Step1.am-ի զրուցակիցն է քաղաքագետ Անդրիաս Ղուկասյանը։
-Պարոն Ղուկասյան, հայկական պատվիրակության կազմում Բաքու մեկնած Արեգ Քոչինյանը Երեւան վերադառնալուց հետո հայտարարել է, թե «ով ՀՀ քաղաքական դաշտում դեմ է խոսում ՀՀ-Ադրբեջան կարգավորմանը, կամ օտարերկրյա գործակալ է, կամ ապաքաղաքական ապուշ»։ Կա՞ն ուժեր, որոնք դեմ են այս գործընթացներին եւ ինչպե՞ս է արտահայտվում այդ դեմ լինելը։
-Անշուշտ, կան այդպիսի ուժեր։ Դա քարոզչական հնարք է «ապուշ» հռչակել բոլոր նրանց, ովքեր համամիտ չեն քեզ հետ։ Դա վկայում է գաղափարական թուլության մասին։ Ձեր նշած անձը տարիներ շարունակ Հայաստանում տարածում է ադրբեջանական եւ թուրքական նարատիվներ։ Եվ սխալ է ասել, որ դա կարող է հանրության կողմից ընկալվել ու ընդունվել։ Իմ կարծիքով՝ նման քարոզչությունը հակադարձ էֆեկտ է առաջացնում։ Դրա համար էլ այսպես են մատուցում՝ եթե համաձայն չեք, ուրեմն դուք եք ապուշ։ Բայց իրականում Հայաստանում բազմաթիվ մարդիկ այդ հարցը տալիս են՝ ինչո՞ւ պետք է հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները եւ խաղաղությունը հաստատվեն Ադրբեջանի նախապայմաններով։ Եվ ինչո՞ւ Հայաստանը պետք է անտեսի էթնիկ զտման հանգամանքը, ինչո՞ւ պետք է հրաժարվի պաշտպանել Արցախի ինքնորոշման իրավունքը։ Այսինքն՝ այդ ամենը մարդկանց համար միանշանակ չէ։
Իրականում բոլորս էլ հասկանում ենք, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ կայուն խաղաղություն կարող է լինել միայն Արցախի հարցի արդար լուծմամբ, այսինքն՝ ինքնորոշման իրավունքի հիման վրա եւ ազատ ու ազնիվ հանրաքվեի միջոցով Ղարաբաղի կարգավիճակը որոշելու արդյունքում։
Նույնը վերաբերում է Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններին, այդ հարաբերությունները կարող են հաստատվել եւ կայուն ապագա ունենալ Թուրքիայի կողմից օսմանյան կայսրությունում հայերի ցեղասպանությունը ճանաչելու դեպքում։ Նրանք, ովքեր փորձում են համոզել հայերին, որ այդ ամբողջը կարելի է թողնել մի կողմ ու Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները կառուցել իրենց նախապայմաններով, իրականում լուրջ պատասխանատվություն են վերցնում իրենց վրա հայ ժողովրդի առջեւ, որովհետեւ իրենք բնականաբար չեն կարող երաշխավորել ոչ Թուրքիայի, ոչ Ադրբեջանի հետագա քայլերը։
Բայց փաստը մնում է փաստ՝ եթե հանցագործությունը հրաժարվում են ճանաչել, խոսքն այս դեպքում Արցախում տեղի ունեցած ցեղասպանության ու էթնիկ զտման մասին է, դա ճանապարհ է բացում նոր հանցագործություններ կատարելու համար։ Ճանաչումը սիրողական բան չէ, դա անվտանգության լուրջ գործոն է, այն, ինչը մեր ժողովրդի համար դիտակվում է որպես պատճառ, որ երկու հարեւան պետություններին դիտարկում ենք որպես էկզիստենցիալ սպառնալիք։ Եվ Հայաստանի անվտանգության դոկտրինը տարիներ շարունակ իր հիմքում ուներ հենց այդ գլխավոր թեզը, որ Հայաստանի համար ռազմական սպառնալիքը գալիս է հենց Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի կողմից, ոչ Իրանի, ոչ էլ Վրաստանի, այլ կոնկրետ այդ երկու պետությունների կողմից։
Պատճառը Հայաստանը չէ, Հայաստանը թե Արցախի հարցում, թե Թուրքիայի հետ հարաբերությունները վերականգնելու հարցում միշտ ցուցաբերել է թե զսպվածություն, թե ճկունություն։ Եթե առ այսօր ճիշտ ուղիով չեն գնում հայ-ադրբեջանական ու հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացները, դա Հայաստանի պատճառով չէ, այդ երկու պետությունների պատճառով է։ Այսինքն՝ սպառնալիքը շարունակում է մնալ, եւ նրանք, ովքեր փորձում են հայերին համոզել, թե ոչ մի սպառնալիք էլ չկա, վաղը յուրաքանչյուր թափված արյան համար ավելի մեծ պատասխանատվություն են ունենալու, քան նրանք, ովքեր անմիջապես այդ արարքների կատարողը կլինեն։ Նա, ով փորձում է հանրության զգոնությունը թուլացնել եւ սպառնալիքը քողարկել, ավելի մեծ վնաս է պատճառում անվտանգությանը, քան նրանք, ովքեր ասում են՝ եկեք բաց աչքերով նայենք, տեսնենք այդ սպառնալիքները եւ պատրաստ լինենք ցանկացած բացասական զարգացման, նախապես կանխարգելիչ գործողություններ անենք։
–Ասում եք՝ կան դեմ ուժեր, այդ դեպքում՝ ինչո՞ւ հուժկու դիմադրության օջախներ չեն ձեւավորվում, կոնկրետ գործողություններ չկան իշխանության այս քաղաքականության դեմ։
-Ինչո՞ւ չեն ձեւավորվում, ձեւավորվում են։ Տեսեք, խորհրդարանական ընդդիմությունը քննադատում է այսօրվա իշխանություններին իրենց վարած քաղաքականության համար, արտախորհրդարանական ընդդիմությունը եւս քննադատում է։ Պարզապես կան տարբեր հարթություններ, խորհրդարանական ընդդիմությունը՝ ՀՀԿ-ն ու ՀՅԴ-ն համարում են, որ Հայաստանի ապագա անվտանգությունն ապահովելու համար հարկավոր է ամրապնդել Ռուսաստանի հետ կապերը։ Իրենք անտեսում են, որ Արցախի էթնիկ զտման գլխավոր հեղինակը հենց ՌԴ-ն էր։ Իսկ կա նաեւ արտախորհրդարանական ընդդիմություն, որը համաձայն չէ այն թեզի հետ, որ Ռուսաստանն ապագայում կարող է Հայաստանի համար ինչ-որ դրական դեր ունենալ անվտանգության հարցերում։
Արտախորհրդարանական ընդդիմությունը եւս չի ընդունում այն քաղաքականությունը, որ միակ ձեւը Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի վերջնագրերն ընդունելն ու իրենց նախապայմաններով խաղաղություն կնքելն է։ Դա պրիմիտիվ բանաձեւ է, որը եւ իշխանությունները, եւ նրանց այս քարոզիչները փորձում են առաջ տանել։ Նորմալ մարդիկ դրա հետ համաձայն լինել չեն կարող, որովհետեւ կա նաեւ միջազգայնորեն ճանաչված դրույթ, որ ազգային արժանապատվությունը հանդիսանում է անվտանգության կարեւոր գործոն։ Եթե ինչ-որ պայմաններ են թելադրվում ազգին, որ ինքն իր արժանապատվությունը պետք է մի կողմ դնի, դա արդեն խարխլում է անվտանգությունը։
Այսօր, այո, կա երկրորդ տեսակետը, որ Հայաստանի նոր անվտանգության համակարգը պետք է կառուցվի Եվրոպական միության հետ, եւ Հայաստանը հարկադրված չէ Թուքրիայի ու Ադրբեջանի վերջնագրերն ի կատար ածել, կարող է ընտրել այլ ճանապարհ։ Ընտրել ԵՄ անդամության ճանապարհը եւ դրանով Թուրքիային ու Ադրբեջանին պարտադրել խաղաղություն։ Պարզ տրամաբանություն է դա, Թուրքիան չի կարող փակ պահել Եվրամիության հետ սահմանը։ Եթե Հայաստանը կանգնի ԵՄ անդամի թեկնածու դառնալու ճանապարհին, Թուրքիան ստիպված կլինի առանց նախապայմանների բացել սահմանը, եւ ավելի ուժեղ կլինի Հայաստանի գործոնը Թուրքիայի կողմից ցեղասպանությունը ճանաչելու հարցում։
Նույնը վերաբերում է Ադրբեջանին․ պատկերացրեք, որ եթե Հայաստանը ստանա ԵՄ անդամ դառնալու թեկնածուի կարգավիճակ, դա իսպառ վերացնում է Ադրբեջանի կողմից որեւէ ռազմական սպառնալիք, որովհետեւ Ադրբեջանը լուրջ տնտեսական կախում ունի Եվրամիությունից։ Եթե Հայաստանը դառնա ԵՄ անդամ, նաեւ կարող է Ադրբեջանին քաղաքական պայմաններ թելադրել ԵՄ մյուս անդամների հետ միասին։ Այսինքն՝ այս այլընտրանքը գոյություն ունի, եւ շատ կարեւոր է այդ այլընտրանքը մարդկանց հասցնել։
Մարդկանց մոտ պետք է վերանա պատկերացումը, թե Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի վերջնագրերով միայն կարող է խաղաղության պայմանագիր կնքվել եւ հարաբերությունները կարգավորվել։ Դա, իմ կարծիքով, կեղծիքի վրա հիմնված եւ այլ գեոպոլիտիկ շահեր սպասարկող քարոզչություն է, որը, ցավոք սրտի, մեզ մոտ այսօր ամենաբարձր մակարդակով հյուծում է Հայաստանը։
Ռոզա Հովհաննիսյան