Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշումը անսպասելի էր ոչ միայն համաշխարհային հանրության, այլև հայ ժողովրդի համար։ Ինքնորոշման միջազգային հիմնարար սկզբունքի վրա կառուցված այս որոշման դեմ ոչ ոք հրապարակավ չխոսեց, բայց ոչ ոք չհամարձակվեց ճանաչել Արցախը որպես Հայաստանի մաս։

Այս որոշումը իսկական ռումբ էր այն ժամանակվա աշխարհակարգի համար, և այն այդպես էլ թույլ չտվեցին իրականացնել՝ պերմանենտ էֆեկտ չառաջացնելու համար։ Այդ ժամանակից ի վեր այն դարձել է «գլխացավանք» ոչ միայն համաշխարհային դերակատարների, այլեւ առաջին հերթին հայ ժողովրդի համար։

Սկզբում «միացումը» «փոխարինեցին» Արցախի և Հայաստանի առանձին անկախությամբ. Ստեփանակերտը պարսպապատվեց «պետական» սահմաններով, նախագահով, մաքսային և պետության այլ ատրիբուտներով։ Միաժամանակ վերամիավորման մասին որոշումը ներառվել է Հայաստանի Անկախության հռչակագրում, այնուհետև ՀՀ Սահմանադրության մեջ։ Փաստացի «միացումն» իրականացվեց, բայց դե յուրե մնաց թղթի վրա։

Միասնական արժույթի, կենսաթոշակային, ֆինանսական, կրթական և այլ ինտեգրված համակարգերի հետ մեկտեղ Երևանն այս 30 տարիների ընթացքում քաղաքականապես հեռու էր մնում Արցախից, մինչդեռ Ստեփանակերտը ողջ ուժով փորձում էր հանդես գալ որպես անկախ պետություն, և երկուսն էլ հետևել են Մոսկվայի հրահանգներին, որը 10 տարին մեկ պարտաճանաչորեն Թուրքիայի հետ մեկտեղ հավատարմության երդում է տալիս 1921 թվականի Կարսի պայմանագրին։

Երևանի և Ստեփանակերտի քաղաքական և իրավական հարաբերությունները հասել են այնպիսի խառնաշփոթ վիճակի, որ երկար ժամանակ կպահանջվի պարզելու համար, թե ով ում քաղաքացին է և ինչ իրավունքներ ունեն հայկական անձնագրեր ունեցող արցախցիները։ Բայց 1989 թվականի որոշումը մնաց ուժի մեջ, և Ալիևն այժմ պահանջում է չեղարկել հենց այդ որոշումն, որը հիմքերի հիմքն է։

Մինչև 2018 թվականը Հայաստանը փորձում էր անհեթեթ, անօրինական որոշումներով թաղել Արցախի հարցը՝ փորձելով կասեցնել թարախային ֆուռունկուլը։ 2018 թվականից հետո թարախը դուրս եկավ, բայց ապաքինելու փոխարեն որոշվեց անդամահատել ողջ հայ ժողովրդի համար կենսական նշանակություն ունեցող օրգանը։

Ո՛չ 2018-ից առաջ, ո՛չ դրանից հետո Հայաստանի իշխանությունները չկարողացան իրականացնել 1989-ի որոշումը՝ նրանք դրա համար բավարար քաշային կարգ չունեն։ Չկարողանալով լուծել այս հարցը՝ 2020 թվականից հետո Հայաստանի կառավարությունը Արցախի հարցում կիրառեց նոր քաղտեխնոլոգիա կամ թունավոր զենք՝ ատելություն Արցախի ժողովրդի նկատմամբ, որը նպատակ ունի թունավորել հայ ժողովրդի ուղեղը՝ մինչև նրանք պատրաստ լինեն 1989 թվականի որոշումը և հայոց պետականության հիմքերը մերժելու։

Ժամանակ առ ժամանակ կառավարական կոյուղիներից գարշահոտ է հորդում, որը ոչ միայն պետք է քողարկի բաց վերքից թարախի հոտը, այլեւ վերջնականապես սպանի հայի մարմինը։ Այս թունավոր, գարշահոտ գոլորշին թունավորում է ողջ հայ հասարակությանը՝ մահացու անդամահատումից առաջ անզգայացման պես։

Նաիրա Հայրումյան

Արցախի նախկին պետնախարար Արտակ Բեգլարյանը ֆեյսբուքյան գրառմամբ հարցեր է ուղղել ՀՀ ԱԳՆ–ին։

«1. Ինչու՞ եք կրկնում ադրբեջանական հայտնի թեզերը՝ շարունակելով աջակցել ալիևյան ռեժիմի կողմից իրականացված ցեղասպանության մեղքերի «ներման» ջանքերին:

2. Երբ Արցախը ճանաչում էիք Ադրբեջանի կազմում, չէի՞ք մտածում, որ քարտ բլանշ եք տալիս Ադրբեջանին անցնելու իր ցեղասպանական գործողություններին և անտեսելու ու ոտնահարելու Արցախի ժողովրդի կենսական իրավունքները:
3. Արդյո՞ք դուք երբևէ հղում եք արել Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղի) Հանրապետության հիմնադիր փաստաթղթերին՝ Արցախի ժողովրդի իրավունքների, անվտանգության ու կարգավիճակի հարցերը Ադրբեջանի հետ բանակցելիս, եթե հիմա էլ հղում եք անում չեղած փաստաթղթի:
4. Արդյո՞ք ուժի սպառնալիքի ազդեցությամբ ստորագրված հակասահմանադրական փաստաթուղթը Ձեզ համար բավարար հիմք է անտեսելու Արցախի ժողովրդի իրավունքների ու անվտանգության հարցերը:
5. Արդյո՞ք այդ փաստաթղթի ձևական ստորագրումից հետո լիովին վերացել է Արցախի ժողովուրդը՝ իր իրավունքներով ու կարիքներով հանդերձ:
6. Եթե հղում եք անում այդ տխրահռչակ փաստաթղթին, ինչու՞ հաշվի չեք առնում նաև այն ստորագրող անձի՝ ԱՀ նախագահ Սամվել Շահրամանյանի հրապարակային պարզաբանումը, որ դա ուժի սպառնալիքի տակ ստորագրված հակասահմանադրական փաստաթուղթ է: Ավելին, ինչու՞ եք անտեսում նույն ինստիտուտի կողմից հետագայում ստորագրված և Ձեզ ծանուցված՝ նախորդ հրամանագիրը չեղարկող նոր հրամանագիրը:
7. Արդյո՞ք Ձեր այսօրվա մանիպուլյացիաների համար էիք 2023թ. վերջին ողջ ուժային համակարգով ճնշում մեզ բոլորիս, որ չպայքարենք այդ հակասահմանադրական հրամանագրի հրապարակային չեղարկման համար:
8. Ինչու՞ չեք ասում իրականությունը, որ առաջնահերթորեն Ադրբեջանի ու մասամբ ձեր պատճառով չի կայացել Սոֆիայի հանդիպումը (հունիսի 21-ին նախատեսված), քանի որ հրաժարվել եք միջազգային մեխանիզմի ու երաշխիքների պայմանից, իսկ օրակարգում էլ չէիք համաձայնվում հրատապ հարցերի ներառմանը: Հիշեցնեմ, որ դրանից առաջ՝ հունիսի 15-ին Ադրբեջանը վերջնականապես դադարեցրել էր նույնիսկ Կարմիր խաչի կողմից մարդասիրական մատակարարումը՝ դիտավորյալ կերպով մղելով մեր ժողովրդին սովամահության:
9. Ինչու՞ չեք մեղադրում Ձեր «խաղաղասեր» ու «բարեկիրթ» հարևանին օգոստոսի 1-ին նախատեսված Բրատիսլավայի բանակցությունների վիժեցման մեջ, որը ոչ միայն ցեղասպանական մեթոդաբանություն էր կիրառում, այլև՝ բանակցություններից անմիջապես առաջ Կարմիր խաչի մեքենայից առևանգեց հիվանդ տարեց անձին՝ վիժեցնելու բանակցությունների նախաձեռնությունը:
10. Ինչու՞ չեք ասում ճշմարտությունը, որ նույնիսկ դրանից հետո արցախյան կողմի պատվիրակությունը պատրաստ էր մեկնել Բրատիսլավա՝ անգամ առանց միջազգային մեխանիզմի ու երաշխիքի ապահովման, սակայն ‘վերջին օրը ալիևյան ռեժիմը հրաժարվեց հանդիպումից:
11. Ձեր ներքաղաքական նեղ ու կարճաժամկետ «պահանջմունքները» բավարարելու համար էլ ի՞նչ բարոյական, քաղաքական ու իրավական սահմաններ եք անցնելու:
12. Երբ Ձեր ցեղասպան հարևանը հարձակվի ու նոր հայկական հողեր գրավի, այդ ժամանակ ու՞մ գրպանն եք գցելու Ձեր մահացու մեղքերն ու հանցավոր սխալները…»։