Ուրուգվայի նախկին նախագահ Խոսե Մուխիկան, ով իր համեստ ապրելակերպի պատճառով համարվում էր աշխարհի ամենաաղքատ նախագահը, մահացել է 89 տարեկան հասակում։
«Խորը վշտով հայտարարում ենք մեր ընկեր Պեպե Մուխիկայի մահվան մասին», – X սոցիալական ցանցում գրել է Ուրուգվայի նախագահ Յամանդու Օրսին։
Մուխիկան և նրա կինը ծաղիկներ էին աճեցնում վաճառքի համար, նախագահության տարիներին իր աշխատավարձի մոտ 90%-ը նա նվիրաբերում էին բարեգործությանը, իսկ նրա միակ ունեցվածքը, բացի ֆերմայից, 1987 թվականի Volkswagen Beetle-ն էր։
Հանրապետության տարածքում մայիսի 14-ին, 15-ին, 16-ի գիշերը ժամանակ առ ժամանակ սպասվում է անձրև և ամպրոպ, առանձին հատվածներում՝ հորդառատ, հնարավոր է կարկուտ։ Մայիսի 16-ի ցերեկն առանձին շրջաններում սպասվում է կարճատև անձրև և ամպրոպ։ Մայիսի 17-ին և 18-ին սպասվում է առանց տեղումների եղանակ։
Օդի ջերմաստիճանը մայիսի 14-ին կնվազի ևս 3-6 աստիճանով, 16-18-ն աստիճանաբար կբարձրանա 7-10 աստիճանով։
Երևանում մայիսի 14-ին, 15-ին, 16-ի գիշերը ժամանակ առ ժամանակ սպասվում է անձրև և ամպրոպ, 14-15-ին առանձին հատվածներում՝ հորդառատ։ Մայիսի 16-ի ցերեկը, 17-18-ն սպասվում է առանց տեղումների եղանակ։
Ըստ The Washington Post (WP)-ի՝ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը և Ռուսաստանի նախագահի օգնական Յուրի Ուշակովը կմասնակցեն Ուկրաինայի հետ մայիսի 15-ին Ստամբուլում նախատեսված բանակցություններին։
Այս մասին հրատարակությանը հայտնել է Կրեմլի նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյան։ Ավելի մանրամասն տեղեկություններ չեն տրամադրվում։ Հետևաբար, Վլադիմիր Պուտինը Ստամբուլում չի լինի։
ԱՄՆ կողմից Ստամբուլում են լինելու պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոն և հատուկ դեսպանորդներ Սթիվ Վիտկոֆը և Քիթ Քելոգը։
Եվրոպացի պաշտոնյաներն ու վերլուծաբանները վախենում են, որ սա կարող է լինել Կրեմլի ծանոթ մանևր՝ գործընթացը դանդաղեցնելու, ժամանակ շահելու և, ամենակարևորը, ԱՄՆ նախագահի համբավը գրավելու փորձ, նշել է ՈւՆԻԱՆ-ը։
Ռուսաստանի նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հրաժարվել է բացահայտել ռուսական պատվիրակության կազմը։ «Կոմերսանտը» մեջբերել է նրա խոսքերը, որ բանակցային խմբի մասին տեղեկատվությունը կարող է հրապարակվել, երբ համապատասխան հրամանը գա պետության ղեկավար Վլադիմիր Պուտինից։
Հինգշաբթի՝ մայիսի 15-ին, Թուրքիայում կարող են տեղի ունենալ Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև ուղիղ բանակցություններ՝ առաջինը 2022 թվականի գարնանից ի վեր։
Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին այսօր վերահաստատեց, որ պատրաստ է հանդիպել Վլադիմիր Պուտինի հետ Անկարայում կամ Ստամբուլում և սպասում է, որ Ռուսաստանի նախագահը համաձայնի հանդիպմանը։ Կրեմլի մամուլի քարտուղարը հրաժարվել է բացահայտել Թուրքիայում բանակցություններին մասնակցող ռուսական պատվիրակության կազմը՝ հավելելով, որ Պուտինը դա կանի, երբ «անհրաժեշտ համարի»։
Միևնույն ժամանակ, ամերիկյան լրատվամիջոցները հաղորդում են, որ Դոնալդ Թրամփի երկու հատուկ դեսպանորդներ՝ Քիթ Քելլոգը և Սթիվ Ուիթքոֆը, կարող են Ստամբուլ գալ «որպես դիտորդներ»։ Սպիտակ տան առաջնորդն ինքը նույնպես կարող է հայտնվել բանակցություններում։ Նրա՝ Թուրքիա թռչելու որոշումը կարող է կախված լինել նրանից, թե արդյոք Վլադիմիր Պուտինը կժամանի այնտեղ։
Երեքշաբթի կեսօրին Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին հայտարարեց, որ համաձայնության է եկել Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ մայիսի 15-ին Անկարայում հանդիպելու շուրջ, որտեղ նա կսպասի Ռուսաստանի նախագահին։
«Մենք կսպասենք Պուտինի հետ հանդիպմանը։ Մենք կանենք ամեն ինչ, որպեսզի այդ հանդիպումը տեղի ունենա», – ասաց Զելենսկին։ Ինչպես ասաց Ուկրաինայի առաջնորդը, բանակցությունների «թիվ մեկ» արդյունքը «անվերապահ հրադադարն» է։
Երեքշաբթի՝ մայիսի 13-ին, «The Breakfast Show»-ի եթերում Ուկրաինայի նախագահի գրասենյակի խորհրդական Միխայիլ Պոդոլյակը հայտարարել է, որ Զելենսկին պատրաստ կլինի հանդիպել միայն անձամբ Պուտինի հետ։
Այսօր մամուլի ասուլիսում Զելենսկին ասաց, որ եթե Պուտինը չգա բանակցություններին կամ անձամբ չաջակցի հրադադարին, Ռուսաստանի նկատմամբ կարող են նոր պատժամիջոցներ կիրառվել։
Ուկրաինայի նախագահը կրկնեց, որ չի հավատում Կրեմլի՝ պատերազմը դադարեցնելու ցանկությանը։ Նրա կարծիքով՝ Պուտինը չի ցանկանում հրադադար կամ որևէ բանակցություններ և վախենում է Զելենսկու հետ ուղիղ բանակցություններից։
Այսօր մամուլի ասուլիսի ժամանակ Վլադիմիր Զելենսկին հայտարարեց, որ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի հետ միասին առաջարկել է ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփին միանալ հանդիպմանը։ Նրա խոսքով՝ սա լրացուցիչ խթան կլիներ Պուտինի գալու համար։
Մեկ օր առաջ Թրամփը հայտարարել էր, որ քննարկում է Ստամբուլ մեկնելու հնարավորությունը, որտեղ սպասվում են Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև բանակցություններ։
Միաժամանակ, նա այս օրը հանդիպումներ ունի նախատեսված Մերձավոր Արևելք կատարած իր շրջագայության շրջանակներում։ «Չպետք է թերագնահատել Թուրքիայում հինգշաբթի օրը», – հավելեց նա։
Միևնույն ժամանակ, CNN-ը նշում է, որ Թրամփի ներկայությունը Ստամբուլում կայանալիք բանակցություններին մեծապես կախված է նրանից, թե արդյոք Վլադիմիր Պուտինը կմասնակցի բանակցություններին։
Դրանից հետո Քելոգը Fox News-ին տված հարցազրույցում հաստատեց, որ եթե Պուտինը գա Ստամբուլ, Թրամփը կմիանա բանակցություններին։
«Մենք հույս ունենք, որ նախագահ Պուտինը կժամանի, ապա՝ նախագահ Թրամփը։ Սա կարող է լինել բացարձակապես անհավանական հանդիպում», – ասաց ԱՄՆ նախագահի հատուկ ներկայացուցիչը։ «Ես հավատում եմ, որ մենք կարող ենք շատ արագ խաղաղության հասնել, եթե երեք առաջնորդներն էլ նստեն և խոսեն», – հավելեց նա։
Նոր պատժամիջոցները, որոնք Միացյալ Նահանգները պատրաստ է կիրառել Ռուսաստանի նկատմամբ ուկրաինական ճգնաժամի կարգավորման գործում առաջընթացի բացակայության դեպքում, կարող են լինել նախկինում կիրառվածներից ամենախիստը, Fox News-ին տված հարցազրույցում ասել է Քիթ Քելլոգը։
«Սրանք կարող են լինել էական պատժամիջոցներ <…>: Այս պատժամիջոցները շատ լուրջ են: Դրանք ավելի խիստ են, քան մենք երբևէ տեսել ենք», – ասաց հատուկ դեսպանորդը:
Դրանք, մասնավորապես, վերաբերում են Ռուսաստանի Բանկի և ռուսական նավթակիրների դեմ պատժամիջոցներին, պարզաբանեց Քելլոգը։
2020-ի պատերազմից և 2023-ի ամբողջական տեղահանումից հետո Արցախի թեման արհեստականորեն փակված է համարվում, սակայն այն շարունակում է մեր հանրային օրակարգում մնալ, պարզապես վերաիմաստավորված և զգայական ու գաղափարական նոր տիրույթում։ Պատերազմի ցավալի արդյունքները՝ հազարավոր զոհերի, բռնի տեղահանության, գերիների ու մշակութային ժառանգության կորստով ուղեկցված, չեն վերջացրել քննարկումը, այլ ընդհակառակը՝ բևեռացրել են ներհասարակական ընկալումները։ Հնարավոր է կասեցնել պետական մասնակցությունը թեմային (որը և ինտենսիվորեն արվում է 2020-ի պարտությունից ի վեր), սակայն անհնար է վերացնել դրա հոգեբանական, բարոյական և ինքնության շերտերում թողած հետքը։ Ինչպես անհնար է ոչնչացնել ի վերուստ տրված Իրավունքը։
Իրավականից մինչև բարոյական հիմքեր
Անցած երեք տասնամյակների ընթացքում Արցախի գաղափարն աստիճանաբար վերածվել էր հայոց ինքնության հիմնասյուներից մեկը։ Արցախյան շարժման սկզբում տիրող ազատության և արդարության տեսլականը փոխարինվեց ռազմաքաղաքական նպատակներով, սակայն այժմ՝ պարտությունից հետո, հանրային գիտակցության մեջ վերադառնում է հարցի սկզբնական՝ բարոյաիրավական հենքը։ Թեև Հայաստանն այսօր հրաժարվել է ինչպես Արցախի Հանրապետությունից, այնպես էլ տարածքային և կարգավիճակային պահանջներից, այնուամենայնիվ հասարակական մակարդակում գաղափարական հիմքով պայքարը շարունակվում է՝ եթե ոչ տարածքի, ապա վերադարձի իրավունքի հիմքով՝ որպես համընդհանուր հասկանալի և համադրելի սկզբունք։
Հայրենիքի կորսված հատվածը՝ որպես արժեքային ու զգայական տրավմա
Արցախյան հարցը մեզանում երբեք չի եղել զուտ աշխարհաքաղաքական խնդիր։ Այն համադրություն է պատմական նարատիվների, ազգային հիշողության, արժեքային կողմնորոշման։ Երբ նախկին ԼՂԻՄ քարտեզից դուրս տարածքները հանձնելու հարցն օրակարգային դարձավ, շատերի համար դա ոչ միայն ռազմավարական, այլ էթիկական տրավմա էր։ Հիշում եմ՝ Արցախում մի առիթով նախկին նախագահ Արայիկ Հարությունյանին հարցրի՝ ինչպե՞ս ստացվեց, որ, այսպես կոչված, բուֆերային տարածքը, որը պիտի հանձնվեր Ադրբեջանին կարգավիճակի դիմաց, վերածվեց կարմիր գծի, նա պատասխանեց, որ ինքն էլ հստակ չի կարող հիշել, թե որ պահից սկսած իրավիճակ փոխվեց: Այդուհանդերձ որոշակի պահից սկսած կամաց-կամանց գլուխ բարձրացրեց ոչմիթիզականությունն ու դրան հաջորդող «հող հանձնողին հողին կհանձնենք»-ը:
Ժամանակի հետ Քաշաթաղն ու Քարվաճառը՝ որպես վերաբնակեցված տարածքներ, կարծես թե բոլորի ու հատկապես այնտեղ մեծացած սերնդի համար վերածվել էին հիշողության, մանկության, հայրենիք ասոցիացիաների։ Դրանք արդեն վաղուց անցել էին ֆորմալ քարտեզների սահմաններից ու դարձել իրական կյանքի մաս։ Ու հենց այդ կապի խզումն է, որ շատերի մեջ խոր ցասում, չհաղթահարված վիշտ և որոշակի անուղղելիության զգացում է ձևավորել։
Մոռանալը քաղաքական որոշում է, հիշելը՝ մարդկային
Այսօր, երբ քաղաքական վերնախավը փորձ է անում վերջնականապես «փակել Արցախի էջը», պարզվում է՝ դա չի գործում այնքան հեշտ ու այնքան մեխանիկորեն, ինչպես պատկերացնում են օրվա իշխանությունները։ Հարցը վերածվել է հոգեբանական ճգնաժամի, որը չի կարելի մարել զուտ իրավական հայտարարություններով։ Հասարակության որոշ շերտերում՝ հատկապես ու առավելապես արցախցիների շրջանում, ձևավորվել է վերաիմաստավորման նոր փուլ, որտեղ Արցախը արդեն դիտարկվում է ոչ այնքան որպես ֆիզիկական տարածք, որքան չլուծված բարոյական հանելուկ։ Հաղթելու ցանկությունը վերափոխվել է արդարության ձգտման, իսկ ազգային նկարագրի կորուստը՝ վերականգնման պահանջի։
Արցախցիների վիճակը՝ նոր հանրային լարումների աղբյուր
Արցախցիների ներկայիս վիճակը Հայաստանում հաճախ արժանանում է միաժամանակ կարեկցանքի, անվստահության ու երբեմն նույնիսկ մեղադրանքի։ Սոցիալ-հոգեբանական մեկուսացվածությունն ավելի է խորանում քաղաքական խոսույթում հնչող պրիմիտիվացված կամ սուր գնահատականների ֆոնին։ Արցախցիներն այսօր հայտնվել են մի իրավիճակում, երբ չեն կարող լիովին ադապտացվել նոր իրողություններին, բայց նաև զրկված են սեփական խնդիրներն ինքնուրույն լուծելու հնարավորությունից։ Իսկ հանրության մեջ առկա կարծրատիպերի սնուցումը իշխանությունների և նրանց հետ աֆիլացվող մեդիաների կողմից հանգեցնում է նրան, որ հաճախ հանրության մեջ բացակայում է բռնի տեղահանվածների խոցելի վիճակի լիարժեք ըմբռնումն ու համապատասխան վերաբերմունքի դրսևորումը։
Ճանաչել կորուստը, ձևավորել ուղենիշներ
Երբ խոսում ենք անցյալի հնարավոր սխալների մասին, պետք է ընդունենք հայտնի ճշմարտությունը՝ պատմությունը նախ չի ընթանում իդեալական սցենարներով և հետո՝ ենթակա չէ անցյալ ժամանակով խմբագրման։ Սակայն հնարավոր է գոնե ճանաչել սխալների տրամաբանությունը, հասկանալ դրանց պատճառները և նախապատրաստվել ավելի գիտակցված ապագայի։
Մի բան հստակ է՝ Արցախի հարցը հնարավոր չէ փակել կառավարության հրահանգով կամ մեդիա մանիպուլյացիաներով, թեև, պիտի խոստովանենք, որ այդ փորձերն այս փուլում որոշակիորեն աշխատում են՝ ազդելով հանրության որոշակի շրջանակների ընկալումների վրա։ Բայցևայնպես մինչ իշխանությունները փորձում են լռեցնել հիշողությունը, հասարակությունն իր ներսում փորձում է հասկանալ, ներել ու վերագտնել ուղին՝ դեպի ճշմարտության գիտակցում և արժանապատիվ գոյություն, և հենց պահը հասունանա, մենք ականատեսն ու մասնակիցը կլինենք այդ նոր՝ վերաիմաստավորված ընկալումներին ու դրանց իրացմանը։
Տաթևիկ Խաչատրյան
Այսօր շարունակվեց երեկ Հայաստանի խորհրդարանում տեղի ունեցած քննարկումը այն մասին, թե ով է մեղավոր Արցախում Հայաստանի պարտության համար։ Հիշենք, որ երեկ Քննչական կոմիտեի ղեկավարը խոսել է 44-օրյա պատերազմի ընթացքում զինվորականների գործողություններին վերաբերող քրեական գործերի մասին։ Պարզվեց, որ կա 13 հազար քրեական գործ։
Նախկին պաշտպանության նախարար և ներկայիս պատգամավոր Սեյրան Օհանյանը հարցրեց, թե արդյոք Նիկոլ Փաշինյանը հարցաքննվե՞լ է այս գործերով, քանի որ պատերազմը քաղաքականության շարունակությունն է, և պատերազմի արդյունքը որոշել են ոչ թե զինվորականների գործողությունները, այլ քաղաքական որոշումները։ Պարզվեց, որ Փաշինյանին այս գործերի վերաբերյալ չեն հարցաքննել։
Իսկ խորհրդարանի փոխխոսնակ Հակոբ Արշակյանը հայտարարեց, որ պարտության համար մեղավոր է ոչ թե բանակը կամ երկրի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը, այլ Սեյրան Օհանյանի նախարար լինելու տարիներին նշանակված գեներալները, որոնք խրված էին կոռուպցիայի մեջ և թույլ չտվեցին Հայաստանում ստեղծել ռազմաարդյունաբերական համալիր։
Այն, որ գլխավոր դատախազը շուտով կգա խորհրդարան նոր պատգամավորներիհետևից, արդեն ասվում է բաց տեքստով, և ուղղակիորեն խոսում են Սեյրան Օհանյանի մասին։ Ի դեպ, Արցախում պաշտպանության գիծը մինչև 2020 թվականը նույնիսկ Բաքվում կոչում էին Օհանյանի գիծ։ Այսպիսով, Օհանյանի անձի նկատմամբ հետաքրքրությունը իշխանությունների կողմից, ովքեր ամեն գնով գնում են “խաղաղության”, պատահական չէ։ Ուրիշ ո՞ւմ կարելի է մեղադրել Օհանյանի գծի հանձնման համար, եթե ոչ Օհանյանին։
Փաշինյանը անմիջապես հիշեց Սևանի ափին գտնվող առանձնատները (ենթադրաբար՝ Օհանյանինը), նրան (նույնպես ենթադրաբար) անվանելով համբալ, սպառնալով ուղարկել ԱԱԾ նկուղներ և մեղադրելով կոռուպցիայի մեջ։
2018 թվականից ի վեր Հայաստանում կիրառվում են պարզունակ քաղաքական տեխնոլոգիա՝ կոռուպցիայի հետ կապված տարբեր շոուներով հակազգային քայլերի քողարկում։ Կոռուպցիայի շեմը չափազանց դժվար է սահմանել, և դրա տակ կարելի է դնել ամեն ինչ, հատկապես որ իշխանության հասած շատ ղեկավարներ առատաձեռն հիմքեր են տալիս կոռուպցիոն մեղադրանքների համար։ Սակայն, երբ իշխող կուսակցությունը սկսում է բացահայտել ևս մեկ «թալանչու», որպես կանոն, դա վկայում է ոչ թե կոռուպցիայի դեմ պայքարի, այլ քաղաքական փաստարկների բացակայության և հակառակորդների վերացման մասին։
Այս անգամ ամպերը կուտակվում են Սեյրան Օհանյանի գլխին։
Արցախցիները կհիշեն շրջափակման ժամանակ Արայիկ Հարությունյանի եւ Ռուբեն Վարդանյանի միջեւ քաղաքական պայքարն իշխանության համար: Հասարակությունը բաժանվել էր արայիկակաների եւ ռուբենականների, Ֆեյսբուքում թեժ դեբատներ էին ընթանում, մեղադրում միմյանց: Այն ժամանակ արդեն խոզի կորմն էին մաղում` ալյուր ստանալու համար, փռերն արդեն չէին աշխատում: Ամեն ինչ աչքի առաջ փլվում էր, եւ թվում էր, թե “ընտրությունների” ժամանակը չէ:
Այդ օրերին Ռուբեն Վարդանյանն արցախցի լրագրողներին թեյախմության էր հրավիրել Բակո Սահակյանի “Ռոսիյա” ռեստորան, որը Վարդանյանի գրասենյակն էր դարձել, եւ բողոքել Արայիկ Հարությունյանից: “Ցուցակներում տոննաներով պարենային ապրանքներ կան, բայց պահեստերում միայն խոնավության հոտ է, ուրիշ ոչինչ”, ասում էր Վարդանյանը:
Ինչեւէ, արդյունքում նրանք երկուսն էլ Բաքվի բանտում հայտնվեցին, իսկ արցախցիները` Հայաստանի վարձով տներում:
Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձությունները շատ են հիշեցնում, նմանվում այն օրերին Արցախի իրավիճակին: Թվում է, թե Հայաստանը նույն “ռելսերի” վրա է, ինչ Արցախն էր, և գնացքը գնում է: Ցանկացած արցախցի եթե լինի Սյունիքի Խնածախ գյուղում, հաստատ Թաղավարդը կհիշի 2020թ. պատերազմից հետո, երբ ադրբեջանցիներն արդեն գյուղացիների այգիներում էին խրամատ փորել ու դրոշ տնկել: Խնածախցիներն էլ, ովքեր եղել են Արցախում, նույնն են պնդում:
Հայաստանում եզակի փորձագետներ են խոսում անվտանգային հարցերի, հասունացող վտանգների մասին, ահազանգում նախանշանների մասին: Բայց ամենաճիշտ գնահատականները հենց սահմանամերձ գյուղերի բնակիչներն են տալիս, ովքեր ի տարբերություն Արարատ Միրզոյանի լավ լուրերի չեն սպասում. “ի՞նչ խաղաղության պայմանագիր, երբ ամեն գիշեր կրակահերթերի տակ ենք անցկացնում”, ասում են նրանք:
Սահմանամերձ գյուղերի կյանքը, Հայաստանի շուրջ զարգացումները մի իրակություն է, մեկ այլ իրականություն՝ ներքաղաքական կյանքը, պառլամենտական վակխանալիան: Ապշեցուցիչ է նաև իշխանականների կոչը՝ սահմանային կրակոցների դեպքում «սադրանքի չտրվել», այսինքն՝ ոչինչ չձեռնարկել։
Իսկ Ադրբեջանը Ստեփանակերտը “ռեմոնտ անելուն” զուգահեռ ամեն օր հայտարարում է, որ պատրաստվում անել Հայաստանի հետ նույնը, ինչ եղավ Արցախի դեպքում:
Հայաստանի Ազգային ժողովում այդ մասին չեն խոսում՝ ավելի անշառ է Հոկտեմբերի 27-ը պեղել, Քոչարյանի “միլիարդները” բյուջե «վերադարձնել», նախին ու ներկա ծեծկռտուքները հիշել, ստորացնել, ծաղրել, վիրավորել են, միմյանց կանանց թիրախավորել…
Ժամանակակից աշխարհում, երբ սարերն իրար կապող ենթակառուցվածքներ են ստեղծում, ավազի վրա մեգապոլիսներ կառուցում, Հայաստանում Իրանից նվեր ստացած երկաթե կամրջակով են ուրախանում, որտեղ անձամբ երկրի վարչապետն է այցելում, դրոններով նկարում են` Հանրայինով եթեր տալիս, նույն եթերում Արծրուն Հովհանիսյանն ափսոսում է նացիստական Գերմանիայի տարիներին պատմական Հայաստան ստեղծելու շանսը բաց թողնելու համար:
Ընդիմությունն ու իշխանությունը միմյանց մեղադրում են արցախցիների թեման մանիպուլացնելու մեջ, ձեռի հետ երկուսն էլ «ճանաչելով» Արցախի կորուստը (դրանով իրարից չեն տարբերվում) և չցանկանալով տեսնել, որ այս երկրում 150 հազար մարդու չլուծված խնդիր կա, դա էլ հեչ՝ Արցախը փլվելուց հետո Հայաստանի պատը ճաք է տվել:
Մարութ Վանյան
Ծաղրանկարները` Ալվարդ Գրիգորյանի
Ազգ-ը գրում է։
Վարդապետ Կոմիտաս Հովնանյանը գրում է. «Սիրելի հայ եղբայներ թուրքական մամուլը իր «Լեւոն 14-րդ Պապը պարզվեց Կեսարացի է» հոդվածով , ներկայացնում է նորընծա Պապի կենսագրականը նշելով, որ վերջինս նախկին էվերեկցի ներկայումս Դևելիցի-Կեսարացի հայի՝ Սեդրակ Բարսեղյանի թոռն է։ Մեծ հայրը 1915 թվականին Էվերեկից մեկնել է Արգենտինա»։
Նոր Հռոմի պապ Լևոն XIV-ը՝ «Ռոբերտ Ֆրանցիսկոս Պրևոստը», Կայսերիից է
Կաթոլիկ եկեղեցու նոր առաջնորդ ընտրված Հռոմի պապ Լևոն XIV-ը, ծնված որպես Ռոբերտ Ֆրանցիսկոս Պրևոստ, դարձավ ոչ միայն Միացյալ Նահանգների հպարտությունը, այլև Թուրքիայի Կայսերի Դևելի շրջանի (Էվերեկ – նախկին անվանումը)։ Պրևոստը, որը իր նախապապ Սեդրակ Պարսեհյանի թոռն է, որը 1915 թվականին Դևելիից ներգաղթել է Արգենտինա, ուշադրություն է գրավում իր խոր արմատներ ունեցող անցյալով։
Կայսերիից մինչև Վատիկան ձգվող տոհմածառը
Հռոմի պապ Լևոն XIV-ի նախապապը՝ Պարսեհյան Սեդրակը, 1915 թվականին Կայսերիի (Էվերեկ) Դևելի շրջանից ներգաղթել է Արգենտինա։ Նույն ժամանակահատվածում Հռոմի պապի նախապապի քույրը՝ Եվա Օհանյանը, մնացել է Ստամբուլում։ Նուրհան Չեթինկայան՝ Եվա Օհանյանի թոռը, ներկայումս Ստամբուլում զբաղվում է առեւտրով։ Այս ընտանեկան կապերը բացահայտում են Հռոմի պապի խորը կապերը Թուրքիայի հետ։
Ռոբերտ Ֆրենսիս Պրևոստի կյանքը և նրա ճանապարհը դեպի պապական գահ
Լուի Մարիուս Պրևոստը՝ Սեդրակ Պարսեհյանի որդին, որը 1915-ականներին Կայսերիի Դևելի շրջանից (Էվերեկ) ներգաղթել էր Արգենտինա, Արգենտինայից ներգաղթել է ԱՄՆ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին մասնակցած Լուի Պրևոստը դարձավ ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի վետերան և ավելի ուշ ծառայել է որպես Բրուքվուդի 167-րդ դպրոցական շրջանի տնօրեն։ Ռոբերտ Ֆրենսիս Պրևոստը ծնվել է 1955 թվականին Չիկագոյում։ Երիտասարդ տարիքում կրոնական կրթությանը դիմելով՝ Պրևոստը միացել է Ավգուստինյան միաբանությանը և 1982 թվականին ձեռնադրվել քահանա։ Պերուում երկար տարիներ միսիոներ աշխատելուց հետո, 2023 թվականին նա նշանակվել է կարդինալ և զբաղեցրել կարևոր պաշտոններ Վատիկանում։ 2025 թվականին նա ընտրվեց 267-րդ Հռոմի պապ Ֆրանցիսկոս պապի մահից հետո կայացած կոնկլավում և ստացավ «Լևոն XIV» անունը։
«Փարս» մականվան իմաստը
Հռոմի պապ Լևոն XIV-ի թուրքական անունը հայտնի է որպես «Ֆարուկ Պարսեհյան»։ «Փարս» մականունը կրում է ինչպես նրա ազգանվան մի մասը, այնպես էլ թուրքերեն «ընձառյուծ» բառը։ Այս մականունը վերաբերում է ինչպես նրա թուրքական ծագմանը, այնպես էլ նրա ընտրած պապական անվանը։
Էվերեկի բնակիչները քարեր են տանում Սուրբ Թորոս եկեղեցու կառուցման համար, 1828 թվական (Այս լուսանկարը վերցված է «Պատմական Կայսերի» բլոգի էջից):
Պապական անվան ընտրությունը և իմաստը
Ռոբերտ Ֆրենսիս Պրևոստը որպես իր պապական անուն ընտրեց «Լևոն XIV»-ը։ Այս ընտրությունը հարգանքի տուրք է Հռոմի պապ Լևոն XIII-ին, ով 19-րդ դարում կարևոր առաջընթաց է գրանցել աշխատավորների իրավունքների և սոցիալական արդարության ոլորտում։ Հռոմի պապ Լևոն XIV-ը շեշտեց, որ այս անվան ընտրությունը կցուցադրի նմանատիպ զգայունություն մեր օրերի սոցիալական և տեխնոլոգիական մարտահրավերների նկատմամբ։
Հնարավոր կապեր և այցելություններ Թուրքիայի հետ
Հռոմի պապ Լևոն XIV-ի թուրքական արմատները կարող են նշանավորել Թուրքիայի հետ հարաբերությունների նոր դարաշրջանի սկիզբը։ Կայսերիի Դևելի շրջանի և մասնավորապես Ստամբուլի իր ազգականների հետ նրա կապերը հող են հարթում Թուրքիա հնարավոր այցելության համար։ Այս այցը կարող է կարևոր քայլ լինել թե՛ կրոնական, թե՛ մշակութային առումով։
Հռոմի պապ Լևոն XIV-ի ընտրությունը պատմական իրադարձություն է ոչ միայն կաթոլիկ աշխարհի, այլև Թուրքիայի համար։ Նրա պատմությունը ցույց է տալիս, որ տարբեր աշխարհագրական վայրերից մարդիկ կարող են միավորվել ընդհանուր համոզմունքի և արժեքի շուրջ։
Նուրհան Չեթինկայան հայտարարել է, որ Հռոմի պապը Կայսերիից է
Ստամբուլում ապրող Կայսերիացի Հռոմի Պապի ազգական Նուրհան Չեթինկայան իր սոցցանցի էջում հայտարարել է. «Թող հաջողություն բերի ամբողջ աշխարհին, Ֆրանսիս Ֆրանցիսկոս Պարսես Պրևոստը, որը հայտնի է նաև որպես Ֆարուկ Պարսեհյան: Նրա Փարս նախնիները Կայսերիից գաղթել են ԱՄՆ, ստացել կրոնական կրթություն, ապա գնացել Վատիկան: Այսօր նա դարձել է Հռոմի պապ: Նա մեր ազգականն է մորս հորեղբոր միջոցով: Թող հաջողություն բերի աշխարհին։ Կայսերիում շատ հայկական գյուղեր կան: Կան շատ կաթոլիկ գյուղեր: Կան կաթոլիկ հայկական գյուղեր ամբողջ աշխարհում: Բարի գալուստ մեր աշխարհ, Ֆարուկ Պարսեհյան, որը հայտնի է նաև որպես Ֆրանցիսկոս Պրևոստ»,- ասել է նա:
Նուրհան Չեթինկայա (Լևոն XIV Պապի) մեծ պապի քրոջ թոռան որդին
ԱՄՆ Միջազգային կրոնական ազատությունների հանձնաժողովը (USCIRF) հունիսի 5-ին վիրտուալ լսումներ կանցկացնի Ադրբեջանում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ, որի ընթացքում կքննարկվի նաեւ հայկական մշակութային ժառանգության ոչնչացման հարցը, նշվել է USCIRF-ի հայտարարությունում։
«Լեռնային Ղարաբաղի կրոնական վայրերը շարունակում են մնալ վտանգի տակ, քանի որ Ադրբեջանի իշխանությունները… ոչնչացնում են հայկական մշակութային ժառանգությունը»,- նշվել է կազմակերպության հայտարարությունում:
Նշվել է, որ Ադրբեջանում կրոնական ազատության պայմանները շարունակում են տագնապալի մնալ։
«Երկրի կրոնական օրենքը պարտադրում է գրանցման ծանր պահանջներ կրոնական համայնքների համար, որպեսզի նրանք կարողանան օրինական կերպով զբաղվել կրոնական գործունեությամբ: Վերջին տարիներին, Իրանի հետ հարաբերությունների վատթարացումից հետո, Ադրբեջանի կառավարությունը ձերբակալել եւ բանտարկել է ռեկորդային թվով շիա մահմեդականներ կրոնական մոտիվներով: Բանտարկյալներից շատերը իրավապահներին մեղադրում են ֆիզիկական բռնության եւ վատ վերաբերմունքի այլ ձեւերի մեջ»,- նշվել է USCIRF-ի զեկույցում։
«Փետրվարին USCIRF-ն այցելել է Ադրբեջան՝ երկրում կրոնական ազատության վիճակն ուսումնասիրելու եւ կրոնական համայնքի ներկայացուցիչների, մարդու իրավունքների պաշտպանների եւ պետական պաշտոնյաների հետ հանդիպելու համար: 2025թ. իր տարեկան զեկույցում USCIRF-ն առաջարկել է ԱՄՆ պետդեպարտամենտին Ադրբեջանը ներառել Հատուկ դիտորդական ցուցակում՝ կրոնական ազատության լուրջ խախտումների համար»,- նշվել է հայտարարությունում:
2023թ. ամռանը ադրբեջանցիներն ականանետերով կրակել էին Արցախի Մարտակերտի շրջանի Ճանկաթաղ եւ Կիչան գյուղերի ուղղությամբ:
“Մենք հեչ, բա էս խոխե՞քը: Ի՞նչ ենք անելու, եթե գյուղ մտնեն: Տղամարդիկ պոստերում, մեքենաներում էլ բենզին չկա”, ասում էին վրդովված կանայք:
Մարութ Վանյան
Step1.am-ի զրուցակիցն է քաղաքագետ Անդրիաս Ղուկասյանը։
–Պարոն Ղուկասյան, Նիկոլ Փաշինյանը վերջերս հայտարարեց․ «Հայաստանը բացասական հետևանքներ է ունենում որոշ արտասահմանյան քաղաքական գործիչների իբր հայանպաստ, բայց իրականում պոպուլիստական հայտարարություններից։ Ես արդեն ասել եմ մեր որոշ միջազգային գործընկերներին և ոմանց ավելի կտրուկ կասեմ, որ նրանք բացահայտ անտեսում են մեր երկրի շահերը՝ հանուն իրենց ընտրազանգվածի»։ Այսինքն՝ Նիկոլ Փաշինյանը տարբեր երկրների ղեկավարների ու գործիչների կոչ է անում հայանպաստ հայտարարություններ ու քայլեր չանել։ Մենք ականատես ենք եղել, որ Եվրախորհրդարանը, եւ Ֆրանսիայի Սենատը, եւ Շվեյցարիայի խորհրդարանը հայանպաստ բանաձեւեր են ընդունել։ Դրա՞նք է Նիկոլ Փաշինյանը «կեղծ պրոհայկական» ու «պոպուլիստական» որակում, ի՞նչ է սա նշանակում։
-Իսկ ի՞նչ է նշանակում բացասական հետեւանք, նախ եւ առաջ դա է կարեւոր հարցը։ Դա կարող է բացասական հետեւանքներ ունենալ այն ուժերի համար, ովքեր ուզում են, որ հայերը լինեն հայրենազուրկ ժողովուրդ, որպեսզի Արցախի էթնիկ զտման համար Ադրբեջանը պատասխան չտա։ Ովքեր նման դիրքերում են կանգնած, իրենց համար Եվրամիության բանաձեւը, Ֆրանիսյաի նախագահ Մակրոնի հայտարարությունները «պոպուլիստական, վտանգավոր ու վնաս բերող» հայտարարություններ են։ Դա պայմանավորված է այն քաղաքական նպատակներով, որոնք հետապնդում են ասողները։ Այսօր տեսանելի է, որ Հայաստանի իշխող ուժը սպասարկում է Ադրբեջանի շահերը, սպասարկում է Արցախում էթնիկ զտման լեգիտիմացման փորձերը։ Եվ տրմաբանական է, որ իրենց տեսակետից տարբերվող հայտարարությունները, որոնք արվում են ի օգուտ հայ ժողովրդի, արվում են հանցավոր պետությունների համար, որ իմանան՝ Արցախի խնդիրն այդպես ուժով լուծում չի ստացել, վատ են ընդունվում ու վատ գնահատվում։
–Նախորդ տարիներին տարբեր առաջարկներ են եղել միջազգային հանրության կողմից, որոնց ՀՀ իշխանությունները չեն արձագանքել։ Օրինակ՝ 2019 թվականի Մինսկի խմբի առաջարկները, որոնց մանրամասները այդպես էլ չհրապարակեցին ու չներկայացրեցին հանրությանը, Արցախում միջազգային խաղաղապահներ տեղակայելու առաջարկները, այլ նախաձեռնություններ եւս եղել են։ Այս ամենը փաստորեն մերժվե՞լ է ՀՀ իշխանության կողմից։
-ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին զուգահեռ ԵԱՀԿ հովանու ներքո ստեղծված է եղել բարձր սպաների պլանավորման խումբ։ Մի քանի պետության ռազմական մասնագետներ այդ խմբում մի քանի տարի աշխատել են։ Եվ իրենք մշակել են Արցախում խաղաղարար օպերացիների 4 տարբեր ծրագիր, որոնք բոլորը ենթադրում էին միջազգային խաղարար ուժերի տեղադրում Արցախում՝ տարբեր նյուանսներով։ Բայց դա երբեք չի ենթադրել, որ ԵԱՀԿ պետություններից որեւէ մեկը միայնակ կարող է խաղարար օպերացիա իրականացնել այդ տարածքում։ Դրա վերաբերյալ կա նաեւ ԵԱՀԿ պետությունների համատեղ հայտարարություն, որ իրենք բոլորը բացառում են, որ ԵԱՀԿ տարածքում որեւէ պետություն ունի նախապատվություն՝ խաղաղարար օպերացիա իրականացնելու։ Այսինքն՝ այլ տարբերակ չպետք է լիներ եւ չէր կարող լինել ԵԱՀԿ շրջանակներում։ Այսինքն՝ ռուսական զորքերի տեղակայումն Արցախում դա արդեն նշանակում էր, որ Ադրբեջանը եւ Հայաստանը հակադրվում են ԵԱՀԿ կառույցներին, ԵԱՀԿ մոտեցումներին եւ միջազգային իրավունքին։ ԵԱՀԿ խաղաղ կագավորման գործընթացը հիմնված էր միջազգաին իրավունքի հիմնարար սկզբունքների վրա։ Եվ հիմա այս գիծը շարունակվում է՝ տեղի ունեցած հանցագործությունները սպասարկելու, լեգիտիմացնելու նպատակով։
Ինչ վերաբերում է Մինսկի խմբի առաջարկներին, բոլոր առաջարկները ենթադրում էին, որ Արցախում պետք է անցկացվեր հանրաքվե, որի միջոցով պետք է որոշվեր վերջնական կարգավիճակը։ Այդ հանրաքվեն պետք է անցկացվեր ազատ պայմաններում, հանրաքվեին պետք է մասնակցություն ունենային բոլոր այն մարդիկ, ովքեր դրա իրավունքը կարող էին ունենալ, այսինքն՝ ովքեր Արցախի հետ ունեն իրավական կապ՝ ծնվել են, գույք ունեն այնտեղ կամ ապրել են այնտեղ։ Իրավատերերը՝ անկախ իրենց ազգային պատկանելությունից, պետք է ազատորեն որոշեին իրենց կարգավիճակը։ Սա է խաղաղ կարգավորման մեխը։ Մնացածը դրան ածանցյալ անհրաժեշտ գործողություններ էին։ Ազատագրված տարածքներից հայկական զորքերի դուրսբերման դեպքում նախատեսվում էր այնտեղ տեղակայել միջազգային զորքեր, որովհետեւ, ինչպես ասացի, ԵԱՀԿ-ում սկզբունքը բացառում է, որ ինչ-որ պետություն միայնակ խաղաղարար ու խաղաղապահ օպերացիա պետք է իրականացնի։ Միջազգային խաղաղարար ուժերի տեղակայումն անհրաժեշտ էր, որպեսզի հանրաքվեի համար լինեին պայմաններ։
Երկրորդ հարցը Արցախի կարգավիճակին է վերաբերում, ժամանակավոր այնպիսի կառավարում, որը բոլորի համար կապահովեր մարդու իրավունքների պաշտպանությունը։ Լաչինի միջանցքի, միջազգային խաղաղապահ ուժերի տեղակայման հարցերը միշտ եղել են ոչ թե բանակցությունների առարկա, այլ եղել են Մինսկի խմբի առաջարկների գլխավոր դրույթները։ 2007 թվականից ի վեր հրապարակվել են բոլոր այն 9 տարրերը, որոնց շուրջ պետք է լիներ խաղաղ կարգավորումը։ Իսկ մեխը հանրաքվեն էր։ Նույնիսկ Իլհամ Ալիեւը հարցազրույց է տվել, որտեղ ասել է, որ բոլոր կետերի հետ համաձայն է։ Միակ անհամաձայնությունը, որը նա բանակցային պրոցեսում ուներ եւ որի շուրջ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ հակադրվում էր, այն էր, որ հանրաքվեի հարցը կարող էր ներառել եւ Արցախի անկախությունը, եւ Հայաստանին միանալու հարցերը։
Այստեղ քննարկելու հարց չկա, հասկանալի է, թե այս իշխանություններն ինչ կուրս ու նպատակներ են ունեցել ի սկզբանե, ինչին է դա վերաբերել։ Եվ այսօր էլ իրենք գնում են միջազգային հանրության դեմ, որպեսզի պաշտպանեն Ադրբեջանն այդ եղանակով։ Փորձում են շանտաժ անել, որ միջազգային դիրքորոշումը՝ Եվրամիության երկրների խորհրդարանի, Ֆրանսիայի դիրքորոշումներն իբր թե վտանգ են ստեղծում Հայաստանի համար, եւ դրա պատճառով Հայաստանը կարող է պատերազմի կամ ագրեսիայի ենթարկվել։ Դա էժանագին շանտաժ է, եւ բոլորի համար պարզ է, թե Նիկոլ Փաշինյանն ինչով է զբաղված։ Իր նկատմամբ վերաբերմունքն էլ համապատասխանում է իր բռնած դիրքին․ տեսնում ենք, որ ինքը եւ Մոսկվայում է իզգոյ, եւ Արեւմուտքում։ Որպես քաղաքական գործիչ՝ ոչ մի տեղ չունի հենարան։
Ռոզա Հովհաննիսյան
«Արցախյան մշակույթի պահպանման կենտրոն» ՀԿ-ի նախաձեռնությամբ և «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի ԱՄՆ տեղական մարմնի աջակցությամբ Արցախի պարի պետական համույթը առաջին անգամ հյուրախաղերով կլինի ԱՄՆ-ում։
Բացառիկ համերգը տեղի կունենա մայիսի 16 ին Լոս Անջելեսի Ալեքս թատրոնում: «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի ԱՄՆ տեղական մարմինը 2 տարի անընդմեջ Արցախի պարի պետական համույթի ֆինանսավորումը ապահովելուց բացի նաև 2-րդ մեծ իրադարձությունն է կազմակերպում։
«Ուրախությամբ տեղեկացնում ենք, որ Արցախի պարի պետական համույթը առաջին անգամ հյուրախաղերով կլինի ԱՄՆ-ում։ Այս պատմական ուղևորությունը բացառիկ հնարավորություն է Նահանգներում ապրող մեր հայրենակիցների համար՝ վայելելու արցախյան պարի խրոխտ ու համարձակ շարժումները, դրա միջոցով փոխանցվող ուժեղ զգացմունքներն ու ավանդույթները», ասված է համույթի գեղարվեստական ղեկավար և «Արցախյան մշակույթի պահպանման կենտրոն» ՀԿ–ի փոխնախագահ Ռաուլ Բաբայանի խոսքում:
Հիշեցնենք որ «Արցախյան մշակույթի պահպանման կենտրոն» հասարակական կազմակերպությունը ստեղծվել է Արցախի օկուպացիայից և արցախահայության բռնի տեղահանումից որոշ ժամանակ անց: Կազմակերպության նպատակն է՝ ապահովել Արցախի ստեղծագործական խմբերի հետագա գործունեությունը, պահպանելով արցախյան մշակույթն ու ավանդույթները:
