Արցախցի Արման Ավանեսյանը Կիպրոսի Լիմասոլ քաղաքում ընթացող Սամբո ըմբշամարտի Եվրոպայի առաջնությունում մարտական սամբոյի 98 կգ քաշայինների պայքարում դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն՝ նվաճելով ոսկե մեդալ։
Ավելի վաղ Հայաստանի 5 ներկայացուցիչներ սամբոյի Եվրոպայի առաջնության ևս հաղթանակներ են ունեցել՝ դառնալով բրոնզե մեդալակիրներ:
Սամբոյի Եվրոպայի առաջնությունը մեկնարկել է Կիպրոսում ապրիլի 23-ին և կավարտվի ապրիլի 28-ին:
Հայաստանը պետք է համապատասխան քայլեր ձեռնարկի Մինսկի խումբը լուծարելու համար։ Այս մասին հայտարարել է Բաքվի ԱԳ նախարար Ջեյհուն Բայրամովը ԵԱՀԿ գլխավոր քարտուղար Ֆերիդուն Սինիրլիօղլուի հետ համատեղ մամուլի ասուլիսի ժամանակ։
«Որքան շուտ դա տեղի ունենա, այնքան ավելի շատ կազդի ընդհանուր իրավիճակի և հակամարտությունից հետո կարգավորման վրա։ Մենք չենք հասկանում, թե ինչու է Հայաստանը դեռևս հետաքրքրված այս կառույցները պահպանելու հարցում»,- ասել է նա։
Բայրամովը նշել է, թե ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գոյության մեջ որևէ տրամաբանություն չկա։ «ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել է հատուկ ղարաբաղյան հակամարտությունը լուծելու համար, և մեր տարածքն արդեն ազատագրվել է օկուպացիայից: Հետևաբար, Մինսկի խումբը պահպանելու մեջ տրամաբանություն չկա»,- ասել է Բայրամովը։
Բայրամովը նշել է, որ ԵԱՀԿ նոր գլխավոր քարտուղարի հետ, որը Թուրքիայի նախկին արտգործնախարարն է, քննարկել է «ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լիակատար լուծարումը և այս հարցի շուրջ կազմակերպության ներսում կոնսենսուսի հասնելը։ Նախ պետք է դիմումներ ներկայացնեն Հայաստանը և Ադրբեջանը»։
Սինիրլիօղլուն մի քանի օր առաջ եկել է նաև Հայաստան։ Արարատ Միրզոյանը նրա հետ հանդիպումից հետո ասել է, որ Հայաստանը պատրաստ է դիմել Միսնկի խումբը լուծարելու մասին կոչով, բայց նույն պահին, երբ կստորագրվի Բաքվի հետ «խաղաղության պայմանագիրը»։
Մինսկի խմբի գոյությունը Բաքվի համար իրոք անհասկանալի է։
Չէ որ Մինսկի խումբը չի լուծարվել, երբ հայկական կողմը համարում էր, որ «լուծել» է Ղարաբաղյան խնդիրը, թեկուզ իրականում դա խնդրի լուծում չէր, այլ տարածքների վերահսկողություն, ինչպես հիմա Բաքվի պարագայում։
Այն ժամանակ հայկական կողմը ոչ միայն չէր պահանջում լուծարել Մինսկի խումբը, պնդելով, որ «հակամարտությունը լուծված է», այլև ակտիվ աշխատում էր Մինսկի խմբի համանախագահների հետ, որ գտնվի «ոսկե միջինը» տարածքների վերահսկողության և հակամաևտության իրավական լուծման միջև։
Հայկական կողմը, հաղթանակ տանելով մարտի դաշտում, չհամարձակվեց հայտարարել հակամարտությունը լուծված, չճանաչեց Հայաստանի և Արցախի փաստացի վերամիավորումը, որի իրավական որոշումն ընդունել է 1989 թվականին։
Բաքուն այդպես չի վարվում․ նա համարում է, որ իրավունք ունի ռազմական ճանապարհով լուծել հակամարտությունը, և եթե Մինսկի խումբը դա չի ճանաչել (իսկ Բաքվի «լուծումը» դեռ ոչ ոք պաշտոնապես չի ճանաչել), ապա պետք է ցրել Մինսկի խումբը։
Կհաջողվի՞ Բաքվին այն, ինչ չի համարձակվել անի Հայաստանը։
New Yotk Times-ի կողմից ձեռք բերված ուկրաինական ծրագիրը մասամբ հակասում է Դոնալդ Թրամփի պահանջներին։ Սակայն, միևնույն ժամանակ, նշում է «Նյու Յորք Թայմսը», Կիևի առաջարկը տեղ է թողնում հնարավոր փոխզիջումների համար այն հարցերի շուրջ, որոնք վաղուց թվում էին անլուծելի։
Այս փաստաթղթի համաձայն՝ Կիևը պնդում է ուկրաինական զինված ուժերի թվաքանակի վերաբերյալ որևէ սահմանափակման բացակայության վրա։ Բացի այդ, ծրագրում նշվում է, որ երկրի տարածքում կտեղակայվի Միացյալ Նահանգների կողմից աջակցվող «եվրոպական անվտանգության կոնտինգենտ»։ Նաև նշվում է, որ սառեցված ռուսական ակտիվները պետք է օգտագործվեն պատերազմի ժամանակ Ուկրաինային պատճառված վնասը վերացնելու համար։
Միաժամանակ, Նյու Յորք Թայմս-ը ուշադրություն է հրավիրում այն փաստի վրա, որ ծրագրում չի նշվում Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի կողմից օկուպացված բոլոր տարածքների լիակատար վերադարձի մասին, ինչպես նաև չի պահանջվում, որ Ուկրաինան միանա ՆԱՏՕ-ին։
Ավելի վաղ Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին մերժել էր Սպիտակ տան այս շաբաթ հրապարակված առաջարկը, որը նախատեսում էր բռնակցված Ղրիմի նկատմամբ Ռուսաստանի վերահսկողության ԱՄՆ ճանաչում։ Թրամփը, իր հերթին, Զելենսկուն մեղադրեց «սադրանքի» մեջ։
Այսօր Դոնալդ Թրամփը հայտարարել է, որ կողմերը «շատ մոտ են համաձայնության» և որ «հիմնական կետերի մեծ մասի շուրջ համաձայնություն է ձեռք բերվել»։
«Ռոյթերս»-ը տեսել է Ուկրաինայում պատերազմը դադարեցնելու առաջարկների փաթեթի տեքստը, որը Վիտկոֆը ներկայացրել էր եվրոպացի պաշտոնյաներին ապրիլի 17-ին Փարիզում կայացած բանակցությունների ժամանակ։
Հրադադար
* Մշտական հրադադար։
* Երկու կողմերն էլ անմիջապես կսկսեն բանակցություններ համաձայնագրի տեխնիկական իրականացման վերաբերյալ։
Ուկրաինայի անվտանգության երաշխիքը
* Ուկրաինան ստանում է հուսալի անվտանգության երաշխիքներ։
* Երաշխավոր պետությունները պետք է ստեղծեն հատուկ խումբ՝ եվրոպական և
ոչ եվրոպական պետություններից։
* Ուկրաինան չի ձգտի անդամակցել ՆԱՏՕ-ին։
* Ուկրաինան կարող է դիմել ԵՄ անդամակցությանը։
Տարածքներ
* Միացյալ Նահանգները դե յուրե ճանաչում է Ռուսաստանի վերահսկողությունը Ղրիմի նկատմամբ։
* Միացյալ Նահանգները դե ֆակտո ճանաչում է Ռուսաստանի վերահսկողությունը Լուգանսկի մարզի նկատմամբ։
* Միացյալ Նահանգները դե ֆակտո ճանաչում է Զապորոժիեի, Դոնեցկի և Խերսոնի մարզերի Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող մասերը։
* Ուկրաինան վերականգնում է իր տարածքները Խարկովի մարզում։
* Ուկրաինան վերականգնում է Զապորոժյեի ատոմակայանի վերահսկողությունը, սակայն այն գտնվում է ԱՄՆ-ի վերահսկողության և կառավարման ներքո, իսկ էլեկտրաէներգիան բաշխվում է երկու կողմերին էլ։
* Ուկրաինան օգտվում է Դնեպրի երկայնքով անարգել անցման իրավունքից և վերահսկում է Քինբուրնի ծոցը։
Տնտեսություն
* Միացյալ Նահանգները և Ուկրաինան կիրականացնեն տնտեսական համագործակցություն հանքային պաշարների ոլորտում։
* Ուկրաինան լիովին կվերականգնվի և կստանա ֆինանսական փոխհատուցում։
* Ռուսաստանի դեմ 2014 թվականից ի վեր այս հակամարտության հետևանքով սահմանված պատժամիջոցները կվերացվեն։
* ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև տնտեսական համագործակցությունը կվերսկսվի էներգետիկայի և այլ արդյունաբերական ոլորտներում։
Մեր քաղաքական վերադարձը միջազգային իրավունք է, դա պետք է մնա օրակարգում, այսօր լրագրողների հետ ճեպազրույցում ասաց Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանը։
«Այո, մենք իրավունք ունենք ապահովելու մեր արժանապատիվ եւ անվտանգ վերադարձը։ Այդ նպատակով Արցախի ԱԺ կողմից ստեղծված է հանձնախումբ, որը ղեկավարում է ՀՀ նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը։ Եվ ես կարծում եմ, որ էֆեկտիվ աշխատանք են իրականացնում։ Դուք տեղյակ եք, որ վերջերս Շվեյցարիայի խորհրդարանն է ընդունել բանաձեւ, որի համաձյան՝ պետք է խաղաղության կոնֆերանս իրականացվի, որին կմասնակցեն եւ Ադրբեջանի, եւ Արցախի ներկայացուցիչները»,- ասաց Շահրամանյանը։
Անդրադառնալով Արցախի էջը փակելու վերաբերյալ ՀՀ իշխանությունների հայտարարություններին, նա ասաց․ «Այդ հայտարարություններն անողներն ակնկալելում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների դիրքորոշումը։ Ես էլ եմ ակնկալում»։
«Դուք գիտեք, որ ես լիովին աջակցում եմ այս նախաձեռնությանը։ Մանրամասն տեղյակ եմ իրականացվող աշխատանքի, նաեւ ձեր հանդիպումների արդյունքների, ձեր որոշումների, ձեզ առաջարկվող տարբերակների մասին։ Իմ կողմից դուք ունեք լիակատար աջակցություն, անկախ նրանից, թե ինչ որոշում կկայացնեք։ Ես առիթ եմ ունեցել բնակարանային աջակցության ծրագրի վերաբերյալ իմ դիրքորոշումն արտահայտել դեռ նախագծային փուլում եւ ասել եմ, որ դա հենց սկզբից տապալված ծրագիր է, արցախցիները դրանից չեն օգտվելու, որովհետեւ որոշակի լուրջ խնդիրներ ու հանգամանքներ կան, որոնք հաշվի առնված չեն»,- «Ազատության» հրապարակում եեղակայված վրանում Արցախցիների իրավունքների պաշտպանության խորհրդի անդամների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանը։
Փոխվարչապետ Տիգրան Խաչատրյանը արցախցիներին ասել է, որ եթե հրապարակում տեղադրված վրանը ապամոնտաժեն, եւս երկու ամիս 40 հազարական դրամ աջակցություն կստանան։
Սամվել Շահարամանյանն Արցախցիների իրավունքների պաշտպանության խորհրդի անդամներին ասաց, որ կաջակցի նրանց։ Եթե ստիպեն հեռանալ Ազատության հրապարակից, պատրաստ է նրանք տարածք տրամադրել Արցախի ներկայացուցչության շենքում։
«Ինչ վերաբերում է արցախցիների սպասելիքներին, այո, սպասելիքները շատ մեծ են։ Առաջնայինը եւ հրատապը այսօր հումանիտար ու սոցիալական հարցերն են»,- ասաց նա։
Հայաստանի կառավարությունն արցախցիներին առաջարկել է ստեղծել աշխատանքային խմբեր եւ քննարկել խնդիրները։ «Ինձ թվում է, որ դա պետք է իրականացվի, քանի որ այդ ծրագրերից է կախված նաեւ արցախցիների հետագա ինտեգրումը եւ արժանապատիվ ապրելը Հայաստանի Հանրապետությունում»,- ասաց Շահրամանյանը։
Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանն այս պահին գտնվում է Ազատության հրապարակում գտնվող Արցախի շտաբի վրանում։
Հանդիպման ժամանակ Արցախի ժողովուրդի իրավունքների խորհրդի անդամները ներկայացրել են նախնական նպատակները և ընդգծել միասնության կարևորությունը հայ հասարակության մեջ։
Հանդիպումը շարունակվում է։
Ալվարդ Գրիգորյան
ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը Հայոց ցեղասպանության տարելիցի կապակցությամբ իր ամենամյա ուղերձում չհիշատակեց «ցեղասպանություն» եզրույթը՝ օգտագործելով ավելի չեզոք «Մեծ եղեռն»-ը։ Միևնույն ժամանակ, Թրամփը հրապարակավ «չաջակցեց» Նիկոլ Փաշինյանի «խաղաղության ծրագրին» կամ Հայաստանի «տարածքային ամբողջականությանը և ինքնիշխանությանը», բավարարվելով «տարածաշրջանում կայունությունն ու անվտանգությունը պահպանելու ցանկության» հիշատակմամբ։
Եվրամիությունն ավելի անկեղծ էր. Հայաստանում Եվրոպական քաղաքացիական առաքելության կայքում նախ հայտնվեց «ցեղասպանություն» եզրույթով տեքստ, ապա բառը փոխարինվեց «1915-23 թվականների զոհերի հիշատակին» արտահայտությամբ։
Միաժամանակ, երեկվա ճեպազրույցի ժամանակ «ցեղասպանություն» բառը մի քանի անգամ անսպասելիորեն օգտագործեց Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան, ով հայտարարեց, որ Ռուսաստանը գրեթե երեք անգամ ճանաչել է ցեղասպանությունը և օգնել 350 հազար հայերի փախնել սրից։ Ինքը Պուտինը այդպե էլ չդիմեց հայերին։
Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության ժխտումը հիմնված է երկու գործոնի վրա՝ մեկը փոխհատուցման վախն է, երկրորդը՝ ինքնության խնդիրը, NEWS.am-ի «ՈՒԺԻ ԳՈՐԾՈՆ» հաղորդման ժամանակ ասել է թուրք անվանի պատմաբան, Հայոց ցեղասպանության հարցերով մասնագետ Թաներ Աքչամը, որն այս օրերին Հայաստանում է՝ ներկայացնելու «Ցեղասպան պետության ակունքները» վերնագրով իր նոր գրքի հայերեն թարգմանությունը։
Եթե Թուրքիան ճանաչի ցեղասպանությունը, դժվար թե կարողանա “բավարարվել” ներողություն խնդրելով և մեղքի խոստովանությամբ։ Օսմանյան Թուրքիայում հայերը ունեին հսկայական անշարժ գույք, որը Թուրքիան ազգայնացրեց, բայց մինչ օրս, ըստ Լոզանի պայմանագրի, չի կարող այն հանել սեփականաշնորհման։ Այս կալվածքները ճանաչվում են որպես ցեղասպանության ենթարկված հայերի սեփականություն, և ցեղասպանության ցանկացած ճանաչում կնշանակի այդ հողերի վերադարձ իրենց իրական տերերին։
Մյուս կողմից, չնայած Օսմանյան կայսրության հայերը չէին ապրում ազգային վարչական շրջաններում, Օսմանյան և Ռուսական կայսրությունների փլուզումից հետո Թուրքիայի և Հայաստանի (նախկինում Խորհրդային Միության) սահմանների հարցը լուծվեց 1921 թվականի Մոսկվայի և Կարսի ռուս-թուրքական պայմանագրերով, որոնք այդպես էլ չեն ճանաչվել համաշխարհային հանրության կողմից և չեն ներառվել ՄԱԿ-ի դեպոզիտարիայում։
Ցեղասպանության ճանաչումը անմիջապես կարդիականացնի Կարսի պայմանագիրը, ուստի և Կարսի, Արարատի, Նախիջևանի հարցը, որոնք Ռուսաստանի կողմից բառացիորեն նվիրվել էին Թուրքիային։
Թուրքիան և նրա ազդեցիկ դաշնակիցները այժմ փորձում են փակել հայերի հսկայական սեփականության ր կասկածելի «թուրքական սահմանի» հարցը «հայ-ադրբեջանական» գործընթացով և Արցախի հանձնմամբ։ Թուրքիան և Ռուսաստանը այլևս ոչ թե ժխտում են ցեղասպանությունը, այլ լեգիտիմացնում են այն Հայաստանի ոչնչացմամբ։
Հարցը ոչ միայն և ոչ այնքան Արցախն է։ Փաշինյանի ժեշտի քարտեզը և «խորհրդային սահմանները» ենթադրում են հրաժարում ոչ միայն Արցախից, այլև այն ամենից, ինչ Հայաստանը կորցրել է Թուրքիայի ցեղասպանական գործողությունների հետևանքով, որոնք իրականացվել են Ռուսաստանի և այլ տերությունների հսկողության ներքո։ Իսկ Սահմանադրության փոփոխությունը կլինի Հայաստանի վերջը։
Ապրիլի 24-ը միաժամանակ երկու՝ հայերի և հրեաների ցեղասպանությունների օրն է։ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը Հոլոքոստի վերաբերյալ հայտարարություն է տարածել՝ խոստանալով Միացյալ Նահանգների անսասան աջակցությունը Իսրայելին։
1920-ականների սկզբին, երբ Առաջին համաշխարհային պատերազմից և 6 կայսրությունների փլուզումից հետո Միացյալ Նահանգները առաջարկեց «ինքնիշխան պետությունների» գաղափարը, երբ կնքվեց Սևրի պայմանագիրը, և Հայաստանը պետք է դառնար աշխարհակարգի կենտրոններից մեկը, Հայոց ցեղասպանության հարցը կարևոր գործոն էր։ Ռուսաստանն ու Թուրքիան ամեն ինչ արեցին սա կանխելու համար՝ պարզապես բաժանելով Հայաստանը։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Միացյալ Նահանգները աշխարհակարգ կառուցելու համար «ընտրեց» Հոլոքոստը, այլ ոչ թե Հայոց ցեղասպանությունը։ Եվ չնայած իսրայելական նախագիծը նույնպես, ըստ երևույթին, սպառվում է, և ԱՄՆ-ն բացահայտ ցանկանում է վերադառնալ «կայսրություններին», հայկական գործոնը չվերականգնվեց և վերջնականապես կորցնում է իր նշանակությունը։
Հիմա Էրդողանը կարող է հանգիստ գնալ և հանդիպել Թրամփի հետ. Ամերիկան «հաստատում է» Թուրքիայի սահմանների ընդլայնումը Ռուսաստանի հետ և չի պահանջում Թուրքիայից փոխհատուցում հայերի համար։ Եվրոպան դեռևս պնդում է «խորհրդային սահմանների»՝ Ալմա-Աթայի և այլ հռչակագրերի վրա։
Հետաքրքիր է, թե ինչ էր ուզում ասել Հայաստանում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանը, երբ այցելեց Սյունիքի Քարահունջ և համեմատեց այն բրիտանական Սթոունհենջի հետ։
Նաիրա Հայրումյան
Step1.am-ի զրուցակիցն է «Հանուն Հադրութի» ՀԿ նախագահ Լեւոն Հայրյանը։
-Պարոն Հայրյան, Հայաստանի իշխանությունները հետեւողականորեն հայտարարում են, թե Արցախի նախագահն է լուծարել Արցախը։ Ի՞նչ է տեղի ունեցել իրականում։
-Նախ անդրադառնանք հարցին, թե ով կարող էր եւ այդքան ուժ ուներ Արցախը լուծարել, դա ում էր պետք։ Նիկոլ Փաշինյանը նախորդ տարի երկու հայտարարություն արեց, որին մեր ժողովուրդն ուշադրություն չդարձրեց, բայց ինքն այդտեղ ինքնախոստովանություն արեց։ Մի հարցազրույցում ասաց, որ Արցախի լուծարման որոշումը եղել է 2016 թվականի օգոստոսին։ Ո՞վ կարող էր 2016 թվականին կայացնել Արցախի լուծարման որոշումը։ 2016 թվականին Արցախի իշխանություններն շատ ցանկության դեպքում կարո՞ղ էին կայացնել Արցախի լուծարման որոշում, չէին կարող։ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը նույնպես չէր կարող այդպիսի որոշում կայացնել, Բաքուն եւս այդքան ուժ չուներ։ Ուրեմն, ո՞վ էր կայացրել Նիկոլ Փաշինյանի ակնարկած լուծարման որոշումը։ Միանշանակ պարզ է, որ որպես գերտերություն՝ Մոսկվան կարող էր կայացած պետություն լուծարելու որոշում կայացնել։
Իսկ ինչո՞ւ 2016 թվականին, սա քննարկենք, որպեսզի իսկապես համոզվենք, որ ռուսներն են 2016 թվականի օգոստոսին որոշել լուծարել Արցախը։ Ինչպես գիտենք, 1988 թվականից սկսած Արցախյան պայքարը մի քանի փուլերով գնաց։ Առաջին փուլի ավարտին՝ 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ընդունվեց հանրահայտ վերամիավորման մասին որոշումը։ Այս որոշումն ընդունելուց հետո հայկական քաղաքական միտքը ռուսների ճնշման տակ վախեցավ իրացնել այն։ Այսինքն՝ այդ որոշումն արդեն իրականացված էր, նույնիսկ 1991 թվականին Արցախի ժողովուրդը մասնակցեց Հայաստանի պառլամենտական ընտրություններին։ Բայց հավանաբար Մոսկվայի ճնշման տակ արցախցիները եւ հայաստանցիները որոշեցին գնալ անկախ Արցախի անկախացման ճանապարհով։ Դա եղավ հաջորդ փուլը՝ ինքնորոշման արդյունքում Հայաստանին միավորված Արցախի փոխարեն ունեցանք իբր թե անկախ Արցախ, որն այդպես էլ ոչ ոք չճանաչեց, մինչեւ անգամ Հայաստանի իշխանությունները։ Դա էլ հիմք տվեց ռուսներին հետագա մանիպուլյացիաներ իրականացնել։ Այսինքն՝ ռուսները, որ 1988 թվականից արդեն դեմ էին Արցախի ինքնորոշմանը եւ ոչ մի ստորության առաջ կանգ չէին առնում, հայերի ազգային ազատագրական շարժումն Արցախում խեղդելու համար կազմակերպեցին Սումգայիթի, Բաքվի, Գանձակի եւ այլ բնակավայրերի ջարդերը եւ ադրբեջանահայությանը փախստական դարձրեցին։ Այսինքն՝ ռուսները ոչ մի վայրկյան հետ չեն կանգնել Արցախի ինքնորոշման եւ ազգային ազատագրական շարժումը ճնշելու ու խեղդելու գործում։
Երբ արդեն իրադրությունն այնքան էր բարդացել ու ուժգնացել, իրավիճակին խառնվեց նաեւ միջազգային հանրությունը, ստեղծվեց ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, որը պետք է զբաղվեր Արցախի կարգավիճակի հարցով։ Այս ամբողջ ընթացքում՝ 1991-1992 թվականներից սկսած, ռուսները՝ Հայաստանի ղեկավարության բկին չոքած, միշտ պարտադրում էին, որ Հայաստանը հրաժարվի Մինսկի խմբից, որպեսզի նրանք միահեծան լուծեին հարցը։ Հայաստանի ղեկավարները, անընդհատ լինելով ռուսների ազդեցության տակ, ինչ-որ տեղ խոչընդոտում էին Մինսկի խմբի աշխատանքներին։ Եվրոպան ու միջազգային հանրությունն առաջարկում էին բազմազգ խաղաղարար ուժեր բերել, որին Ռուսաստանը դեմ էր։ Ռուսներն ինչ-որ էտապից սկսած, տեսնելով, որ Հայաստանի ժողովրդի եւ իշխանությունների դիմադրությունը ջարդելը դժվար է, փորձեցին Ադրբեջանի հետ ռազմական ագրեսիայի միջոցով հարցերը լուծել։ Սկիզբ դրեցին այսպես կոչված «Լավրովի պլան» քաղաքական պրոցեսներին։ Իրավիճակը սրվել էր, 2008-2012 թվականներին արդեն հստակ երեւում էր, որ հարցը պետք է ռազմական ճանապարհով լուծեին։ Մեր իշխանությունները մեզանից այսքան տարի թաքցրել են, որ 2008 թվականից արդեն Ալիեւը նույնիսկ ՄԱԿ-ում շրջանառության մեջ էր դրել փաստաթղթեր, ըստ որոնց՝ ինքն իրավունք ունի ռազմական ճանապարհով լուծել հարցը։ Հայկական իշխանությունների կրավորականությունն ու դավաճանությունն այն է, որ ոչ միայն այդ փաստաթղթերի դեմ չեն պայքարել, նույնիսկ մեր հասարակությունից թաքուն էին պահում մինչեւ 2020-2022 թվականները։
Ռուսները ադրբեջանիցների հետ եկել էին համաձայնության, որ ռազմական ճանապարհով լուծեն հարցը, Մինսկի խումբը չեզոքացնեն, որպեսզի Կովկասում միահեծան լինեն տեր-տնօրեն։ Այդ պրոցեսը զուգորդվում էր փոքր պատերազմական գործողություններով, որոնք ամեն անգամ ճնշվում էին։ Ամենամեծ ռազմական գործողությունը տեղի ունեցավ 2016 թվականին՝ ապրիլյան քառօրյա պատերազմը։ Եվ ապրիլյան պատերազմից հետո առաջացավ Նիկոլ Փաշինյանի ակնարկած 2016 թվականի օգոստոսին կայացված որոշումը, որ Արցախը պիտի լուծարվի։ 2016 թվականի ռուս-թուրքական պլանով որոշել էին բլիցկրիգ անել, մեկ շաբաթում Արցախը գրավել, կտրել Արցախ-Հայաստան ճանապարհը, իսկ Արցախի ժողովրդին թողնել շրջափակման մեջ, ստիպել ինտեգրացիայի, համաշխարհային հանրությանը հայտարարել, որ Արցախի վատ իշխանություններին տապալել են, ժողովուրդը «կողմ է» Ադրբեջանի կազմում մնալուն։
Գաղտնիք չէ՝ 2016 թվականի քառօրյա պատերազմի ընթացքում Օբաման պայման դրեց, որ եթե պատերազմը չկանգնեցվի, ինքը ճանաչելու է Արցախը։ Իգոր Մուրադյանը պնդում էր, որ ռուսները միշտ ասում էին՝ եթե հանկարծ Ամերիկան միակողմանի ճանաչի Արցախի անկախությունը, հայերի համար շատ վատ է լինելու։ Այսինքն՝ նրանք բացեիբաց վախեցնում էին, որ անելու են այն, ինչ արել են՝ անցել են Ադրբեջանի կողմն ու Հայաստանը կործանել։ Եթե առաջ ռուսները Արցախի հարցում վախեցնում էին, որ եթե ԱՄՆ-ն ճանաչի, վատ կլինի, հիմա էլ վախեցնում են, որ եթե չմտնենք Միութենական պետություն, շատ վատ է լինելու։ Դրա համար են եվրոպական լիդերներին ասում են, որ Հայաստանի շահերից չխոսեն։
Ռուսները որոշեցին արագացնել Արցախի լուծարման հարցը, բայց ռուսների այս առաջարկի համար պետք էր մի ուժ, որը կյանքի կկոչեր այն։ Եվ ռուսները փնտրեցին ու կանգնեցին հենց Նիկոլ Փաշինյանի վրա։ Կա տեղեկություն, որ ռուսների խորհրդատուն այս հարցով եղել է նախկին վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը, որը հիմա Մոսկվայում նստած է։ Եվ ՔՊ-ին բերեցին իշխանության, իսկ ՔՊ-ն իրենից ներկայացնում է մի ուժ, որը ոչ մի տեղ ոչ մի հարցում ռուսներին դիմադրություն ցույց տալու նպատակ չունի։ Իրենց հետաքրքրում է միայն իրենց իշխանությունը, Հայաստանը կլինի անկախ պետություն, թուրքական վիլայեթ, թե ռուսական գուբերնյա, միայն թե իրենք լինեն իշխանություն։
2018 թվականին, երբ Նիկոլ Փաշինյանը հանդիպեց Պուտինին, այդ հանդիպման մասին պատմել է, որ Պուտինն ասել է՝ ՀՀ սահմաններն իրենց համար կարմիր գիծ եւ անձեռնմխելի են։ Այստեղ Նիկոլը կիսատ է թողնում միտքը, մենք կարող ենք շարունակել՝ Պուտինն ասել է՝ Ղարաբաղը կտաս, Հայաստանը կլինինի անձեռնմխելի։ Բայց այս խոստումն էլ ռուսները չպահեցին եւ Նիկոլին «գցեցին»․ հիմա, հերիք չէ, ադրբեջանական զորքը Հայաստանում է, ռուսներն ու թուրքերն էլ պահանջում են «Զանգեզուրի միջանցք»։ Պահանջները խորանալու են եւ հասնեն մինչեւ Հայաստանի ինքնիշխանության լուծարում։ Նիկոլ Փաշինյանն ու իր փայլուն գվարդիան չեն դիմադրելու սրան։
Արցախը լուծարելու համար պետք էր նոյեմբերի 9-ի մի թուղթ, իսկ այդ թուղթը պետք է լիներ պատերազմով։ Դրա համար Նիկոլ Փաշինյանի՝ 2019 թվականին ՌԴ կատարած այցից հետո նա հայտարարեց, որ Հայաստանը բանակցություններից դուրս է գալիս, թող Ղարաբաղն ինքն իր տեղը բանակցի։ Սա արդեն Մինսկի խմբի լուծարում է, ինքը դրանով Մինսկի խումբը լուծարում է, սկսում են հող նախապատրաստել նոյեմբերի 9-ի թղթի համար։ 2019 թվականին ցրեցին Գորիսի կորպուսը, իսկ Գորիսի կորպուսի ռազմաքաղաքական առաջադրանքն այն էր, որ պատերազմ սկսվելու դեպքում անմիջապես մտնելու էին Արցախ եւ պահելու էին երկրորդ գիծը, որպեսզի առաջին գիծը ճեղքելու դեպքում թշնամին չկարողանար մտնել երկրի խորքերը։ Այս կորպուսը ցրելն էլ էր ռուսների առաջադրանքը, այսինքն՝ նախապատրաստական աշխատաքներ էին կատարվում նոյեմբերի 9-ի թղթի համար։ Այսօր շատ փորձագետներ ասում են, որ նոյեմբերի 9-ի թուղթը կնքվել է ոչ թե պատերազմի արդյունքում, այլ բոլոր դրույթները պատրաստվել են պատերազմից առաջ, դրանից հետո սկսվել է պատերազմը եւ ծրագրված պարտությունը։
2022 թվականին՝ արդեն նոյեմբերի 9-ի թուղթը ստորագրելուց հետո, Նիկոլ Փաշինյանը Մոսկվա կատարած այցից հետո վերադարձավ եւ հայտարարեց, թե մեր միջազգային գործընկերները մեզ խորհուրդ են տալիս իջեցնել նշաձողը։ Ի՞նչ ասել է գոյություն ունեցող պետության նշաձողն իջեցնել։ Պետությունն ունի մեկ ստատուս, դա պետությունն է, նշաձողն իջեցնում ես, լուծարվում է։ Այստեղ հետաքրքիր է Արարատ Միրզոյանի դեմագոգիան՝ մենք նրանց առաջարկել ենք ընդամենը նշաձողն իջեցնել, իսկ նրանք պետությունը լուծարել են։ Նրանք կարողացան գտնել մի քանի անմեղսունակ քաղաքական գործիչ եւ սկսեցին քավության նոխազ փնտրել։ Հո չէին ասելու՝ մենք մեր ձեռքով Ղարաբաղը լուծարել ենք, որպեսզի «խաղաղություն բերենք», բայց չի ստացվել։
Այսինքն՝ ո՞վ է լուծարել Արցախը, հարցի պատասխանը հետեւյալն է՝ Պուտինը որոշել է լուծարել Արցախը, Նիկոլ Փաշինյանն իրականացրել է՝ ամեն կերպ ճնշում գործադրելով Արցախի իշխանությունների վրա։ Մի րոպե ենթադրենք, որ Արցախի իշխանություններն են լուծարել, իսկ հիմա ո՞վ է Հայաստանում լուծարում Արցախի համայնքը, ո՞վ է Արցախի հայերին ստիպում արտագաղթել, ո՞վ է Արցախի հայերի համար սոցիալական խնդիրներ ստեղծում, ո՞վ է ատելության խոսք հրահրում, դա՞ էլ են Արցախի իշխանություններն անում։ Նիկոլ Փաշինյանն էլ, Արարատ Միրզոյանն էլ գիտեն, որ Արցախի հարցը լուծված չէ, քանի Արցախի համայնքը կա։ Այսինքն՝ իրենք շարունակում են ռուս-թուրքական տանդեմից ստացած առաջադրանքը՝ Արցախի ստատուսի հարցը լուծել են, հիմա մնում է համայնքը ցրել ու լուծարեն։
Մեզ շատ ավելի վատ բաներ են սպասվում։ Քանի որ ռուս-թուրքական տանդեմն իր նպատակներին չի հասել, նրանք պետք է գնան իրենց հերթական քայլերին, որն արդեն Հայաստանի ինքնիշխանության լուծարումն է։ Եվ Նիկոլ Փաշինյանը նույնատիպ հայտարարություններ անում է նաեւ հիմա, ինչպես նախկինում ասում էր՝ նշաձողը պետք է իջեցնենք։ Նա մի քանի օր առաջ պառլամենտում հայտարարել է, որ պետք է արեւմտյան երկրների ղեկավարներին ասի, որ այլեւս Հայաստանի օգտին հայտարարություններ չանեն։ Դա նշանակում է, որ ինքը պատրաստ է լուծարել Հայաստան պետությունը։ Սա նույն նշաձողն իջեցնելն է, Հայաստանի նշաձողն իջեցնում են, Հայաստանն ինքնուրույն չպետք է լինի։ Հայաստանի նշաձողն իջեցնելով՝ գնում ենք պետականության կորստի։
Քանի որ Հայաստանի ինքիշխանությունը պիտի իջեցնեն։ Այսօր Գյումրում իշխանության է եկել մի անձ, որը միաժամանակ եւ հավատացյալ է, եւ կոմունիստ է, եւ սովետական գողական, և կազաչի ատաման։ Այսինքն՝ Արցախը գրավված է, հիմա Հայաստանի ներսում բողոքի բջիջիներ են առաջացնում «Հայաստանի իշխանությունների ինքնիշխանության» դեմ։ Եվ սա ոչ թե Նիկոլ Փաշինյանի դեմ է, Նիկոլ Փաշինյանն ինքն էլ երեւի կողմ է սրան, այլ պետք է ներքին ճնշում ստեղծվի՝ Հայաստանի սուվերենիտետը վերացնելու համար։ Այսինքն՝ Նիկոլ Փաշինյանն ու ՔՊ-ն չեն բավարվել Արցախը լուծարելով, հիմա փորձում են իջեցնել Հայաստանի նշաձողը։ Հայաստանն «արդար» կիսելու գործընթացը սկսվում է՝ Ալեքսնադրապոլը կտան ռուսներին, Զանգեզուրը՝ թուրքերին։
–Նիկոլ Փաշինյանը նաեւ հայտարարում է, որ Հայաստանը չի շարունակելու Ղարաբաղյան շարժումը։ Սա ինչպե՞ս եք գնահատում։
-Սա շատ կարեւոր հարց է, դրանով Փաշինյանը վերջնականապես ապացուցում է, որ ինքը ռուսական նախագիծ է։ 1988 թվականից սկսած ռուսներն են կատաղի պայքարում Ղարաբաղյան ազգային-ազատագրական շարժման դեմ եւ հայտարարում, որ շարժումն է ԽՍՀՄ-ը կազմաքանդելու հիմնական պատճառը։ Եվ այժմ, Ղարաբաղյան ազգային ազատագրական շարժան էջը փակելով, մտածում են վերկանգնել Սովետական միությունը։ Նիկոլն ու ՔՊ-ն էլ նրանց կամակատարներն են։
Հայաստանի ժողովրդին պետք է կոչ անել, որպեսզի խելքը գլուխը հավաքի, որովհետեւ դարերով երազած եւ մի կերպ ստեղծած մեր անկախ պետականությունն արդեն հասցրել են անդունդի եզրին։ Այսօր ՔՊ-ն իր պարագլխի հետ մտածում են միայն սեփական իշխանության մասին, որովհետեւ ցանկացած ուրիշ իշխանության դեպքում պիտի պատասխան տան իրենց այս բոլոր դավաճանական քայլերի համար։
Ռոզա Հովհաննիսյան
1915 թվականին ավելի քան 1,5 միլիոն հայ է սպանվել։ Մենք պետք է ապահովենք, որ նրանց անուններն ու պատմությունները երբեք չմոռացվեն։ Այս մասին X-ի իր միկրոբլոգում գրել է Կանադայի ԱԳ նախարար Մելանի Ժոլին, որը նաև իր ուղերձի տեսանյութն է հրապարակել Հայոց ցեղասպանության տարելիցի կապակցությամբ։
«Մենք միանում ենք հայկական համայնքներին երկրում և ամբողջ աշխարհում՝ հիշելու և հարգելու նրանց, ովքեր շարունակում են ապրել ցավով ու կորստի ողբերգությամբ: Այսօր մենք ճանաչում ենք Լեռնային Ղարաբաղի 120,000 բնիկ հայերի դիմակայունությունը, ովքեր 2023 թվականին բռնի տեղահանվել են իրենց հողերից պատմության մեջ առաջին անգամ։ Չափազանց շատ տառապանք ու չափազանց շատ ավեր է իրականացվել Լեռնային Ղարաբաղում»,- հայտարարել է Ժոլին։
Նա ընդգծել է՝ քանի որ նշում են Հելսինկիի եզրափակիչ ակտի 50-ամյակը, որը նախորդել է ԵԱՀԿ հիմնադրմանը, պետք է շարունակել պայքարել ատելության, ժխտողականության, ծայրահեղականության դեմ և պաշտպանել Կանադայի արժեքները ներսում և դրսում։
Ժոլին իր գրառումը եզրափակել է հայերեն «Հիշում ենք և պահանջում» գրությամբ։
Լուսանկարները Կարինե Բախշիյանի
Ապրիլի 22-ից մեկնարկել է Արցախից տեղահանված կարիքավոր ընտանիքներին լրացուցիչ հրատապ սոցիալական աջակցության ծրագրի շրջանակներում դիմումների ընդունումը։
Վերջին ժամանակաշրջանում արցախահայության շրջանում այդ թեման դարձել էր քննարկումների բուռն առարկա։ ՀՀ կառավարության որոշումը մարդիկ համարում են անարդար և սխալ։ Սոցիալական խնդիրների մեջ խրված, տուն ու տեղ կորցրած մարդկանց համար հասկանալի չէ նման մոտեցումն արցախցիների հանդեպ։ Արցախից բռնի տեղահանված ընտանիքների մեջ տարբերակում է դրվել, այն էլ այն դեպքում, երբ զգալի մասը բնակվում է վարձակալած բնակարաններում։
Երեկվանից սոցիալական ցանցերում արցախցիներն իրենց վրդովմունքն են հայտնում, միաժամանակ նշում, որ դիմումները չեն ընդունվում, տվյալների նույնականացնում չի կատարվում։
-Երկու թոշակառու մարդիկ ենք։ Մեր վարձակալած տան գումարը 150000 դրամ է։ Ստանում ենք մոտ 110000 դրամ կենսաթոշակ։ Ըստ ծրագրի՝ երկուսս միասին կստանանք նաև 40 հազար դրամ, որը հետագայում կնվազի։ Այսինքն բնակվարձը վճարելուց հետո, մեր ձեռքին կմնա ընդամնեը 40 հազար դրամ։ Ինչպես պետք է կոմունալ ծախսեր վճարենք, սնվենք, դեղորայք գնենք։
-Ինչո՞ւ եք անարադար որոշում կայացրել, ի՞նչ է փոխվել մեր կարգավիճակում, որ մեզ զրկում եք միակ սոցիալական աջակցությունից։ Ինչո՞ւ եք ավելի բարդացնում մեր կյանքը։
-Ճիշտ կլինի չդիմել, նվաստացուցիչ է։
-Նախարարությունը պետք է մեկ կետ ևս ավելացնի՝ բնակվարձի գումարը։
-Արցախը, մեր տունն ու տեղը տվեք մեզ, ուրիշ ոչինչ հարկավոր չէ։
-Արցախից բռնի տեղահանվածների համար իբրև լրացուցիչ, բայց իրականում ՀՀ-ում ապրելու հնարավորությունից զրկելու ծրագիր է դա։
-Մի՞թե չեք հասկանում, որ անտրամաբանական ու անմարդկային որոշում եք կայացրել։ Չե՞ք հասկանում, որ մարդկիկ շուտով դրսերում են հայտնվելու։
-ՀՀ կառավարությունը պետք է առաջնահերթություն տա արցախահայության սոցիալական խնդիրների լուծմանը։
-Անտուն, սոված մարդիկ․․․ Սա դեռ սկիզբն է։ Վատթարագույնը առջևում է։ Եթե խելամիտ որոշում չկայացվի, մարդիկ կկանգնեն անդունդի եզրին։
-Տեղահանված արցախցիները բոլորն էլ կարիքավոր են։ Բոլորն էլ ապրում են ծանր պայմաններում, մի կերպ գոյատևում։ Արցախցիների մի մասը պարզապես չի դիմանում և չի կարողանում համակերպվել ամոթալի ու նվաստացուցիչ վիճակին՝ դա են վկայում մահացության բազմաթիվ դեպքերը։
-Քանի դեռ արցախցիներն ապահովված չէն բնակարաններով, բնակաջակցության ծրագիրը պետք է շարունակական լինի բոլորի համար։
Նմանատիպ բազմաթիվ մտահոգություններ ու դժգոհություններ են բարձրաձայնվում արցախցիների կողմից։ Բոլորն էլ այն կարծիքին են, որ ՀՀ Կառավարության որոշումն անարդար է, և այն պետք է անպայման վերանայվի։ Արցախցիներն այն կարծիքին են, որ աջակցության ծրագիրը պետք է գործի անխտիր բոլորի համար․․․
Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ