Իրանի և Իսրայելի միջև 12-օրյա պատերազմի արդյունքը դարձել է Հայաստանում տեղի ունեցող գործընթացների կատալիզատոր, արագացելով Ռուսաստանից Թուրքիային «հանձնումը» և Կարսի պայմանագրի օրինականացումը: Իրանն արդեն որոշակի պահանջներ է ներկայացրել Բաքվին և ակնարկել, որ թույլ չի տա իր սահմանների երկայնքով ստեղծել թյուրքական գոտի։

ՀՀ կառավարությունը քայլեր է ձեռնարկում, որոնք անուղղակիորեն նպաստում են Թուրքիայի հետ որոշակի համաձայնագրերի իրականացմանը և Հայաստանի տարածքը ամերիկա-չինական գոտու մաս դարձնելուն՝ Թուրքիայի և Ռուսաստանի մասնակցությամբ, ինչը ենթադրում է Հայաստանի՝ որպես պետության անհետացումը: Երկրորդ տարբերակը համառորեն առաջարկում է Իրանը՝ նշելով, որ հայ-իրանական սահմանը չպետք է փոխվի, և Թեհրանն ու Երևանը մտադիր են զարգացնել Հնդկաստանից դեպի Եվրոպա միջանցք՝ Իրան-Հայաստան-Վրաստանի միջոցով։

Նիկոլ Փաշինյանի առաջարկած «խաչմերուկը» ըստ սահմանման անիրատեսական է. կամ պետք է լինի միջանցք Չինաստանից և Թուրքիայից՝ Սյունիքի և Ադրբեջանի տարածքով դեպի Ռուսաստան, կամ Հնդկաստանից՝ Իրանի և Հայաստանի միջոցով՝ դեպի Եվրոպա։

Երևանը, ըստ երևույթին, առաջ է մղում առաջին տարբերակը։ Հունիսի 26-ին, Չինաստան կատարած պաշտոնական այցի շրջանակներում, ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը հանդիպել է ՉԺՀ պետական ​​խորհրդական և արտաքին գործերի նախարար Վան Իի հետ։ Միրզոյանը «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը ներկայացրել է որպես Հայաստանի կողմից առաջարկվող կարևոր նախագիծ՝ տարածաշրջանային խաղաղությունը, համագործակցությունը և տրանսպորտային կապերը վերականգնելու համար։ Նա նաև ընդգծել է Չինաստանի հնարավոր ներգրավվածությունը տնտեսական և ներդրումային բաղադրիչներում։

Միաժամանակ հայտնի դարձավ, որ ԱՄՆ-ն և Չինաստանը համաձայնության են եկել առևտրային հարաբերությունների զարգացման վերաբերյալ, ինչպես հայտարարել է Դոնալդ Թրամփը։

Նույն օրերին Ստամբուլ է գործուղվել ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Դավիթ Խուդաթյանը։ Նա հանդիպել է Թուրքիայի էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարար Ալփարսլան Բայրաքթարի հետ։ «Հանդիպման ընթացքում մենք գնահատել ենք Թուրքիայի և Հայաստանի միջև էներգետիկայի ոլորտում համագործակցության հնարավորությունները», – գրել է Բայրաքթարը։

Հիշենք, որ Հայաստանում սկսվել է Հայկական էլեկտրացանցերի ազգայնացման գործընթացը, և Թուրքիայի մասնակցությունը ընկերության կառավարմանը չի բացառվում։ Հայտնի չէ՝ այս փաթեթում ներառվա՞ծ կլինի նաև Հայկական ատոմակայանը։

Բաքուն հանկարծակի ևս շտապեց «համագործակցել»։ Ադրբեջանն ավելի մոտ է, քան երբևէ, Հայաստանի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքելուն, և այս պատմական հնարավորության պատուհանը չի կարելի բաց թողնել, ասել է Ալիևի ներկայացուցիչ Էլչին Ամիրբեկովը։

Ամիրբեկովը կրկնել է Բաքվի պահանջները Հայաստանի ռազմականացման անթույլատրելիության, Սահմանադրությունը փոխելու մասին, դժգոհություն հայտնելով այն փաստից, որ «բացահայտորեն ռևանշիզմ քարոզող ընդդիմության ազդեցությունը Հայաստանում աճում է»։

«Իրավիճակը օբյեկտիվորեն գնահատելու միակ միջոցը հանրաքվեն է։ Միայն դա կարող է ցույց տալ, թե որքանով է հայ ժողովուրդը պատրաստ խաղաղության», – հավելել է Ամիրբեկովը։

Բաքուն պատճառներ ունի շտապելու. երեկ Հայաստանում Իրանի դեսպանը, Իսրայելի հակաիրանական հարվածներին Բաքվի մեղսակից լինելու կասկածներ հայտնելուց հետո, բարձրացրեց Սյունիքում ճանապարհաշինարարական նախագծերին իրանական ընկերությունների մասնակցության հարցը: «Աշխատանքների ընթացքում խնդիրներ չեն առաջանում: Մենք վճռական ենք և վստահ, որ Ագարակից մինչև Երևան տարբեր հատվածներում աշխատանքների ավարտից հետո բեռնափոխադրումների ոլորտում իրական հեղափոխություն տեղի կունենա: Ցավոք, մենք 30 տարի ուշացել ենք այդ աշխատանքներն իրականացնելուց», – ասաց դեսպանը։

Ի՞նչ նկատի ուներ Իրանի դեսպանը «հեղափոխություն» ասելով՝ միայն տնտեսական և առևտրային կողմը, թե՞ Նախիջևանի միջոցով Իրանից դեպի Հայաստան երկաթուղի բացելու հնարավորությունը։

«Զանգեզուր կոչվող միջանցքը չի բխում Հայաստանի և Իրանի շահերից: Մեզ համար սա կարմիր գիծ է: Մենք բազմիցս հայտարարել ենք այս մասին և շարունակում ենք հավատարիմ մնալ այս դիրքորոշմանը», – ասաց դեսպան Սոբհանին՝ ընդգծելով, որ իրանական կողմը այս միջանցքի անընդունելիության մասին հայտնել է գործընթացին ներգրավված բոլոր երկրներին: Դիվանագետը շեշտեց, որ Իրանը մտադիրվում չէ շեղվել իր կարմիր գծերից:

Իրանցի քաղաքագետ Ահմադ Քազեմին գրել է, որ «Զանգեզուրի միջանցքի դեմ հավանական ռազմական գործողությունները պատմական հնարավորություն կստեղծեն Թեհրանի համար՝ ցույց տալու, թե արդյոք կարող է փոխել վերջին 5 տարիների հավասարումները Կովկասում այնպես, ինչպես նրանք նույնիսկ չեն կարող պատկերացնել»։

Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձությունները, մասնավորապես Հայ Առաքելական Եկեղեցու բարձրաստիճան հոգևորականների նկատմամբ բռնաճնշումները, ժողովրդավարության ջատագով արևմտյան երկրների կողմից որևէ բացահայտ դատապարտում չեն առաջացնում։ Սա մասամբ պայմանավորված է նրանով, որ կառավարամետ հայկական շրջանակները այս գործընթացը ներկայացնում են որպես «Ռուսաստանից Հայաստանի անջատման և դեպի Արևմուտք շարժման» մի մաս։ Ավելին, արևմտյան լրագրողները հավանություն են տալիս Փաշինյանի «իրական Հայաստան» կառուցելու և «հնացած» ազգային հիմքերը քանդելու քաղաքականությանը։

Եվ չնայած Արևմուտքը հակառակ գործընթացներն է ապրում՝ մասնավորապես՝ Միացյալ Նահանգներում և Եվրոպայում միգրանտների դեմ պայքարի սրումը, Եվրոպայի ռազմականացումը ազգային պետությունները կորցնելու սպառնալիքի առջև՝ Հայաստանում ազգային պետության քանդումը խրախուսվում է «տարածաշրջանային համագործակցության» օգտին, որտեղ, բնականաբար, գերիշխում է ոչ թե Ռուսաստանը, այլ Թուրքիան։

Քաղաքական փիլիսոփաները խոսում են ավելի լայնածավալ գործընթացների մասին, օրինակ՝ Մեծ Մերձավոր Արևելքից քրիստոնյա բնակչության մասայական տեղահանման և «քրիստոնեական Արևմուտքից» մուսուլման միգրանտների վտարման մասին: Մյուս կողմից, տարածաշրջանային մակարդակում տեղի է ունենում Հարավային Կովկասը Ռուսաստանից Թուրքիա տեղափոխելու գործընթացը (ի դեպ, Մոսկվան դա անում է կամավոր, ինչի մասին է վկայում Ռուսաստանի կողքից նայողի դիրքորոշումը Հայաստանում տեղի ունեցող «հակառուսական» քայլերի վերաբերյալ)՝ Ղրիմի և Հյուսիսային Կովկասի դիմաց: Փաստորեն, տեղի է ունենում հին քրիստոնեական Հայաստանի «հանձնումը», որի շուրջ համաձայնություն է ձեռք բերվել Ռուսաստանը, Արևմուտքը և Թուրքիան, և այդ հանձնման ակտերից մեկը՝ Հայ Առաքելական եկեղեցու անկախ կառավարման վերացումն ու «տոմոսի» փոխանցումն է Կոստանդնուպոլիս:

Հիշեցնենք, որ Պոլսո հայոց պատրիարքը նշանակվում է թուրքական իշխանությունների կողմից: Պոլսո ներկայիս պատրիարք Սահակ Մաշալյանն արդեն հայտարարել է, որ իրեն դիտարկում են որպես ապագա կաթողիկոս, և եթե ընտրություն լինի պետական ​​և եկեղեցական շահերի միջև, նա կընտրի եկեղեցին։

Իսկ ինչպե՞ս է այժմ տեղի ունենում Ամենայն հայոց կաթողիկոսի նշանակումը: Էջմիածինը «հայկական» է, թե՞ դեռևս կապված է Ռուսաստանի հետ։

Գործող կաթողիկոս Գարեգին II-ը ձեռնադրվել է որպես հոգևորական 1999 թվականին, պաշտոնապես ընտրվել է Հայ առաքելական եկեղեցու խորհրդի կողմից, նրա եղբայրը ՀԱԵ Ռուսաստանի և Նոր Նախիջևանի թեմի առաջնորդն է: Պաշտոնապես Ռուսաստանը որևէ ազդեցություն չունի Էջմիածնի վրա, չնայած վերջին երեք դարերում ամեն ինչ այլ է եղել:

Սիմեոն Ա Երևանցի կաթողիկոսը 1773թ. ռուսահայոց առաջնորդ է կարգում 1769թ. եպիսկոպոս ձեռնադրված Հովսեփ արք. Արղության-Երկայնաբազուկին: Վերջինիս Եկատերինա երկրորդ կայսրուհին շնորհում է ադամանդե խաչ` վեղարի համար, և պարեգոտ: 1800թ. Հովսեփ արքեպիսկոպոսն ընտրվում է կաթողիկոս և իր փոխարեն Ռուսաց առաջնորդ է կարգում Եփրեմ եպս. Ձորագեղցուն: Որպես Ռուսաց թեմի առաջնորդ` Եփրեմ սրբազանն իր նախորդի նման վեղարի վրա կրել է ադամանդակուռ խաչ: 1809թ. Եփրեմ սրբազանն ընտրվում է Ամենայն հայոց կաթողիկոս և նրանից սկսած` որպես Ռուսաց կայսեր շնորհած պատվո նշան, ադամանդակուռ խաչը դարձել է Ամենայն հայոց կաթողիկոսների խորհրդանշանը և փոխանցվել ամեն նորընտիր կաթողիկոսի: Մինչև 1917թ. հեղափոխությունը, կաթողիկոսներն այն ստանում էին Ռուսաց կայսրից: Կաթողիկոսը մինչ օրս կրում է այս խաչը:

Արևելյան Հայաստանը (այժմյան Հայաստանի մեծ մասը) և Հյուսիսային Սևծովյան տարածաշրջանի հայկական համայնքները 18-րդ և 19-րդ դարերում հայտնվել են Ռուսական կայսրության կազմում, հատկապես՝ ռուս-պարսկական և ռուս-թուրքական պատերազմներից հետո:

Ռուսական կայսրության տարածքում Հայ եկեղեցու գործունեությունը իրականացվում էր հատուկ «Կանոնակարգի» («Հայ եկեղեցու օրենքների ժողովածու») համաձայն, որը հաստատվել էր կայսր Նիկոլայ I-ի կողմից 1836 թվականին: Ռուսական կայսրության մյուս քրիստոնեական համայնքների համեմատ Հայ Առաքելական եկեղեցին, իր դավանանքային մեկուսացվածության պատճառով, զբաղեցրել է հատուկ դիրք, որը ենթադրում էր որոշ սահմանափակումներ. մասնավորապես, հայ կաթողիկոսը պետք է ձեռնադրվեր միայն կայսեր համաձայնությամբ:

Այնուամենայնիվ, 1885-1886 թվականներին հայկական ծխական դպրոցները Ռուսական կայսրությունում ժամանակավորապես փակվեցին, իսկ 1897 թվականից դրանք փոխանցվեցին Կրթության նախարարությանը: 1903 թվականին հրամանագիր է հրապարակվել հայկական եկեղեցական ունեցվածքի ազգայնացման մասին, որը չեղյալ է հայտարարվել 1905 թվականին հայ ժողովրդի շրջանում զանգվածային անկարգություններից հետո:

Օսմանյան կայսրությունում հայ եկեղեցական կազմակերպությունը նույնպես նոր կարգավիճակ ստացավ 19-րդ դարում։ Այնուամենայնիվ, Կոստանդնուպոլսի հայոց պատրիարքը շարունակեց սուլթանի կողմից համարվել կայսրության ողջ հայ բնակչության պաշտոնական ներկայացուցիչը։ Պատրիարքի ընտրությունը հաստատվում էր սուլթանական կանոնադրությամբ։

Չնայած այն հանգամանքին, որ Ռուսական «Կանոնակարգի» և Օսմանյան «Ազգային Սահմանադրության» ընդունումից հետո ՀԱԵ-ն քաղաքականապես բաժանված էր երկու մասի, Էջմիածնում գահակալած Ամենայն հայոց կաթողիկոսը շարունակում էր մնալ Հայ եկեղեցու ընդհանուր առմամբ ճանաչված հոգևոր գլուխը՝ եկեղեցական և պետական ​​մակարդակով։

1914 թվականին Էջմիածնին անմիջականորեն ենթարկվում էին Ռուսաստանի 19 թեմերը և Իրանում, Հնդկաստանում, Ճավայում, Եվրոպայում և Ամերիկայում գտնվող ինը թեմերը։ Պոլսո պատրիարքության իրավասության ներքո էին գտնվում Օսմանյան կայսրության 51 թեմերը և դրանից անջատված Հունաստանը, Ռումինիան և Բուլղարիան։ Կիլիկիայի կաթողիկոսությունը ղեկավարում էր 15 թեմ, Աղթամարի կաթողիկոսությունը՝ 2, իսկ Երուսաղեմի պատրիարքությունը՝ 4 թեմ։

20-րդ դարի սկզբին բացահայտ դարձավ Հայ Առաքելական Եկեղեցու անկախությունը վերացնելու ռուսական քաղաքականությունը։

Ցեղասպանությունից հետո Պոլսո Պատրիարքության թեմերի ճնշող մեծամասնությունը և Աղթամարի կաթողիկոսությունը դադարեցրին գոյություն ունենալուց։

ԽՍՀՄ-ում Հայոց եկեղեցին, ինչպես մյուս բոլոր եկեղեցիները, ենթարկվեց բռնաճնշումների։ 1922 թվականին հրամանագիր հրապարակվեց Հայ Առաքելական Եկեղեցու ունեցվածքի ազգայնացման մասին։ Խորհրդային իշխանությունների ճնշումներից բացի, դաշնակցականները մեղադրեցին ՀԱԵ ղեկավարությանը բոլշևիկների հետ համագործակցելու մեջ։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին, ԽՍՀՄ-ում կրոնի նկատմամբ վերաբերմունքի զգալի փոփոխության պատճառով, պետական ​​իշխանությունների թույլտվությամբ, Հայաստանում առաջին անգամ անցկացվեց ՀԱԵ Ազգային եկեղեցական ժողովը, որի ժամանակ աշխարհի տարբեր հայկական թեմերի ներկայացուցիչները ընտրեցին Գևորգ VI-ին (1945-1954) Ամենայն հայոց կաթողիկոս։

Ինչպես ասում է Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Էջմիածնի դեմ բռնաճնշումները նպատակ ունեն նաև եկեղեցական գույքը զավթելու, այդ թվում՝ արտերկրում: Եկեղեցին ունի բազմաթիվ կալվածքներ, այդ թվում՝ Երուսաղեմում, և Նիկոլ Փաշինյանը խորհրդարանի ամբիոնից բացահայտ հայտարարեց՝ ինչո՞ւ պետք է եկեղեցին անշարժ գույք ունենա արտերկրում:

Մի քանի շաբաթ առաջ Սերժ Սարգսյանի «Պատիվ ունեմ» ընդդիմադիր խմբակցությունը սկսեց իմպիչմենտի ընթացակարգը Հայաստանում՝ Մասիսի քաղաքապետ Դավիթ Համբարձումյանին առաջադրելով որպես վարչապետի տեխնիկական թեկնածու։

Մինչ այդ, չորս անկախ պատգամավորներից երկուսը՝ Հովիկ Աղազարյանը և Հակոբ Ասլանյանը, սկսեցին իրենց իմպիչմենտը՝ Էդմոն Մարուքյանին առաջադրելով վարչապետի պաշտոնում։ Ռոբերտ Քոչարյանի «Հայաստան» խմբակցությունը թեկնածուներ չառաջադրեց, սակայն այսօր՝ Էջմիածնում «հակաահաբեկչական գործողությունից» հետո, հայտարարեց, որ պաշտոնապես միանում է իմպիչմենտին։

Էդմոն Մարուքյանը անմիջապես հրաժարվեց վարչապետի պաշտոնում առաջադրվելուց, եթե բոլորը աջակցեն Շիրակի հոգևոր առաջնորդ Միքայել արքեպիսկոպոս Աջափահյանի թեկնածությունը։ «Հայաստան» խմբակցությունը անմիջապես աջակցեց սրբազանի թեկնածությունը։

«Պատիվ ունեմ» խմբակցությունը ևս պատրաստակամություն հայտնեց միանալ Աղազարյան-Ասլանյան նախաձեռնությանը և առաջադրել Սրբազան Միքայելի թեկնածությունը, բայց միայն այն դեպքում, եթե սրբազանն ինքը համաձայնվի։ Հակառակ դեպքում խմբակցությունը ենթադրում է, որ մնացած բոլորը կմիանան «Պատիվ ունեմ» խմբակցության նախաձեռնությանը։

Սրբազան Միքայելը խնդրեց շահարկումներ չանել իր անվան շուրջ որպես վարչապետի թեկնածու, նամակ հղելով դատարանի շենքից, որտեղ որոշվում է նրա ձերբակալման հարցը։

Իմպիչմենտ սկսելու  համար անհրաժեշտ է առնվազն 54 ձայն, և առանց «անկախ» պատգամավորների՝ ընդդիմադիր խմբակցությունները չեն կարողանա այդքան ձայն ստանալ։ Հետո էլ կարիք կլինի իշխող ՔՊ-ի ձայների, ինչը խնդրահարույց է։

Մինչ այսօր «Հայաստան» խմբակցությունը նախընտրում էր ժամանակ ձգել մինչև հաջորդ ընտրություններ, որոնք տեղի կունենան մեկ տարի անց։ Այսինքն՝ 5 ամիս անց կսկսվի նախընտրական շրջանը, և իմպիչմենտն այլևս օրենքով թույլատրելի չի լինի։

Իմպիչմենտից բացի, շատ ընդդիմադիրներ խոսում են ուժայիններին ժողովրդի կողմը գրավելու անհրաժեշտության մասին, թեկուզ  ներկայումս նրանք մոնոլիտ հավատարմություն են ցուցաբերում Նիկոլ Փաշինյանի նկատմամբ: Ճիշտ է, ԱԱԾ նախկին ղեկավար Արմեն Աբազյանը մի փոքր հիասթափեցրեց՝ կամ հրաժարվելով կատարել անօրինական հրամանները, կամ պատրաստելով Փաշինյանի պարտությանը։

Իշխող կուսակցությունը ուշադիր հետևում է «իմպիչմենտի» գործընթացին և փորձում է թաքցնել իր վախը ընդդիմության հասցեին ուղղված սուր ծաղրի տակ, արդարացիորեն ասելով, որ այն անկարող է համախմբվել։

Եթե իմպիչմենտը ձախողվի, և հնարավոր չլինի ուժայիններին ժողովրդի կողմը գրավել, ապա Փաշինյանը կկարողանա ներկայիս գործընթացները հաշվարկել որպես ակտիվ և նույնիսկ հայտարարել արտահերթ ընտրություններ։ Գուցե, հենց դա՞ է նպատակը։