Արցախցիներն այսօր բողոքի ակցիա արեցին կառվարության շենքի մոտ՝ կառավարությանը փոխանցելով իրենց նամակ-պահանջագիրը։ Արցախցիները կառավարությունից պահանջում են․

1. Վերանայել ՀՀ Կառավարության քաղաքականությունը Արցախից տեղահանված քաղաքացիների նկատմամբ։
2. Շարունակել բնակվարձի աջակցության տրամադրումն առանց տարբերակումների (հատկապես՝ երբ այն բեռ չէ բյուջեի համար)։
3. Քայլեր ձեռնարկել՝ սոցիալական բնակարանների կառուցման և տեղահանվածներին տրամադրելու ուղղությամբ։
4. Վերացնել բնակվարձի աջակցության ծրագրում առկա տեխնիկական խոչընդոտները՝ հնարավորություն ընձեռելով բոլորին ստանալ իրենց հասանելիք աջակցությունները։
5. Իրականացնել հստակ քայլեր՝ համապատասխան իրավական գնահատականներ տալու Արցախում կատարված ենթադրյալ թալանի, այլ հանցագործությունների, և դրանք կատարած ենթադրյալ անձանց մասին։

«Հինգ տարի առաջ մեզանից որեւէ մեկը չէր պատկերացնում, որ կհայտնվենք այսպիսի պայմաններում եւ ստիպված կլինենք մեր առօրյա կենսական խնդիրների լուծման համար ամեն օր թակել տարբեր պետական  դռներ»,- ասաց արցախցի քաղաքական գործիչ Լիաննա Պետրոսյանը։

Նա նշեց, որ բռնի տեղահանված արցախցիների սոցիալական խնդիրները չեն պակասում, հակառակը, օրեցօր ավելանում են։ Եվ բոլոր աջակցությունները, որոնք տրամադրվում էին արցախցիներին, արդեն իսկ հասել են իրենց տրամաբանական ավարտին։ Որոշ կարճաժամկետ աջակցության ծրագրեր պետք է շարունակական լինեն մինչեւ տարեվերջ, սակայն դրանք լինելու են միայն խոցելի խմբերի համար, որոնք փոքր թիվ են կազմում։ «Եվ, ցավոք սրտի, այդ խմբերի մեջ չեն ընդգրկվելու բազմաթիվ ընտանիքներ, որոնք ունեն իրենց առօրյա հոգսերը հոգալու մեծ խնդիրներ։ Իհարկե, մենք անընդհատ լսում ենք, որ արցախցիները պետք է աշխատեն, պետք է իրենք հոգսն իրենք հոգան։ Ես բոլորիդ հավաստիացնում եմ՝ արցախցիները բոլորը պատրաստակամ են աշխատել, նրանցից շատ-շատերն աշխատում են։ Սակայն մենք տեսնում ենք, որ այդ աշխատավարձով ընդամենը հնարավոր է առօրյա հոգսերը հոգալ, իսկ բնակավարձը, որն ամենամեծ խնդիրն է այսօր տեղահանվածների համար, շարունակում է մնալ խնդիր»,- ասաց Լիաննա Պետրոսյանը։

Նրա խոսքով՝ 40 հազարական դրամ աջակցության ծրագիրը երկու ամսով երկարաձգելուն զուգահեռ կառավարությունը խոստացել էր իրականացնել այնպիսի ծրագրեր, որ տեղահանվածների սոցիալական վիճակը բարելավվեր, եւ մարդիկ այլեւս այդ 40 հազարական դրամների կարիքը չունենային։ «Ցավոք սրտի, իմ կողմից իրականացված սոցիալական հարցումների արդյունքում ես պարզել եմ, որ մեր տեղահանված հայրենակիցների ավելի քան 95 տոկոսի մոտ այս ամբողջ ժամանակահատվածում որեւէ դրական տեղաշարժ չի եղել։ Իսկ վերջին 40 հազար դրամն առ այսօր չկա, այսինքն՝ մայիս ամսվա դիմաց վճարումը չկա։ Մենք ահազանգում ենք, որ տեղահանվածները մեծ խնդրի առջեւ են կանգնելու։ Հունիսի մեկից այլեւս չկա այդ աջակցությունը»,- նշեց նա։

Լիաննա Պետրոսյանի խոսքով՝ եթե մարդկանց բնակարանային խնդիրը չի լուծվել, ապա պետք է աջակցության ծրագիրը շարունակվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ մարդիկ վարձով են բնակվում։ Նա նշեց, որ այսօր անշարժ գույքի շուկայում ահավոր վիճակ է, Իրանից հոսքով պայմանավորված՝ անշարժ գույքի շուկայնում արդեն գների բարձրացում կա։ Բնակարանների տերերն արդեն իսկ արցախցիներին զգուշացնում են՝ եթե վճարումների ուշացումները շարունակվեն, պետք է ազատեն բնակարանները։ Ըստ Պետրոսյանի՝ կառավարության այս որոշման պատճառով արցախցիների 50 տոկոսից ավելին հունիսի մեկից չի ստանալու որեւէ աջակցություն։

Անդրադադառնալով բնակապահովման ծրագրին՝ նա ասաց․ «Փաստացի դեռեւս ունենք բազմաթիվ ընտանքիներ, որոնք չեն կարողացել օգտվել բնակապահովման ծրագրից։ Ծրագրի մեկնարկի օրվանից ես անընդհատ խոսում էի այդ ծրագրի խնդիրների մասին, որոնք խոչընդոտ են հանդիսանում,  որպեսզի մեր հայրենակիցներն օգտվեն այդ ծրագրից։ Եվ այսօր, երբ բանակապահովման ծրագրի մասին խոսում են որպես բնակվարձի տրամադրման այլընտրանք, հաշվի չեն առնում, որ որոշման մեջ բազմաթիվ հարցեր կան, որոնք դրվել են հանրային քննարկման, սակայն առ այսօր չեն հաստատվում, որպեսզի մարդիկ կարողանան ընթացք տալ արդեն ստացած սերտիֆիկատին»։

«Երկու անգամ եմ տեղահանվել։ Առաջին անգամ Սումգայիթից, իսկ հիմա՝ Ստեփանակերտից։ Ապրում եմ երեք աղջիկներիս հետ, ամուսինս Արցախում է մահացել»,- պատմում է Վալենտինա Ստեփանյանը։ Նա այսօր մասնակցում էր սոցիալական խնդիրների բարձրաձայնմանն ուղղված բողոք ակցիային։

2023 թ․ Արցախի հայաթափումից հետո շուրջ 120 հազար արցախցիներ զրկվեցին հայրենի եզերքից ու դարձան տեղահանվածներ։ Թեև Հայաստանի Հանրապետությունը սկզբնական փուլում հայտարարեց, որ իր պաշտպանության տակ է վերցնում արցախցիներին, հետագայում պարզ դարձավ՝ նրանք նույնիսկ փախստականի կարգավիճակ չունեն։ Իսկ այլ երկիր տեղափոխվելիս ևս այդ կարգավիճակն օրինականորեն ստանալ չեն կարող, քանի որ Հայաստանն արդեն ընդունել է։

Նելլի Գրիգորյանը՝ վաստակավոր ուսուցչուհի, որն այժմ ապրում է դստեր ընտանիքի հետ, ասում է․ «Չեմ հասկանում՝ ինչու է այսպես. կարծես միտումնավոր անում են, որ արտագաղթենք»։ Նա նաև նշում է, որ մայիս ամսվա բնակարանային աջակցության գումարները դեռ չեն փոխանցվել․ «Չգիտեմ ինչ պիտի անենք, եթե այդ գումարն էլ չլինի։ Ես թոշակառու եմ, աշխատել չեմ կարող։ Դուստրս է միայն աշխատում։ Նրա աշխատավարձով ու իմ թոշակով միասին չենք կարող վճարել 180 հազար դրամ տան վարձը»։

Կառավարությունը խոստանում է կարճաժամկետ աջակցությունը փոխարինել երկարաժամկետ լուծումներով, մասնավորապես՝ բնակարանային խնդիրների կարգավորմամբ։ Սակայն այստեղ ևս խնդիրները քիչ չեն։

Վալենտինան նշում է․ «Ասում են՝ 12 միլիոն դրամի շրջանակում պետք է բնակարան գտնենք։ Բայց այդ գումարով անհնար է ապրելու համար պիտանի տուն գնել։ Բացի այդ՝ իմ աղջիկներն էլ շուտով ամուսնանալու են, իսկ ծրագիրը պահանջում է 10 տարի անընդմեջ ապրի գնված բնակարանում»։

Այս պատմությունները միայն անձնական ճակատագրեր չեն։ Դրանք մի ամբողջ բռնագաղթված ժողովրդի հիասթափությունն են, անտեսված սպասումները և պետական քաղաքականության հետևանքով խորացող սոցիալական ճգնաժամի արտահայտությունը։

Փախստականի կարգավիճակ չունենալը իրավական անորոշություն է ստեղծում ոչ միայն ներկայի, այլև ապագայի համար՝ սահմանափակելով մարդկանց շարժունակությունը, իրավունքներն ու արժանապատվությունը։ Իսկ երբ երաշխավորված չէ նույնիսկ ամենահիմնականը՝ կացարանն ու ապրուստը, հույսի կորուստը դառնում է խորը ու վտանգավոր։

Այսօր, երբ աշխարհը նշում է Փախստականների օրը, արցախցիները հիշեցնում են՝ իրենք դեռ անտեսված փախստականներ են սեփական հողում։

Մարիամ Սարգսյան

Իննա Բարսեղյանը ծնվել է Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտում։ 2023 թվականի սեպտեմբերին, Ադրբեջանի ռազմական ագրեսիայի արդյունքում բռնի տեղահանվել է իր տնից և տեղափոխվել Հայաստանի Հանրապետության Սյունիքի մարզի Գորիս քաղաք։

Նա իր վրդովմունքն է հայտնում կատարվող իրադարձությունների մասին, որոնք անընդունելի են և անարդար։

Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչել է արցախցիներին որպես բռնի տեղահանվածներ և ժամանակավոր պաշտպանության տակ գտնվող անձինք։ Այս կարգավիճակները ստեղծում են կոնկրետ պարտավորություններ պետության համար, որոնք ամրագրված են ինչպես Հայաստանի Սահմանադրության մեջ, այնպես էլ միջազգային իրավական ակտերում։ Սահմանադրության 48-րդ հոդվածով պետությունը պարտավոր է ապահովել սոցիալական պաշտպանություն։

<<Փախստականների և ապաստանի մասին>> ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածը սահմանում է, որ նման կարգավիճակ ունեցող անձինք պետք է ապահովվեն նվազագույն կենսապահովման պայմաններով։ Ժնևի 1951 թվականի կոնվենցիան, ինչպես նաև ՄԱԿ–ի տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը, պահանջում են ապահովել կեցության, առողջության և սոցիալական անվտանգության իրավունքներ։

-Հայաստանի Հանրապետությունը մեզ խոստացավ պաշտպանություն, աջակցություն և մարդկային վերաբերմունք։ Սակայն փաստացի մենք բախվում ենք անտարբերության, խտրականության և ընտրովի մոտեցումների։ ՀՀ կառավարությունը հայտարարել է, որ աջակցությունը Արցախի բնակիչներին տրամադրվելու է ըստ հատուկ և խոցելի խմբերի։ Սա անընդունելի է։ Բռնի տեղահանված մարդը ինքնին խոցելի է և կարիք ունի համընդհանուր և համակարգված աջակցության։

Արցախից տեղահանված հազարավոր անձինք, այդ թվում՝ ես, կանգնած են սոցիալական լրջագույն խնդիրների առաջ։ Մենք զրկված ենք մշտական բնակարաններից, զրկված ենք աշխատատեղերից։ Վարձով ապրող ընտանիքներից շատերը հայտնվել են վտարման վտանգի տակ։ Այս պայմաններում պետական աջակցությունը չպետք է պայմանավորված լինի ընտրովի չափանիշներով։ Ես տարիներ շարունակ աշխատել եմ արտադրական ոլորտում։ Առողջական խնդիրների պատճառով այսօր չեմ կարող շարունակել նույն ծանր աշխատանքը։ Բայց քանի որ ես այս պահին չեմ դասակարգվում հատուկ խոցելի խմբում, պետական աջակցությունից զրկված եմ։

Արցախահայության մեծամասնությունը կանգնած է նույն խնդրի առաջ, բնակվարձերի աջակցության դադարեցումն աղետալի հետևանք է թողնելու մարդկանց ճակատագրերի վրա

 -Հայրս 1983 թվականից սեփականության իրավունքով ունեցել է բնակարան Ստեփանակերտում՝ տնամերձ հողամասով։ Այսօր ես զրկված եմ այդ գույքն օգտագործելու հնարավորությունից։ Իսկ այժմ, երբ իմ պետությունը ևս ինձ թողնում է անտուն և առանց հստակ աջակցություն, դա մի քանի անգամ ավելի ծանր է։ Պահանջում եմ Հայաստանի Հանրապետությունից հետևյալը՝ աջակցությունը տրամադրել Արցախի բոլոր բնակիչներին՝ առանց խտրականության Յուրաքանչյուր տեղահանված անձին տրամադրել առնվազն 50000 ՀՀ դրամ աջակցություն ամսական՝ մինչև բնակարանային խնդրի լուծումը կամ հայրենիք վերադառնալը։ Վերանայել աջակցության տրամադրման սկզբունքները՝ առաջնորդվելով ոչ թե բյուջետային սահմանափակումներով, այլ՝ մարդու արժանապատվության և օրենքի գերակայության սկզբունքով։

Մենք հայրենազրկվել ենք ոչ մեր մեղքով։ Մենք չենք ընտրել այս ճակատագիրը։ Բայց եթե մեր պետությունը մեզանից էլ երես թեքի, ապա դա կնշանակի երկրորդ կորուստ։ Մենք պահանջում ենք օրինական աջակցություն և արդար վերաբերմունք։ Պետությունը, որն իր քաղաքացիներին թողնում է անտերության մեջ, չի կարող կոչվել ժողովրդավարական և սոցիալական պետություն։ Հասարակության, կառավարության և բոլոր պետական մարմինների ուշադրությունը հրավիրում եմ այս խնդրի վրա՝ ակնկալելով հստակ, արդար և մարդկային արձագանք։

Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ