Ո՞րն է եղել ձեր դիտած ամենասարսափելի ֆիլմը: Իսկ գի՞րքը։ Իսկ եթե լսեք մարդուն ու հասկանաք, որ սա ֆիլմի սցենար կամ գրքի սյուժե չէ, այլ իրական պատմություն մի երիտասարդ կնոջ մասին, ով մեկ օրվա մեջ կորցրել է իր 15-ամյա որդուն, մորն ու սկեսրայրին։
Երբ սեպտեմբերի 19-ին Արցախում պայթյունները սկսվեցին, Սառնաղբյուր գյուղի բնակիչներին դրանք սովորական ականի պայթյուններ էին թվում։ Ամուսինը, լինելով համայնքի ղեկավար, սկսել է զանգահարել մարզկենտրոն, ապա՝ Ստեփանակերտ՝ փորձելով պարզել, թե ինչ է կատարվում։ Պատասխանները նույնն էին. խուճապի մի մատնվեք, դեռ ոչ ոք ոչինչ չգիտի, սպասեք, ոչ մի լուրջ բան չկա: Մեկ-երկու ժամ սպասեցին, հետո հանգստացան։
Մի քանի ժամ անց արկերը սկսեցին թռչել տան վրայով, շատ մոտ։ Բոլորը հասկացան, որ պատերազմ է, և արագ սկսեցին տնից դուրս փախչել, դեպի անտառ, ձոր՝ փորձելով թաքնվել այնտեղ։ Ամուսինը վստահ էր, որ խաղաղ բնակիչներին, որոնց մեծ մասը երեխաներ են, չեն հարվածի, կհարվածեն անցակետերին։
Այդ առավոտ շատ մեծահասակներ գործերով գնացին քաղաք: Շրջափակման ժամանակ մարդիկ փորձում էին վառելիք օգտագործել խնայողաբար, ուստի մի քանի հոգի օգտվելով առիթից՝ մեկ մեքենայով գնացին քաղաք։ Գարիկն ու Օքսանան հավաքեցին հարևան տներից բոլոր երեխաներին ու վազեցին դեպի ձորը։ Գյուղում ռմբապաստարան չի եղել, ինչի մասին մի քանի անգամ փորձել են փոխանցել իշխանություններին ու խաղաղապահներին։
Հայրը փորձել է կապ հաստատել մարզկենտրոնի հետ, օգնություն կանչել, ինչպես ավելի ուշ հայտնել են, նրան լսել են, բայց ոչ ոք չի կարողացել գալ։
Առաջին անօդաչուն ռումբ է նետել ուղիղ ամբոխի մեջ: Ամբոխ՝ երեխաների մի ամբողջ փունջ:
Շրջվելով՝ Օքսանան տեսել է որդուն, նա պառկած էր անգիտակից վիճակում՝ գլխից վիրավոր, իսկ Օքսանայի մայրը պառկած էր նրա կողքին։ Մինչ նա փորձում էր գիտակցել կատարվածը, մինչ ամուսինը վազում էր այնտեղ, ևս երկու ռումբ են նետել նրանց վրա։
Այս խառնաշփոթի մեջ Օքսանան մտածում էր միայն որդու մասին, որը դեռ շնչում էր։ Նրա ոտքն այրվում էր, բայց ուշադրություն չդարձրեց դրա վրա, նա պարզապես կանչեց ամուսնուն և շատ էր ուզում չկորցնել գիտակցությունը, քանի որ հասկանում էր, որ ոչ ոք չի կարող օգնել ամուսնուն որդուն տեղափոխել մեքենա:
Ինքն էլ արյունահոսում էր, բայց գերմարդկային ջանքերով օգնեց ամուսնուն որդուն նստեցնել մեքենան և միասին, թողնելով այնտեղ մի քանի մահացած երեխաների, մորն ու սկեսրայրին, մեքենան սեղմեցին ևս 12 երեխաների և տարան Ասկերան…
«Մենք նայեցինք միմյանց և առանց խոսքերի հասկացանք, որ մորս և նրա հորը չենք կարող փրկել, մենք պետք է թողնեինք նրանց այնտեղ, իսկ մնացածին դուրս հանեցինք», – ասում է Օքսանան:
Ճանապարհին նրանք տեսել են ռուս խաղաղապահներին ու խնդրել դուրս բերել մնացած չափահասներին ու սպանվածներին։
Երեխային հիվանդանոց են բերել, նրան վիրահատել են. «Ողջ ճանապարհին ես գիտեի, որ նրան փրկելն անհնար է, նա վիրավորվել էր գլխից և շատ արյուն է կորցրել», – դառնությամբ խոստովանում է մայրը։ Ստեփանակերտի բժիշկներն ամեն ինչ արեցին, բայց Դավիթը կոմայից դուրս չեկավ. նա գնաց հաջորդ օրը։ Մայրն ու հայրը չեն ցանկացել նրան այնտեղ թաղել, պնդել են, որ իրենց տեղափոխեն Երևան։
24-ին գյուղ են ժամանել Արտակարգ իրավիճակների նախարարության աշխատակիցները, ովքեր հանել են ջարդից հետո մնացած բոլոր դիակները։ Օքսանան հրաժարվել է մնալ հիվանդանոցում և որոշել է Գորիս գնալ այն ավտոմեքենայի հետ, որը սեպտեմբերի 25-ին պետք է տեղափոխեր իր համագյուղացիների և որդու դիերը։ Նա նստեց եզրաքարին, գրեթե կես օր սպասելով, որ դիահերձարանից մեքենան վերջապես գա, որպեսզի գնան դրա հետեւից:
Տունն ու ողջ ունեցվածքը, բնականաբար, գյուղում մնացին։ Նրանք չէին էլ մտածում իրենց հետ ինչ-որ բան վերցնելու մասին։ «Ամենաշատն ափսոսում է, որ Դավիթի ընկերներից ստացած հուշանվերները, նվերները չեմ վերցրել։ Նա հավաքածու ուներ և հպարտանում էր դրանով»,- ցավում է Օքսանան։ «Մնացած ամեն ինչ այլևս կարևոր չէ».
Նրանք Հակարիի կամուրջ են հասել 40 ժամում։ Այս սարսափելի հերթում գտնվող մարդիկ չէին ուզում զիջել, ասում էին, որ իրենք էլ են սպասում, և ուրիշները ավելի լավը չեն։ Հնարավոր չէր բոլորին ասել, որ դու ինքդ վիրավոր ես, իսկ դիմացի մեքենայում քո ամենաթանկ մարդկանց՝ մորդ ու որդու դիերն են։ Ճանապարհին նրան երկու անգամ ցավազրկող են տվել, բայց ֆիզիկական ցավը ոչինչ էր սրտի անտանելի ցավի համեմատ։
Երբ նրանք անցել են կամուրջը, փաստաթղթերի ստուգման ժամանակ նա փակել է աչքերը։ Կարծում էր, որ սիրտը չի դիմանա, բայց դուստրը մեքենայի մեջ էր, և նրանք երկուսն էլ ունեին մեկին, ում համար պիտի ուժեղ լինել: Նա ամուր փակեց աչքերը, որպեսզի չտեսնի իրեն որդուց, տնից ու հայրենիքից զրկողներին։
Սեպտեմբերի երեսունին այստեղ թաղեցին իրենց բոլոր հարազատներին։ Մխիթարելով ինձ, որ գերեզմաններն այստեղ են և ոչ այնտեղ:
Օքսանան շատ էր ուզում, որ բոլորը իմանան Դավիթի մասին: Արցախին իր նվիրվածության, Հայրենիքի հանդեպ ունեցած սիրո մասին։ Այն մասին, թե ինչպես են նրան փորձել համոզել գնալ տատիկի մոտ՝ Ռուսաստան, սակայն նա չի համաձայնվել։ «Նա անընդհատ վազում էր զինվորների դիրքեր, և նրանք բոլորը սիրում էին նրան, նա տանից վերցնում էր այն ամենը, ինչ կարելի էր հանել, համեղը և լավը, և տանում էր այնտեղ իր ընկերների մոտ: Նա սիրում էր այն ամենը, ինչ կապված էր ռազմական գործերի հետ, ճամբարներ եր գնում, մրցանակներ ու պարգեւներ ստանում, իրեն միայն այս ոլորտում էր տեսնում»։
Ճամբարից հետո տասնհինգամյա Դավիթը երազում էր արագ մեծանալ, որ գնա ծառայության։ Չհասցրեց…
Նոննա Պողոսյան
Նյութը պատրաստվել է «Ստեփանակերտ» Մեդիա ակումբի նախագծի շրջանակներում
