Ուկրաինամետ, հակապուտինյան, հակաթրամփյան և այլ փորձագետներ դեռևս կասկածի տակ են դնում Կիևի և Մոսկվայի միջև Թրամփի միջնորդությամբ կնքվելիք խաղաղության համաձայնագրի իրագործելիությունը: Ոմանք ասում են, որ Մոսկվան չի համաձայնի, իսկ մյուսները պնդում են, թե Եվրոպան կտորպեդահարի բանակցությունները։

Այնուամենայնիվ, եթե մի կողմ դնենք քարոզչական աղմուկը, պարզ է դառնում, որ համաձայնագիրը կարող է ստորագրվել արդեն նոյեմբերի 27-ին կամ դրանից կարճ ժամանակ անց: Նույնքան անսպասելիորեն, որքան Վաշինգտոնում Երևանի և Բաքվի միջև «խաղաղության համաձայնագրի» նախաստորագրումը։

Աբու Դաբիում ընթանում են ինտենսիվ բանակցություններ Ուկրաինայի շուրջ, չնայած Էրդողանը պնդում է վերջնական համաձայնագիրը ստորագրել Պոլսում: Թրամփը Վիտկովին ուղարկել է Մոսկվա, իսկ գեներալներին՝ Կիև՝ վերջնական մանրամասները կարգավորելու համար: Զելենսկին շուտով կմեկնի Վաշինգտոն։

Կարծես թե Ուկրաինայի ղեկավարությունը իսկապես կանգնած է եղել կրիտիկական ընտրության առջև, և որոշվել է, որ նույնիսկ եթե պատերազմը շարունակվի, Մոսկվան միևնույն է կհասնի իր նպատակներին, բայց հարյուր հազարավոր մարդիկ կմահանան, և շատ ուկրաինացիներ չեն դիմանա դժվար ձմռանը՝ առանց ջեռուցման, էլեկտրաէներգիայի և անվտանգության։

Այս համաձայնագիրը չի գնահատվում «արդար կամ անարդար» սանդղակով, քանի որ պարզ է, որ ագրեսոր Մոսկվան կհասնի իր հիմնական նպատակներին։ Սա ներառում է ոչ միայն օկուպացված տարածքների օրինականացումը, այլև Կիևում ղեկավարության փոփոխությունը. համաձայնագրի մեկ կետի համաձայն՝ Ուկրաինայում նախագահական ընտրությունները պետք է անցկացվեն դրա ստորագրումից 100 օր անց։ Ուկրաինայի ընդդիմությունը, այդ թվում՝ Պորոշենկոն և Տիմոշենկոն, արդեն ակտիվացել են։

Այնուամենայնիվ, պատմական իրադարձությունները իսկապես ծավալվում են մեր աչքերի առաջ։ Եթե չորս տարվա պատերազմը վերջապես ավարտվի, այն կփակի «հետխորհրդային» մեծ ցիկլը, որը պետք է հանգեցնի «ազդեցության գոտիների» նոր բաժանման։ Եվ քանի դեռ Թրամփն էԱՄՆ իշխանության գլուխ, կարելի է ենթադրել, որ բաժանարար գծերը կգծվեն ոչ թե «լիբերալ Արևմուտքի» և «Երրորդ աշխարհի» միջև, այլ բոլորովին այլ տեղ։

Ոչ ոք դեռևս չի կարող վստահորեն ասել, թե ինչպիսին կլինի նոր աշխարհակարգը։ Բայց այն անպայման կկառուցվի ուժի իրավունքի, այլ ոչ թե իրավունքի ուժի վրա։

Հայաստանում չգործող «Թրամփի ճանապարհը» կարող է դառնալ նոր աշխարհակարգի ևս մեկ սահմանագիծ. դրա ապացույցն է ամերիկյան բարձր տեխնոլոգիական ընկերությունների հետաքրքրությունը Հայաստանի նկատմամբ։

Սակայն, որպեսզի Հայաստանը գոյատևի այդ սահմանագծի այս կողմում, Երևանը պետք է խուսափի ոչ միայն ուժային սրացումից (որից կարող է պաշտպանվել Թրամփի ճանապարհը), այլև շահերը հանձնելու կամավոր, հանցավոր համաձայնությունից, որը նկատվում է 2020 թվականից ի վեր։

Քարվաճառ, 2020-ի նոյոմբերի 25, վերջին արցախցիները վերադարձնում են տուն՝ հրաժեշտ տալով Դադիվանքին

5 տարի առաջ այս օրը Քարվաճառը հանձնեցին առանց մի կրակոցի: Նույն ձևով հանձնվեցին Ակնան և Քաշաթաղը, և արդեն այն ժամանակ պարզ էր, որ Հայաստանի սահմաններն այլևս գծված են ոչ թե իրավունքով կամ պատերազմով, այլ հայցավոր համաձայնությամբ։

Եթե կիառվեր իրավունքը, Արցախը պետք է պահպանվեր առնվազը ԼՂԻՄ+Շահումյանի շրջան սահմաններով։ Եթե կիրառվեր ուժը, Բաքուն, ինչպես Ալիևն է խոստովանել, չէր կարող գրավել Քարվաճառը։

Տեղի է ունեցել ռուս-թուրքական հանցավոր համաձայնություն, որի հանցակից է դարձել Հայաստանի կառավարությունը։ 2020-ից հետո 2 տարի պետք է անցներ, որ գտնվեր այդ հանցավոր համաձայնության “իրավական” շրջանակը՝ Ալմա-Աթայի հռչակագիրը։ Որպեսզի ինչ-որ ձևով բացատրի պատերզմով և հատկապես առանց կրակոցի արած զիջումները, Փաշինյանը փոշոտ դարակից հանել է մի իրավական ուժ չունեցող հռչակագիր և հայտարարել, թե սահմանները տարածաշրջանում միջազգայնորեն ճանաչված են ըստ “խորհրդային” ադմինիստրատիվ գծերի։

Այդ արդարացումը սիրով ընդունել են եվրոպացիները․ Մակրոնն ու Շարլ Միշելն իրենց վրա վերցրեցին “Արցախն Ադրբեջանի մաս” ճանաչելու դառը պատասխանատվությունը, հույս ունենալով, որ Եվրոպան կստանձի տարածաշրջանի “նայողի” դերը։ Սակայն ամեն ինչ այլ կերպ դասավորվեց։

2025-ի օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում Փաշինյանն ու Ալիևը նախաստորագրեցին “խաղաղության համաձայնագիր”, որը կանգնեցրեց և “իրավական”, և “ուժային” հնարավոր լուծումները։ Իսկ ռուս-ուկրաինական հնարավոր կարգավորման սկզբունքները վերջնականապես ջախջախեցին “Ալմա-Աթայի հռչակագիրը”, առանց որևէ քողի թողնելով մերկ մնացած Ղարաբաղյան հանցավոր համաձայնությունը։

Դեռ պետք է պատասխան տրվի, թե ինչու հանձնվեց Քարվաճառը։

Step1.am-ի զրուցակիցն է ֆրանսահայ հասարակական գործիչ Հիլդա Չոբոյանը։

–Տիկին Չոբոյան, Հայաստանի իշխանությունները հայտարարում են, թե իրատեսական չեն համարում արցախցիների վերադարձը եւ ընդհանրապես փորձում են փակել Արցախի հարցը։ Եթե անգամ ՀՀ իշխանություններն այսպիսի քաղաքականություն են վարում, արցախցիների իրավունքները նվազում կամ վերանո՞ւմ են։

-Անշուշտ, ոչ, իրավունքը մնում է իրավունք։ Բայց ես շատ կարեւորություն չեմ տալիս իշխանության այս խոսույթին, որովհետեւ վախի եւ զիջողական դիրքորոշման հետեւանք է այս կեցվածքը։ Ես կարծում եմ, որ կարեւոր է, որպեսզի Հայաստանի իշխանությունները չփակեն Արցախի հարցի ճանապարհները։ Եվ շատ կարեւոր է, որ Հայաստանը հետ չքաշի հայցերը միջազգային դատարաններից։ Բայց դա չի նշանակում, որ հարցը վերջացած է, այսինքն՝ Հայաստանի իշխանությունների որոշմամբ չէ, որ այս հարցը պետք է փակվի, թեեւ շատ լուրջ է հայցերը հետ քաշելու որոշումը։ Ես կարծում եմ, որ Հայաստանի, Արցախի եւ Սփյուռքի հասարակությունները չպետք է ընդունեն այս երեւույթը եւ Հայաստանի այս ընթացքը։ Իսկապես, ես կարեւորություն չէի տա այս ամենին, եթե Հայաստանի իշխանություններն այսքան որոշիչ քայլեր չանեին, ինչպես օրինակ, միջազգային հայցերը հետ քաշելն է։ Բայց, կրկնում եմ, հայ հասարակությունը չպետք է ընդունի այս դիրքորոշումը։

-Այս կայացվող որոշումները կարո՞ղ են անդառնալի հետեւանքներ ունենալ Հայաստանի եւ Արցախի համար։

-Ես կարծում եմ՝ ոչ։ Այսինքն՝ անդառնալի ոչինչ չկա, գոյություն չունեն միջազգային այնպիսի օրենքներ, որոնցից Հայաստանը կարող է հրաժարվել։ Արցախի իրավունքը կմնա Արցախի իրավունք, վերադարձի իրավունքը կմնա վերադարձի իրավունք։ Ես մասնագետ չեմ, բայց միջազգային իրավաբանության մասին գաղափար ունեմ եւ կարծում եմ, որ ամեն պարագայում Հայաստանի հաջորդ իշխանությունները կկարողանան այս հարցերը եւ իրավական, եւ քաղաքական օրակարգ բերել։ Այսօրվա իշխանությունների որոշումներն իսկապես կապված են Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի հետ հարաբերություններն ամեն գնով բարելավելու եւ որոշ չափով միակողմանի զիջումների գնալու հետ։

-Արցախի ժողովուրդը 2023 թվայանի բռնի տեղականությունից հետո ավելի քան երկու տարի է՝ խոսում է այն մասին, որ անվտանգության միջազգային երաշխիքների առկայության պայմաններում պատրաստ են վերադառնալ իրենց հայրենիք։ Բայց միջազգային հանրությունը կո՞ւյր է ձեւանում, չեն տեսնո՞ւմ արցախցիների իրավունքների ոտնահարումը, թե՞ այդուհանդերձ գործընթացներ կան։

-Ես կարծում եմ, որ այսօրվա միջազգային քաղաքական հարաբերություններում իրավիճակը շատ բարդ է եւ խախուտ։ Եվ այն իրավական համակարգը, որն Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ամրագրված է, այսօր խախտված է։ Դժբախտաբար այսօր իրավունքը նախապատվություն չունի հարաբերությունների մեջ, այսօր ուժային հարաբերություններն են գերակշռում։ Հետեւաբար, այսօրվա իրավիճում, կարծում եմ, որ իրավական ուժը չէ, որ պետք է որոշի։ Տեսնում ենք, որ ՄԱԿ-ը բոլորովին անզոր է դարձել, այսօր մեծ պետություններն իրենք իրենց մեջ են խնդիրները լուծում։ Եվ բազմակողմանի դիվանագիտությունն այսօր անդամալուծված է։ Հետեւաբար, իմ կարծիքով միակ կարեւոր ուղղությունը Հայաստանի հզորացման ուղղությունն է։ Հայաստանի թե տնտեսությունը, թե անվտանգային համակարգը պետք է վերանորոգել ու ամրապնդել։ Արցախի խնդիրը միայն իրավական ճանապարհով հնարավոր չէ լուծել, սրա կողքին կա նաեւ ուժային բաղադրիչը։ Եվ այդ ուժային բաղադրիչը պետք է մեծ փոփոխությունների ու բարելավումների ենթարկվի։

Այսինքն՝ հույսն ու գաղափարը չպետք է մեռցնել, վերադարձի գաղափարը պետք է միշտ վառ մնա։ Բայց այդ ուղղությամբ աշխատելու հսկայական դաշտ կա, նաեւ հասարակության կողմից, բայց միայն խոսքով չէ, նաեւ գործով պետք է լինի։ Օրինակ՝ երբ Ադրբեջանը խոսում է Հայաստանի տարածքների վրա իբրեւ թե ադրբեջանցիների վերադարձ ապահովելու խնդրի մասին, այս հարցում Հայաստանը շատ հետ է մնացել։ Ճիշտ նույն բանը պետք է կատարվի Հայաստանում՝ դեպի Արցախ վերադառնալու հարցով։ Տարբեր կազմակերպություններ պետք է ստեղծվեն, որոնք պետք է աշխատեն թե միջազգային կառույցներում, թե ժողովրդի հետ, որպեսզի ժողովուրդը չցրվի եւ իր վերադարձի հույսը չկտրի։ Շատ կոնկրետ քայլեր պետք է արվեն Հայաստանում, Սփյուռքը պետք է մասնակցություն ունենա, բայց նախաձեռնությունները Հայաստանում պետք է լինեն։

–Հայաստանի իշխանություններն այդ աշխատանքն անելու փոխարեն այսպիսի պարզունակ թեզ են առաջ քաշում, ասում են՝ մենք չպահանջենք արցախցիների վերադարձ, որպեսզի նրանք էլ չպահանջեն ադրբեջանցիների վերադարձ Հայաստան։

-Բայց հարցն այն է, որ նրանք տակավին կպահանջեն, եւ Հայաստանը չի պահանջի։ Սա անհավասար իրավիճակ է։ Եթե Հայաստանից տարիներ առաջ մեկնած ազերիների իրավունքը կա, ավելի մեծ թվով հայեր այսօր ավելի մեծ իրավունքներ ունեն։ Եվ այդ աշխատանքը պետք է հասարակական մակարդակի վրա կազմակերպվի։

Ռոզա Հովհաննիսյան

Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի դեմ պատերազմը դադարեցնելու Թրամփի ծրագրի դինամիկ քննարկումը, ըստ երևույթին, կհամապատասխանի Թրամփի կողմից սահմանված՝ 2025 թվականի նոյեմբերի 27-ի վերջնաժամկետին։

Նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին կարող է թռչել Միացյալ Նահանգներ՝ այս նոյեմբերին նախագահ Դոնալդ Թրամփի հետ պատերազմը դադարեցնելու պայմանների շուրջ բանակցություններ վարելու համար։ Այս մասին իր Ֆեյսբուքյան էջում հայտարարել է Ուկրաինայի Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի քարտուղար Ռուստեմ Ումերովը։

Նրա խոսքով՝ նոյեմբերի 23-ին Ժնևում կայացած բանակցությունների ժամանակ ամերիկյան և ուկրաինական պատվիրակությունները համաձայնության են եկել պատերազմի դադարեցման հետ կապված հիմնական հարցերի շուրջ։ Նա չի նշել մանրամասները։ Կիևն այժմ կքննարկի համաձայնագրերը իր եվրոպացի գործընկերների հետ։

Ռուսաստանը ևս համաձայնություն է հայտնել քննարկել կրճատված ծրագիրը, որն այժմ բաղկացած է 19 կետից՝ 28-ի փոխարեն։