տարիներին որպես աշխարհակարգ, և դրա վերացման դեմ է Թրամփի վարչակազմի՝ նեոիմպերիաներ ստեղծելու քաղաքականությունը։ Ըստ այդմ՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը հայտնվում են Մեծ Մերձավոր Արևելք տարածաշրջանում և ենթակա են «Աբրահամի համաձայնագրերին»։

Ի՞նչ է Փաշինյանը քննարկելու Ալբանիայում։

Նաիրա Հայրումյան

Կոստանդնուպոլիս, ճարտարապետ Պալյան

Կ․Պոլիսը կրկին հայտնվել է միջազգային իրարանցման կենտրոնում․ մայիսի 15-ին այստեղ նախատեսված են Ուկրաինա-Ռուսաստան բանակցությունները։ Պատահակա՞ն է արդյոք բանակցությունների համար այս քաղաքի ընտրությունը․ հիշեցնենք, որ ուկրաինա-ռուսական բանակցությունների նախորդ փուլը նույնպես անցկացվել է Կ․Պոլսում։ Իսկ ավելի վաղ՝ 2023-ի սեպտեմբերի 17-19-ին այստեղ անցկացվել էր ԱՄՆ-Ռուսաստան-Եվրամիություն գաղտնաժողովը, որտեղ կայացվել էր Արցախի պետականության ոչնչացման եւ բնիկ մեծամասնության արտաքսման, այսինքն՝ ցեղասպանության որոշումը։ ԱՄՆ եւ Եվրամիությունը համաձայնություն էին տվել Ացախի ցեղասպանության ռուս-թուրքական ծրագրերին՝ Հայաստանում իշխանության դրված վարչախմբի առաջնորդությամբ։

Արցախում տեղի ունեցածի թեման խնամքով լռության է մատնված համաշխարհային մամուլում, քաղաքական եւ քաղաքագիտական շրջանակներում։ Այնինչ, այդ իրադարձությունները այսպես կոչված նոր աշխարհակարգի ձեւավորման գործնական մեկնարկն են։ Ցեղասպանությունները «լեգիտիմացնելու» վերաբերյալ ԱՄՆ նախկին նախագահ Բայդենի հայտնի ելույթում նախանշված են «առաջիկա 50 տարիների համար ինչ-որ կարգ» սահմանելու դրույթները եւ իրագործման մեխանիզմները։ Թրամփի վարչակազմը շարունակում է այս քաղաքականությունը, խոսելով ու գործելով ավելի բաց ու առանց ավելորդ սեթեւեթանքների։

Կայացվել է սահմանների վերաձեւման որոշումը «չլուծված հակամարտությունների վերացման» եւ միջազգային գործող սկզբունքները վերանայելու մեխանիզմով, ինչը «վավերացվելու» է Կ․Պոլսում։ Այսինքն, «օրինականացվում» է սահմանների վերաձեւումը։ Ավելին, վերանալու են որոշ պետություններ, հնարավոր է ստեղծվեն նորերը․ ամեն ինչ կախված է այս գործընթացներին մասնակցության, սուբյեկտության համոզիչ հայտերից։

Այս գործընթացը քաղաքագետներն անվանում են Պուտին-Թրամփ պակտ, որի մեջ Ուկրաինան պայմանավորվածությունների մի փոքր մասն է կազմում։

Արցախի ցեղասպանության իրագործումը նշանավորում է ամերիկակենտրոն աշխարհի ավարտը։ ԱՄՆ կորցնում է իր դիրքերը, դադարում է լինել համաշխարհային առաջնորդ եւ ձգտում է նոր աշխարհում ունենալ գերադասելի դիրքեր, ինչով էլ պայմանավորված է Թրամփի «գործարքային» քաղաքականությունը։ ԱՄՆ «խորքային պետությունը» փորձում է այս եղանակով կարգավորել ներքին ու արտաքին կուտակված եւ կուտակվող ահռելի խնդիրները։

Իսկ Հայաստա՞նը, որտեղ քաղաքական կոչվող ուժերը, մեդիան ու քաղաքագիտությունը շարունակում են առատորեն արտազատել ավանդական դեբիլային թեզերը Արեւմուտքի, Ռուսաստանի ու մնացյալի վերաբերյալ։ Գուցե փորձեն պատասխանե՞լ հարցին, թե ինչու է ԱՄՆ վերջին 100 տարում արդեն չորրորդ անգամ նետվում փրկելու Ռուսաստանը, եւ ինչ դերում է այդտեղ Հայաստանը, ինչու է Ռուսաստանն իր խնդիրները լուծում հայկական հողերի ու հայկական արյան հաշվին։

Դժվար չէ կռահել, թե ինչ է սպասում մի երկրի, որը հրաժարվել է իր իրավունքներից եւ նոր աշխարհակարգի ձեւավորման սուբյեկտային հայտից, ինչը ամենաարժեքավորն է համաշխարհային ներկայիս գործընթացներում։ Ավելին, սա է որեւէ պետության՝ սեփական գոյության հիմնավորման միակ ուղին։ Համաշխարհային զարգացումների նման փուլերը ազգային-պետական խնդիրները լուծելու պատուհան են, երբ վերանում են կաշկանդող հանգամանքները։ Իսկ «խաղաղության օրակարգը» միջազգային քաղաքականության ոչ թե սուբյեկտ, այլ օբյեկտ լինելու հայտ է, ուղիղ լուծարման տանող մեխանիզմ։

Արամ Եգանյան

Իրանը Միացյալ Նահանգների հետ բանակցություններում առաջարկել է իր միջուկային ծրագրի կրճատման այլընտրանքային տարբերակ, և այդ առաջարկը մայիսի 11-ին Իրանի արտաքին գործերի նախարար Աբբաս Արաղչին ներկայացրել է ԱՄՆ նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Սթիվ Վիտկոֆին, The New York Times-ին հայտնել են ծրագրին ծանոթ չորս իրանցի պաշտոնյաներ։

Թեհրանի առաջարկը նախատեսում է միջուկային կոնսորցիումի ստեղծում, որին կմասնակցեն երեք արաբական երկրներ և ամերիկյան ներդրումներ։ Համաձայնագրի շրջանակներում Իրանը կհարստացնի ուրանը մինչև 3.67%, այնուհետև այն կուղարկի այլ արաբական երկրներ՝ քաղաքացիական նպատակներով օգտագործման համար։

Թեհրանի նոր առաջարկով նախատեսված 2015 թվականի միջուկային համաձայնագրից հիմնական տարբերությունը իրանական օբյեկտներում այլ երկրների, այդ թվում՝ Միացյալ Նահանգների դիտորդների ներկայությունն է։ Ակնկալվում է նաև, որ գործարքը ուժի մեջ կլինի անժամկետ։

«Բանակցությունների կազմակերպումն ու կողմերի՝ դրանք շարունակելու պատրաստակամությունը ինքնին վկայում են, որ գործընթացը շարունակվելու է։ Որպես երկխոսության միջնորդ և համակարգող հանդես եկող Օմանի ԱԳՆ-ն, մեր և ամերիկյան կողմի հետ համագործակցելով, կհայտարարի բանակցությունների հաջորդ փուլի ժամկետների և վայրի մասին»,- այսօր հայտարարել է Իրանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության պաշտոնական ներկայացուցիչ Էսմայիլ Բաղաին։

ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը Fox News-ին տված հարցազրույցում ասել է, որ «ամբողջովին կողմ է Իրանին», միաժամանակ նշելով, որ երկիրը «չի դառնա միջուկային տերություն»։

«Նրանք միջուկային տերություն չեն լինի։ Թույլ տվեք պարզապես բացատրել։ Ես լիովին կողմ եմ Իրանին։ Ես ուզում եմ, որ նրանք ունենան հիանալի երկիր և շատ փող աշխատեն», – ասել է Թրամփը։

Թրամփի հայտարարությունը հնչում է Իրանի և Միացյալ Նահանգների միջև միջուկային կարևոր բանակցությունների ֆոնին։ Շաբաթավերջին տեղի ունեցած բանակցությունները նպատակ ունեին լուծել Թեհրանի միջուկային ծրագրի հարցը և վերացնել պատժամիջոցները։

Ֆրանսիան կշարունակի ներդրումներ կատարել ուկրաինական բանակի ամրապնդման գործում, որը պետք է դառնա Կիևի «անվտանգության առաջին երաշխիքը» Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից հետո։ Այս հայտարարությունն արել է Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը TF1 հեռուստաալիքի եթերում երեքշաբթի՝ մայիսի 13-ի երեկոյան։

Միևնույն ժամանակ, «քանի որ Ուկրաինան չի միանա ՆԱՏՕ-ին, մենք (Ֆրանսիան – խմբ.) առաջարկում ենք տեղակայել (խաղաղապահ – խմբ.) զորքեր՝ առաջնագծից հեռու լրացուցիչ անվտանգություն ապահովելու համար՝ համատեղ գործողությունների շրջանակներում», – հավելել է Մակրոնը։

Մակրոնի խոսքով՝ ուկրաինացիները հասկանում են, որ չեն կարողանա վերադարձնել 2014 թվականից ի վեր Ռուսաստանի կողմից գրավված իրենց բոլոր տարածքները։ «Պատերազմը պետք է ավարտվի, և Ուկրաինան պետք է լինի լավագույն դիրքում՝ բանակցություններ սկսելու համար», որոնք «թույլ կտան լուծել տարածքային հարցերը», – Ֆրանսիայի պետության ղեկավարի խոսքերն է մեջբերում AFP գործակալությունը։

«Նույնիսկ ուկրաինացիներն իրենք բավականաչափ հեռատես են՝ ասելու (…), որ չեն կարողանա վերադարձնել այն ամենը, ինչ իրենցից խլել է Ռուսաստանը 2014 թվականից ի վեր», – ընդգծել է Մակրոնը՝ առանց կոնկրետ տարածաշրջաններ նշելու։

Մինչ դեռ Եվրոպական խորհրդարանը, Բրյուսելում «Ղրիմի շաբաթվա» շրջանակներում, քննարկում է անցկացրել Ռուսաստանի կողմից բռնակցված ուկրաինական թերակղզու, նրա ներկայի և ապագայի վերաբերյալ, հատկապես ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի և այժմ նաև եվրոպացի առաջնորդների կողմից Ուկրաինայում խաղաղության գործընթաց սկսելու փորձերի համատեքստում։ Երեքշաբթի՝ մայիսի 13-ին, Եվրախորհրդարանի պատգամավորները հրավիրեցին Ուկրաինայի իշխանությունների, քաղաքացիական հասարակության և Ղրիմի թաթարների բնիկ ժողովրդի ներկայացուցիչներին մասնակցելու քննարկմանը։

Նրանք բոլորը խոսեցին Ղրիմի հարցում քաղաքական փոխզիջումներ թույլ չտալու կարևորության մասին՝ առաջին հերթին այնտեղ ապրող մարդկանց բարօրության համար։ «Քանի դեռ Ղրիմի հողերը մնում են ռուսական օկուպացիայի տակ, Ուկրաինայի քաղաքացիների իրավունքների, նրանց ազատության և կյանքի համար վտանգը կմնա», – ընդգծել է Ղրիմի թաթար ժողովրդի մեջլիսի առաջին փոխնախագահ Նարիման Ջելյալովը։ «Քաղաքական դրդապատճառներով հետապնդումները, հարկադիր անհետացումները, անօրինական կալանավորումները, խուզարկությունները և ձերբակալությունները կշարունակվեն»։

Նարիման Ջելյալովը շեշտեց, որ Ղրիմի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքի նկատմամբ Ռուսաստանի ինքնիշխանության ճանաչումը անընդունելի է։ Նրա կարծիքով՝ «նման ճանաչումը կնշանակեր, նախ, միջազգային իրավունքի հիմնարար նորմերի կոպիտ խախտում, երկրորդ՝ ոտնձգություն Ուկրաինայի ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության նկատմամբ», և, բացի այդ, ագրեսորի համար անպատժելիության նախադեպի ստեղծում։

Առանց Ղրիմի ազատագրման Եվրոպայի անվտանգության երաշխիքներ չեն կարող լինել, հայտարարել են ուկրաինացի պատվիրակները։