Դե, վերջ, Բաքվի հետ «խաղաղության պայմանագիրը» համաձայնեցված է, Հայաստանը համաձայնել է «վերջin» պայմաններին, այն է՝ միջազգային ատյաններից հայցերի հետկանչում և սահմանից եվրոպացի դիտորդների դուրսբերում։ Թեև Բաքուն թի թաքցնում, որ դրանք վերջին պայմանները չեն. կա նաև Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխություն, Արցախի «օկուպացիայի» համար «փոխհատուցում», ինչպես նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի վերացում։

Սակայն Ռուբեն Վարդանյանի հացադուլի ավարտը և որոշ այլ նախանշաններ վկայում են այն մասին, որ «խաղաղության պայմանագրի» շրջանակներում հնարավոր է գերիների վերադարձը. չէ՞ որ դատավարությունները հետ կանչելը փոխադարձ է լինելու։ Եվ եթե պայմանագրի շրջանակներում գերիները վերադարձվում են, դժվար թե որևէ մեկը առարկի «խաղաղության պայմանագիրը»։

Բաքվի կողմն այսօր հայտարարեց, որ համաձայնեցված է «խաղաղության պայմանագրի» տեքստը։ Փաստորեն, Հայաստանը Բաքվի վերջին «առաջարկներին» պատասխանեց ընդամենը 2 օրում։ Դժվար թե նման շտապողականությունը կապված լինի այն բանի հետ, որ Բաքվի դատական ​​ֆարսը շատ հեռուն է գնացել, իսկ հայ գերիների ճակատագիրը դարձել է միջազգային օրակարգ։

Եթե դա չի պատճառն, ապա ո՞ւր են շտապում Փաշինյանն ու Ալիևը։ Աշխարհում տեղի ունեցող գործընթացների ֆոնին հայկական կողմը, կարծես թե, շտապելու տեղ չունի։ Ի վերջո, ուկրաինական ճգնաժամնում արդեն հրաժարվել են 1991 թվականի տխրահռչակ սահմաններից և Ալմա-Աթայի հռչակագրից: Ինչո՞ւ է Փաշինյանն այդքան ամուր կառչած 1991 թվականի սահմաններից, և նույնիսկ պնդում, որ Արցախը ներառված չէ այս սահմաններում։

Ինչո՞ւ Փաշինյանը չի ցանկանում սպասել, օրինակ, ռուս-ուկրաինական կարգավորմանը։ Կամ Շվեյցարիայի խորհրդարանում Արցախի հարցով միջազգային համաժողով հրավիրելու մասին բանաձեւի քննարկումները։ Եւ ինչո՞ւ պաշտոնական Երեւանը չաջակցեց Եվրախորհրդարանի այսօրվա բանաձեւին, որը պահանջում է անհապաղ եւ անվերապահ ազատել Բաքվի բանտերից հայ բանտարկյալներին։

Այս բոլոր բանաձեւերը, Ուկրաինայի 1991 թվականի սահմանների մերժումը, Արցախի հարցի շուրջ հնարավոր կոնֆերանսները և միջազգային միջնորդությունը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում կամ այլ ձևաչափով կարող են խոչընդոտել հայկական իրավունքների, տարածքների և ժառանգության վերջնական հրաժարման և հայկական պետության կազմալուծման ծրագրերին։

Այժմ կառուցվող նոր աշխարհակարգում տեղ չկա այն երկրների համար, որոնք հրաժարվում են իրենց իրավունքներից։ Իսկ Հայաստանն այս ցուցակում է, ընդ որում, դա արվում է սթափ և գիտակվցած։

Դրա համար էլ Փաշինյանն ու Ալիեւը շտապում են. 1991 թվականի սահմանները՝ հրաժարում է ոչ միայն Արցախից, այլեւ Նախիջեւանից եւ Հայաստանից Կարսի ռուս-թուրքական պայմանագրով խլված տարածքներից։ Այս տարածքների նկատմամբ Հայաստանի իրավունքները, որոնք ամրագրված են նրա Անկախության հռչակագրում և Սահմանադրության մեջ, երբեք ոչ ոքի կողմից չեն վիճարկվել վերջին 35 տարիների ընթացքում։ Բաքվում ու Անկարայում դա լավ են հասկանում, ինչի համար էլ պնդում են Հայաստանի Սահմանադրությունը փոխել։

2025 թվականի մարտի 13-ը հայոց պատմության մեջ կմնա որպես ևս մեկ սև հանգրվան։ Հետո գիտնականները երկար ժամանակ կծախսեն՝ փորձելով պարզել, թե ինչպես կարող է մի ամբողջ քաղաքակրթություն այդքան անշնորհք կերպով վերանալ:

Նաիրա Հայրումյան

«Շվեյցարիայի խորհրդարանի ստորին պալատը դեռեւս 2024 թվականի դեկտեմբերին ընդունել է բանաձեւ՝ Լեռնային Ղարաբաղի համար խաղաղության համաժողով անցկացնելու նպատակով։ Այդ բանաձեւի հիմնական ուղերձն այն է, որ Շվեյցարիայի խորհրդարանի ստորին պալատը համաձյան չէ այն ամենի հետ, ինչ կատարվել է Արցախի ժողովրդի հետ եւ գտնում է, որ Արցախի ժողովուրդը պետք է հնարավորություն ունենա լսված լինելու, պետք է ձեւավորվի հարթակ, որը հնարավորություն կտա Արցախի ժողովրդին՝ ներկայանալու եւ քննարկելու իր իրավունքները, այդ թվում՝ վերադարձի իրավունքը»,- այսօր Հայաստանում Շվեյցարիայի դեսպանատան մոտ ակցիայի ժամանակ ասաց Արցախի ՄԻՊ Գեղամ Ստեփանյանը։

Նա նշեց, որ այսօրվա հավաքի նպատակներից մեկը նաեւ այն է, որ արցախցիները խնդրանք են ուղղում Շվեյցարիայի խորհրդարանի վերին պալատի 46 պատգամավորներին։ Վերին պալատն այս տարվա մարտի 18-ին քննարկելու է նույն բանաձեւն ընդունելու հարցը։ «Եվ եթե այս պալատում եւս բանաձեւն ընդունվեց, ապա այն օրենքի ուժ է ստանում։ Եվ դրանից բխում է, որ Շվեյցարիայի կառավարությունը պետք է համապատասխան քայլեր ձեռնարկի՝ այդ բանաձեւում ամրագրված պարտավորությունները եւ պատասխանատվությունն ի կատար ածելու համար»,- ասաց Ստեփանյանը։

Գեղամ Ստեփանյանը հավելեց, որ ստորին պալատի կողմից ընդունված բանաձեւը Արցախի ժողովրդի համար հույսի եւ լույսի շող է։ «Եվ մենք խնդրում ենք, որ վերին պալատը եւս հավատարիմ մնա մարդու իրավունքների, հումանիզմի գաղափարներին եւ եւս կանաչ լույս վառի այդ բանաձեւի համար, կանգնի պատմության ճիշտ կողմում եւ իր քայլով եւս մեկ անգամ ապացուցի, որ Շվեյցարիայի նման պետությունը հաշտ չէ տեղի ունեցողի հետ, հաշտ չէ 150 հազար անձանց բռնի տեղահանության, էթնիկ զտման, նրանց պատմական ու մշակութային ժառանգության ոչնչացման, հայրենազրկման իրավիճակի հետ։ Եվ ոչ միայն հաշտ չէ, այլ նաեւ պատրաստ է ստանձնել պատասխանատվություն՝ այդ  անձանց իրավունքները պաշտպանելու համար»,- նշեց նա։

«Շվեյցարիայի խորհրդարանի ներքին պալատը համապատասխան որոշում է ընդունել, որպեսզի Ղարաբաղյան հիմնախնդրի վերաբերյալ կազմակերպվեն լսումներ, որը շատ կարեւոր է, քանզի տարբեր ուժեր, ինչպես դրսում, այնպես էլ ՀՀ-ում, փորձում են իրավիճակը ներկայացնել այնպես, որ Ղարաբաղի հարցը փակված է, ընդհանրապես չկա։ Մենք դրան մեր վճռական անհամաձայնությունն ենք հայտնում։ Մենք պայքարել ենք եւ պայքարելու ենք մեր հավաքական վերադարձի համար մեր պատմական հայրենիք»,- այսօր Հայաստանում Շվեյցարիայի դեսպանատան մոտ ակցիայի ժամանակ ասաց Արցախի Ազգային ժողովի նախագահի պարտականությունները կատարող Գագիկ Բաղունցը։

Նա նշեց, որ այսօր ուզում են շնորհակալություն հայտնել Շվեյցարիայի իշխանություններին, պետական կառույցներին, որոնց աջակցում են Արցախի հիմնախնդրի արդարացի լուծմանը։ «Այսօր մենք նամակով ու խնդրանքով դիմում ենք Շվեյցարիայի իշխանություններին, մարտի 18-ին տեղի կունենա Շվեյցարիայի պառլամենտի վերին պալատի նիստը, ակնկալում ենք դրական որոշում։ Ակնկալում ենք, որ Արցախի հիմնախնդիրը կմնա միջազգային տարբեր հարթակներում օրակարգային հարց։ Եվ ժամանակի ընթացքում այդ հարցը կստանա արդարացի լուծում»,- ասաց նա։

Գագիկ Բաղունցի խոսքով՝ վերին պալատի որոշումը պարտադիր է Շվեյցարիայի կառավարության համար։ Եթե մարտի 18-ին վերին պալատն էլ դրական որոշում ընդունի, Շվեյցարիայի կառավարությունը պարտավոր է լսումներ կազմակերպել։ Եվ այդ լսումները Արցախի հարցը կվերադարձնեն միջազգային քննարկումների օրակարգ։ «Այնպես որ, սպասում ենք, որ ամռանը հարցի քննարկումը կլինի»,- հավելեց նա։

Բաղունցի խոսքով՝ արցախցիներն այսօր իրենց իրավունքներին տեր են կանգնում։ Ինչ վերաբերում է Հայաստանի իշխանությունների քաղաքականությանը, նա ասաց, որ առանց Հայաստանի իշխանությունների քայլերի, Արցախի իշխանությունների գործունեության էֆեկտիվությունը շատ ցածր է։ «Եվ ես ակնկալում եմ, որ ուշ թե շուտ ՀՀ այս կամ այլ իշխանություն կհասկանա, որ Ղարաբաղի հիմնախնդիրը ամբողջ հայ ազգի հիմնախնդիրն է, որ Ղարաբաղը Հայաստանի անբաժանելի մասն է։ Եվ ջանքեր կգործադրվեն, որպեսզի Արցախյան հինախնդիրն արդարացի լուծում ստանա»,- նշեց նա։