Ազգային ժողովի «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Քրիստինե Վարդանյանն օրերս Արտաքին գործերի նախարարությունում ծանոթացել էր «խաղաղության պայմանագրի» նախագծի հետ, եւ այսօր հրավիրած քննարկման ժամանակ պատգամավորն ասաց, որ այդ պայմանագրի նախագծում ամբողջությամբ արտացոլված են ադրբեջանական օրակարգերը։

«Ես՝ որպես հայ մարդ, չեմ տեսել այդտեղ մի բան, որը մենք ձեռք են բերելու, որ կարող ենք ասել՝ այս պայմանագրի ստորագրումից հետո սա ձեռք ենք բերելու։ Այն չարչրկված 28 900 քառակուսի կմ վերաբերյալ ես պատասխանատու ասում եմ՝ որեւէ կետ չկա, որ Ադրբեջանն այդ 28 900 քառակուսի կմ տարածքային ամբողջականությունը երաշխավորում է»,- ասաց նա։

Ըստ պատգամավորի՝ ՀՀ իշխանությունների խոսույթը, թե Ալիեւը տապալում է բանակցային գործընթացը, ընդհանրապես իրականության հետ կապ չունի, Ալիեւի հայտարարություններն այն մասին են, ինչի շուրջ ընթանում են բանակցությունները։

«Ես շատ պատասխանատու ասում եմ՝ Ալիեւը ոչ մի նոր բան չի ասել, որը բանակցությունների պրոցեսին Նիկոլ Փաշինյանն ու իր թիմը չեն քննարկել։ Բանակցություններում որեւէ մեկը չի կարող ասել՝ ո՞րն է հայկական օրակարգային կետը։ Այսինքն՝ մեկ, երկու, երեք կետ, որոնք մեր կետերն են եւ փորձում ենք ներառել։ Այդտեղ երկու կետի շուրջ է Նիկոլ Փաշինյանը բանակցում, մեկը որ վերնագրում անպայման լինի «խաղաղություն» բառը, որ վաճառի ներքին լսարանին։ Թե ինչու ենք մենք Արդբեջանի հետ կնքում խաղաղության պայմանագիր, եթե երբեւէ պատերազմի մեջ չենք եղել Ադրբեջանի հետ, դա հարցերից մեկն է։ Եվ երկրորդը, որի շուրջ բանակցում է Փաշինյանը, այն է, որպեսզի այնպիսի ձեւակերպումներ տեղ չգիտեն փաստաթղթում, որ հանրային դիմադրություն չառաջանա։ Այսինքն՝ ինքը խնդիր չունի բովանդակության հետ, խնդիր ունի ձեւակերպումների հետ, օրինակ, «Զանգեզուրի միջանցք» գուցե չգրվի, բայց տրամաբանությունը, որը պայմանագրում լինելու է, միջանցքային տրամաբանությունն է։ Ընդհանրապես չկա որեւէ երաշխիք, որ Ադրբեջանը հրաժարվում է Հայաստանի նկատմամբ տարածքային հավակնություններից։ Երբ մենք խոսում ենք այս բանակցությունների մասին, պետք է հասկանանք, թե ինչ պայմաններում ենք դրանք անցնում, այն պայմաններում, երբ ադրբեջանական զորքերը գտնվում են Հայաստանի տարածքում։ Սրանք զենքը գլխին դրած բանակցություններ են»,- հավելեց նա։

Քրիստինե Վարդանյանն ասաց, որ այն պահին, երբ Ալիեւն ուզենա, այդ փաստաթուղթն ստորագրվելու է, Հայաստանի իշխանությունը խնդիր չունի այդ փաստաթղթի հետ, իրենց պետք է փաստաթուղթ, որի վերնագիրը «խաղաղություն» է։ «Պարզապես Ադրբեջանն այս պահին ուզում է ուժի սպառնալիքով եւ ուժի կիրառմամբ իր ձեռք բերածն ամրագրել թղթով, բայց միաժամանակ չսահմանափակել ապագայի իր գործողությունները։ Ադրբեջանն այս փուլում չի ուզում նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթի պես փաստաթուղթ, որն ստորագրել է Նիկոլ Փաշինյանը, ինքն ուզում է վավերացրած, Հայաստան պետության անունից փաստաթուղթ։ Հետեւաբար, պետք է հասկանանք, որ եթե Նիկոլ Փաշինյանը ստորագրում է այն, դա ենթադրում է Սահմանադրական դատարանում փաստաթղթի սահմանադրականության քննարկում եւ Ազգային ժողովում վավերացման պրոցես։ Եթե այս տարբերակը ստորագրվի, դրանով լեգիտիմացվում են միջազգային հարաբերություններում ուժի սպառնալիքի կիրառմամբ հարցերը լուծելու պրակտիկան եւ ադրբեջանական ձեռքբերումներն այդ պահի դրությամբ։ Ես կարող եմ նաեւ ասել, թե ինչ չի ստանում Հայաստանը։ Հայաստանը չի ստանում ադրբեջանական զորքերի դուրս բերում մեր տարածքից, չի ստանում գերիների վերադարձ, չի ստանում արցախցիների իրավունքների պաշտպանություն, չի ստանում 29 800 քառակուսի կմ տարածք, բայց ստանում է սողանցք՝ Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի ներքին գործերին խառնվելու ու միջամտելու»,- ընդգծեց պատգամավորը։

ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան դատապարտել է մի շարք հայ քաղաքական գործիչների հայտարարությունները, թե ռուս խաղաղապահները չեն կատարել իրենց պարտավորությունները Լեռնային Ղարաբաղում և թույլ են տվել բնակչության էթնիկ զտումներ։

Որպես ապացույց նա վկայակոչեց ՌԴ Դաշնային խորհրդի որոշումը, որում ասվում է, որ ռուսական խաղաղապահ զորախումբն ուղարկվում է տարածաշրջան՝ հրադադարի պայմանավորվածությունները պահպանելու, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղի խաղաղ բնակչության զանգվածային մահերից խուսափելու համար։ Զախարովան հարց ուղղեց բոլոր նրանց, ովքեր փորձում են մեղադրել Ռուսաստանին.

«Սրանցից որևէ մեկը չի՞ իրականացվել է: Եթե ​​ինչ-որ մեկը խիղճ ունի, կամ դրա բացակայության դեպքում՝ լկտիություն, ասելու, որ դրա մի մասը չի արվել, փաստեր բերեք, փաստարկներ դրեք սեղանին»,- ​​ասել է Զախարովան։

«Տարածաշրջանում վերջին էսկալացիայի ժամանակ՝ 2023 թվականի սեպտեմբերին, ռուս խաղաղապահների պրոֆեսիոնալ գործողությունների շնորհիվ, նրանց ակտիվ միջնորդությամբ, 2023 թվականի սեպտեմբերի 20-ին պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց դադարեցնել ռազմական գործողությունները, և բանակցություններ անցկացվեցին Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության ու Ադրբեջանի իշխանությունների միջեւ։ Ռուս խաղաղապահները ապաստան են տրամադրել խաղաղ բնակիչներին, հումանիտար օգնություն են հասցրել, բժշկական տարհանումներ են կազմակերպել»,- ասել է անամոթ Զախարովան։

Ինչ վերաբերում է «էթնիկ զտումների» մեղադրանքներին, ես կցանկանայի որոշ փաստեր տեսնել, ինչ-որ փաստաթուղթ, ասել է Զախարովան։ Նա հիշեցրել է, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը բազմիցս նշել է Բաքվի հայտարարությունների հիման վրա հայ բնակչության՝ Ղարաբաղ վերադարձի համար պայմաններ ստեղծելու կարևորությունը։

Փաստեր, որ տեղի է ունեցել ոչ թե էթնիկ զտում, այլ ցեղասպանություն և բնիկ մեծամասնության տեղահանություն, տրամաբանորեն, պետք է ներկայացնի Հայաստանի ԱԳՆ, որի հետ, ինչպես ասում է Զախարովան, «սերտ երկխոսություն» է հաստատվել։ Զախարովայի լկտիությունը պայմանավորված է Հայաստանի արտգործնախարարության լռությամբ, որը թեև երբեմն խոսում է «էթնիկ զտումների» մասին, բայց համառորեն քաղաքական և իրավական ընթացակարգեր չի նախաձեռնում Ադրբեջանին և Ռուսաստանին ցեղասպանության և բնիկ բնակչության տեղահանության մեջ մեղադրելու համար։

Բաքուն և Մոսկվան պնդում են, որ Արցախից հայերի արտագաղթը տեղի է ունեցել «կամավոր», ոչ ոք չի ստիպել հայերին հեռանալ, ընդհակառակը, նրանց խրախուսել են մնալ և ինտեգրվել։ Հայաստանի իշխանությունը լուռ աջակցում է այս հայտարարություններին։

Փաստերը, սակայն, վկայում են, որ Արցախից հայերի տեղահանությունը տեղի է ունեցել հետևողական ցեղասպանական գործողությունների արդյունքում։ Խախտվել է ուժի չկիրառման հիմնարար միջազգային սկզբունքը։

Սկսած 2020 թվականի պատերազմից, Արցախի մի մասի օկուպացիայից, Եռակողմ հռչակագիրից, ռուսական զորքերի անօրինական մուտքից, Արցախում շարունակվել է հայերի ցեղասպանությունը։ Եզրափակիչ փուլը սկսվել է 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Բերձորի միջանցքի շրջափակմամբ, որը գտնվում էր ռուսական զորքերի վերահսկողության տակ։ Շրջափակումը տևեց 10 ամիս եւ վերջում հանգեցրեց սովի և նույնիսկ հացի պակասի։

Ռուսաստանի՝ որպես «անվտանգության երաշխավորի» կործանարար դերը բացահայտվեց 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին, երբ ռուսների հետ համատեղ օկուպացված գյուղերի հազարավոր բնակիչներ հուսահատ ժամանեցին Ստեփանակերտի օդանավակայանի Ռուս խաղաղապահների բազա, բայց այդպես էլ օգնություն չստացան։

Մարդիկ, ովքեր 1-2 ժամվա ընթացքում ստիպված դուրս են եկել տներից ու հասել Ստեփանակերտ, մեկ շաբաթ այնտեղ ապրել են փողոցում՝ առանց սննդի և կացարանի։ Նրանք փախան անտառներով՝ թողնելով իրենց անկարող հարազատներին ու չթաղված դիակները իրենց գյուղերում։

Շահրամանյանի հրամանագիրը բանակը զինաթափելու և պետական ​​մարմինները լուծարելու մասին նույնպես գրվել է ռուսական բանակի շտաբում, ընդ որում ռուսերեն։ Ռուս խաղաղապահները հայերից առգրավված զենքերը տեղափոխել են ուկրաինական ճակատ։

Մոտ 1000 մարդ սպանվել և ծանր վիրավորվել է այն մի քանի օրվա մեջ, երբ «էթնիկ զտումներ չեն եղել»։ Բերձորի միջանցքում միայն տեղահանման ժամանակ մահացել է 70 մարդ։

Այժմ Զախարովան սպառնում է պատասխանել նրանց, ովքեր անհարգալից են խոսում ռուս խաղաղապահների մասին։ Ի՞նչ չեք արել դեռ հայ ժողովրդի հետ։

Վերջին շրջանում Փաշինյանը գրեթե ամեն օր հանդիպումներ է ունենում իր կուսակցության հետ։ Բաքվի հայտարարությունների ֆոնին, թե ինչ քայլեր են ակնկալում Երևանից Հայաստանը որպես պետություն վերացնել ցանկացողները, դժվար չէ կռահել, թե կոնկրետ ինչ է քննարկում Փաշինյանը իր կուսակցության հետ։

«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության ներկայացուցիչները մի քանի ամիս է՝ փորձում են աստիճանաբար հանրությանը ներկայացնել ապագա զիջումները՝ փորձելով թաքցնել դրանց իրական մասշտաբները։ Բայց Ալիևը վերջերս իրերն անվանեց իրենց անուններով. Հայաստանի հարավով «միջանցք» է լինելու, որտեղ ադրբեջանական բեռները չպետք է ստուգվեն (մնացածը՝ խնդրեմ), և որ ամենակարևորը՝ «միջանցքի» անվտանգությունը պետք է ապահովվի ոչ թե հայկական, այլ ռուսական ուժերով։ Բացի այդ, քննարկվում է անկլավների հարցը։ Այլապես է ներկայացվում Սյունիքի և Տավուշի բռնակցումը և Հայաստանը Իրանի և Վրաստանի հետ կապող միջպետական ​​ճանապարհների փակումը։

«Նոյեմբերի 10-ի հայտարարության մեջ ասվում է, որ ռուս սահմանապահներն անվտանգություն և հսկողություն են իրականացնում 42-43 կիլոմետր տարածքի վրա, և այդ պարտավորությունը պետք է կատարվի»,- պնդում է Ալիևը։

Փաշինյանն ու իր կուսակցությունը, ըստ ամենայնի, քննարկում են, թե ինչպես դա ներկայացնել որպես Հայաստանին ձեռնտու գործարք։ Իսկապես, եթե Հայաստանի հարավը տեղափոխվի ռուսների հսկողության տակ, կարելի է մեծ գումարներ խնայել մաքսավորների ու սահմանապահների վրա։ Իսկ եթե պայմանագիր կնքվի Ալիևի հետ, ապա կարելի է ցրել բանակը և դրա վրա չծախսել բյուջեի առյուծի բաժինը։ Բանակի փոխարեն կարելի է Պապիկյանի գլխավորությամբ ստեղծել մեծ ուսումնական կենտրոն՝ միջանցքներում արտաքսման ժամանակ փախստականներին առաջին օգնություն ցույց տալու համար։

Տեղի բնակիչները հաճույքով կուլ կտան այդ ամենը, և սեփական ընտրազանգվածը խնդիր չէ։ Կոպիրկինը միշտ պատրաստ է օգնել արտահերթ ընտրությունների հարցում։ Սակայն Փաշինյանը պետք է քննարկի, թե ինչպես կարելի է նման քաղաքականություն ներկայացնել հարևաններին, գործընկերներին, ովքեր պատրաստ են օգնել և նույնիսկ զոհաբերել իրենց հեղինակությունը Հայաստանի ամբողջականությունը պահպանելու համար։ Խոսքն առաջին հերթին Ֆրանսիայի և Իրանի մասին է։ 44-օրյա պատերազմից հետո Իրանը ստիպված էր զորք տեղափոխել Հայաստանի և Արցախի օկուպացված տարածքներ հետ սահման՝ կանխելու Հայաստանի հարավի բռնի օկուպացիան։ Սա Իրանի հեղինակության կորուստներ բերեց, սակայն Իրանը գնաց այս քայլին։

Նույնը վերաբերում է Ֆրանսիային, որը փաստացի հեռացվեց ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից և նախկին աֆրիկյան գաղութներից՝ Հայաստանին աջակցելու համար։

Այս երկրները, ամենաբարձր մակարդակով, բազմիցս զարմանքով խոսել են, որ Հայաստանում իշխանությունները հրաժարվում են կենսական ազգային շահերից և գործում են թշնամական ռազմավարությունների ծիրում։ Ամբողջ խնդիրը Փաշինյանն է, ժամանակին ասել է Մակրոնը։ Իսկ Իրանի դեսպանն ավելի հաճախ է խոսում Հայաստանի տարածքային ամբողջականության մասին, քան ՀՀ ԱԳՆ ղեկավարը։

«Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության և նրա առաջնորդ Փաշինյանի պահվածքը դեռևս դառնալու է պատմաբանների և քաղաքագետների ուսումնասիրության առարկա՝ որպես համաշխարհային քաղաքականության մեջ նախկինում չտեսնված երևույթ։ Ինչպես նշում են փորձագետները, աշխարհում դեռ չի եղել մի երկրի ղեկավար, որը նախապես հրապարակայնորեն ճանաչի իր երկրի տարածքը որպես զավթիչ երկրի ամբողջականության մաս։ Չկար  ղեկավար, ով կասեր, որ երկրի օկուպացված հատվածից հենց նոր բռնագաղթվածները Հայաստանի քաղաքացիներ չեն, եթե նույնիսկ ունեն հայկական անձնագիր։ Եւ մինչ Արցախում իրենց նախկին հասցեներից դուրս չգրվեն, թոշակ չենք տա։ Չկար մի ղեկավար, ով կարգելեր պետական ​​մարմիններին աշխատանքի ընդունել սեփական քաղաքացիներին, ովքեր նոր էին արտաքսվել և մնացել առանց կոպեկի, և նույնիսկ մեկ անգամ չհանդիպեր նրանց։

Հայ հասարակությունը որպես կոլեկտիվ «Քաղաքացիական պայմանագիր» դա հանգիստ ընդունում է: Բայց ինչպե՞ս է այս ամենը երեւում Իրանից, Ֆրանսիայից: Ո՞ւր են թաքցնելու աչքերը ՔՊ ինքնավստահ պատգամավորները, թվարկելով Սյունիքի ու Տավուշի հանձնման “առավելությունները”։

Նաիրա Հայրումյան