Օրերս արտառոց բան է տեղի ունեցել. Ամերիկյան «New York Times» թերթը նյութեր է հրապարակել Անդրկովկասում Իրանի և Ռուսաստանի հարաբերությունների մասին՝ առատորեն մեջբերելով Հայաստանում Իրանի արտակարգ և լիազոր դեսպան Մեհդի Սոբհանիին։
«Ընկերներ և մրցակիցներ. Մոսկվան և Թեհրանը մրցում են Կովկասում»,- այսպես է վերնագրվել թերթի մոսկովյան բյուրոյի ղեկավար Անտոն Տրոյանովսկու հոդվածը՝ նվիրված Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում Ռուսաստանի և Իրանի ազդեցությանը։ Դրանում մասնավորապես ընդգծվում է երկու երկրների հակասական շահերը։
Անցյալ շաբաթ Հայաստանում Իրանի դեսպան Մեհդի Սոբհանին հազվագյուտ հարցազրույցում ընդունեց Ռուսաստանի և Իրանի տարբեր շահերը տարածաշրջանում, այլ ոչ թե «ռազմավարական գործընկերությունը», որը նրանք հաճախ դավանում են Միացյալ Նահանգների դեմ միավորվելիս: «Մենք դաշնակիցներ չենք», – ասաց պարոն Սոբհանին: «Մենք ունենք որոշ տարբերություններ և ունենք ընդհանուր շահեր։ Սա չի նշանակում, որ մենք դաշնակիցներ ենք», – մեջբերում է հրատարակությունը դեսպանին։
«Հակամարտություններով լի կովկասյան տարածաշրջանում Ռուսաստանն ու Իրանը տարբեր տեսակետներ ունեն առևտրային ուղիների և ազդեցության բաժանման վերաբերյալ»,- գրում է ամերիկյան հրատարակությունը՝ մանրամասնելով, որ դա արևմտյան երկրներին անսովոր երկընտրանքի առաջ է կանգնեցնում։
Մեր բազմաթիվ հոդվածներում 2023-2024 թթ. բազմիցս գրել ենք, որ ՌԴ ԱԳՆ-ն, մեջբերելով 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի Եռակողմ հայտարարությունը, որի 8 կետերը կոպտորեն խախտվել են, ստանձնել է Թուրանի «Զանգեզուրի միջանցքի» գլխավոր լոբբիստի դերը, որը սպառնում է Իրանին և, ի վերջո, հենց Ռուսաստանին։
Այս ամբողջ ընթացքում ՌԴ փոխարտգործնախարար Գալուզինը, Զախարովան և անձամբ նախարար Լավրովը ձգտում էին ձայնակցել Ադրբեջանի և Թուրքիայի շահերին՝ օգտագործելով 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի Եռակողմ հայտարարության հղումները (« Եռակողմ հայտարարությունը անվավեր է Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ զտումներից հետո», http://russia-artsakh.ru/index.php/node/17354 և այլն):
Ավելին, 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի Եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետում առաջին արտահայտությունն ասում է. «Տարածաշրջանի բոլոր տնտեսական և տրանսպորտային կապերն ապաարգելափակում»։
Սակայն պրն. Օվերչուկը, Լավրովը, Գալուզինը, Զախարովան երբեք չեն խոսել Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև, օրինակ, երկաթուղային կապի բացման մասին՝ Ադրբեջանի տարածքով։ Կամ Նախիջեւանով Հայաստանի եւ Իրանի միջեւ։
Ոչ, նրանք միայն պարբերաբար բողոքում են Հայաստանի դժկամությունից, որը չի ուզում իր տարածքով Անկարա-Բաքու դաշինքին տրամադրել Երևանի կողմից չվերահսկվող տարանցիկ միջանցք։
Մեր աչքի առաջ թարմ օրինակ է, թե ինչպես Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին գործերի նախարարությունը և պաշտպանության նախարարությունը անառարկելիորեն թույլ տվեցին Ալիևի նացիստական ռեժիմին շրջափակել Լեռնային Ղարաբաղը 2022 թվականի դեկտեմբերին եւ 2023 թվականի սեպտեմբերին միանգամից մի քանի վայրերում թույլ տվեցին ագրեսիա և էթնիկ զտումներ Լեռնային Ղարաբաղում, իսկ հետո լրիվ հայաթափեցին այն:
Ի՞նչն է խանգարում ՌԴ ԱԴԾ սահմանապահ զորքերին հայկական Սյունիքում կատարել նույն հնարքը՝ վերահսկողությունը փոխանցելով ադրբեջանա-թուրքերին, ինչպես արեցին Լաչինի միջանցքում։
ՌԴ նախագահ Վ.Պուտինի՝ Բաքու կատարած այցի օրը ՌԴ ԱԳ նախարար Լավրովն ասել է, որ «Հայաստանի ղեկավարությունը սաբոտաժի է ենթարկում Սյունիքի մարզով հաղորդակցության մասին համաձայնագիրը»։
«Ձայնակցելով Անկարա-Բաքու պանթուրանիստական տանդեմին՝ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունն այդպիսով փաստացի դանակ է խփում իր պաշտոնապես դաշնակից հռչակված Իրանի մեջքը: Վերջինս բազմիցս ամենաբարձր մակարդակով հայտարարություններ է արել, որ չի հանդուրժի ոչ մի տարանցում, առավել եւս Հայաստանի տարածքով միջանցք, որը չի վերահսկվում հենց Հայաստանի կողմից։ Նկատի ունեցեք, Հայաստանի կողմից, և ոչ թե թուրք-ազերիների, կամ Ռուսաստանի Դաշնության ԱԴԾ սահմանապահ զորքերի» (http://russia-artsakh.ru/node/19435)։
Այս տարվա սեպտեմբերի 8-ին Իրանի խորհրդարանի ազգային անվտանգության և արտաքին քաղաքականության հանձնաժողովի անդամ Ֆադահոսեյն Մալեքին Tasnim լրատվական գործակալությանը տված հարցազրույցում ասել է, որ Իրանն ակնկալում է, որ Մոսկվան կխուսափի պարադոքսալ պահվածքից Թեհրանի հետ հարաբերություններում։
«Իրանի դիվանագիտությունը վճռական պատասխան կտա ՌԴ նախագահի՝ Զանգեզուրի միջանցքին աջակցելու վերջին դիրքորոշմանը»,- հավելել է պատգամավորը՝ ընդգծելով, որ Իրանի ազգային շահերը կարմիր գիծ են, որը չի կարող անցնել որևէ սպառնալիքով։ Մալեքին տարածաշրջանային հարցերում Ռուսաստանի երկակի ստանդարտները և «Զանգեզուրի միջանցք» ստեղծելու ցանկությունը անվանել է «դանակ թիկունքից», ինչը բացարձակապես անընդունելի է Իրանի համար» (https://news.am/rus/news/841362.html) .
Նոյեմբերի 7-ին Հայաստանում Իրանի դեսպան Մեհդի Սոբհանի. «Հայաստան-Իրան. համագործակցության գործընթաց և նոր հեռանկարներ» խորագրով փորձագիտական ֆորումի շրջանակներում լրագրողների հետ զրույցում նշեց, որ «Թեհրանը հանդես է գալիս տարածաշրջանում տրանսպորտային հաղորդակցությունների բացման օգտին, սակայն հաշվի առնելով Հայաստանի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը»։ Նրա խոսքով, այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ Իրանի դիրքորոշումը հստակ է՝ Թեհրանը դեմ է աշխարհաքաղաքական ցանկացած փոփոխության և միջանցքային տրամաբանության։
«Իրանի և Հայաստանի հարաբերությունները ամուր հիմքեր ունեն. մենք հարևաններ ենք, որոնք դարեր շարունակ ապրել են կողք կողքի և ունեն բարիդրացիական կապեր։ Չեմ կարծում, որ որևէ մեկը կարող է քայլեր ձեռնարկել երկու երկրների շահերի դեմ»,- ասել է Սոբհանին։ (https://news.am/rus/news/851245.html)
New York Times-ի թղթակիցը եղել է նաև Մեղրիում և Ագարակում և զրուցել Հայաստանում Եվրոպական միության դիտորդական առաքելության ղեկավար Մարկուս Ռիտերի հետ։
«Իրանցիներն այս տարածաշրջանում հայերի լավագույն բարեկամներն են»,- ասաց Հայաստանում Եվրոպական միության դիտորդական առաքելության ղեկավար Մարկուս Ռիտերը՝ հավելելով, որ ադրբեջանցիներն ու ռուսները դժգոհ են եվրոպական ներկայությունից, մինչդեռ Իրանը կարծես թե ընդունում է դա»։
Հոկտեմբերի 4-ին ՌԴ ԱԴԾ տնօրեն Ալեքսանդր Բորտնիկովը նշել է, որ Հայաստանում տեղակայված եվրոպական դիտորդական առաքելությունը «հետախուզական գործունեություն է իրականացնում՝ ելնելով ՆԱՏՕ-ի կոնկրետ երկրի շահերից՝ ընդդեմ Ռուսաստանի և Իրանի։ Արևմուտքը ձգտում է ՆԱՏՕ-ի երկրներից իր «խաղաղապահ» կոնտինգենտին ներմուծել Անդրկովկաս՝ իբր օգնելու լուծելու Երևանի և Բաքվի հարաբերությունները» (Պարոն Բորտնիկովի «Հայտնությունը» ուշացել է 4,5 տարի», http://russia-artsakh.ru. /հանգույց /19709):
Հոկտեմբերի 8-ին մոտավորապես նույն բանը լսվեց Բաքվից։ «Հայաստանի տարածքում ԵՄ առաքելության տեղադրումը պայմանական սահմանին ավելի է սրում իրավիճակը», – ՆԱՏՕ-ի միջազգային ռազմական գլխավոր տնօրենի հետ հանդիպմանն ասել է Ադրբեջանի պաշտպանության փոխնախարար-ԳՇ պետ Քերիմ Վելիևը Ադրբեջանում գտնվող գեներալ-լեյտենանտ Յանուշ Ադամչակին։
«Գլխավոր շտաբի պետը հատկապես ընդգծել է, որ պայմանական սահմանին Հայաստանի տարածքում Եվրամիության դիտորդական առաքելության տեղակայումը, ինչպես նաև տարածաշրջանից դուրս գտնվող որոշ երկրների, մասնավորապես Ֆրանսիայի կողմից Հայաստանի զինումը հանգեցրել է ռեւանշիստական ուժերի ակտիվացմանը Հայաստանում, խոչընդոտներ է ստեղծում Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների կարգավորման համար և խոչընդոտում խաղաղ գործընթացին՝ սրելով իրավիճակը Հարավային Կովկասում»,- մեջբերում է լրատվամիջոցը։
Լավ, իսկ Իրա՞նը։ Ոչինչ։ Իրանցի գործիչները բազմիցս հայտարարել են, որ իրենց շատ ավելի մտահոգում է Ադրբեջանում թուրքական զինված ուժերի ներկայությունը, քան Հայաստանում ԵՄ դիտորդական առաքելությունը։
Դա հասկանալի է։ Որովհետև, եթե Հայաստանում լիներ ոչ թե ԵՄ առաքելությունը, այլ ՀԱՊԿ դիտորդները կամ ՌԴ ԱԴԾ կանոնավոր «խաղաղապահները», նրանք նույնքան հանգիստ կհանձնեին Հայաստանի այս հատվածը Անկարա-Բաքու դաշինքին, ինչպես արդեն Կրեմլը արվել է Լեռնային Ղարաբաղում։ Եվ հետո նույնիսկ կասեին, որ «ամեն ինչի մեղավորը Երևանն է»։
Իսկ ԵՄ դիտորդական առաքելությունը դեռևս հույս է տալիս Իրանին՝ որ Ալիևի նացիստական ռեժիմի կողմից Սյունիքը գրավելու և Անկարայից և Բաքվից եկած պանթուրանիստների բաղձալի «Զանգեզուրի միջանցքը» ճեղքելու նպատակով Հայաստանի դեմ ագրեսիայի դեպքում նրանք կփոխանցեն ճշմարտությունը համաշխարհային հանրությանը։ Դա չեն անվանի «սրացում Զանգեզուրում»՝ ի հակադրություն այն բանի, ինչ արեց ԻՏԱՌ-ՏԱՍՍ-ը 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին՝ Բաքու-Անկարա դաշինքի՝ միջազգային ահաբեկիչների՝ Լեռնային Ղարաբաղի դեմ եռակի ագրեսիայի սկսվելուց անմիջապես հետո։
Այսպիսով, Հայաստանում ԵՄ դիտորդական առաքելության վկայությունը լիովին թույլ կտա Իրանին իրավաբանորեն ձեռնարկել համապատասխան քաղաքական և ռազմական քայլեր՝ պաշտպանելու Հայաստանի և Վրաստանի տարածքով դեպի Եվրոպա իր մուտքը և իր սահմանների անվտանգությունը։
Այսպիսին են պարադոքսները։ («Զանգեզուրի միջանցք», ԵՄ առաքելություն Հայաստանում, Իրան) (http://russia-artsakh.ru/node/19748)
Հայաստանում Իրանի դեսպան Մեհդի Սոբհանիի նոր հայտարարություններից հետո, որին մեջբերում է ամերիկյան New York Times-ը, կարելի է հանգիստ ասել. “Ինչը եւ պետք էր ապացուցել”։
Ալեքսանդր ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆ
