Քաղաքացիներն այսօր բողոքի ակցիա են անում Հայաստանում ՄԱԿ-ի գրասենյակի մոտ՝ իրենց նամակն ու պահանջները ներկայացնելով ՄԱԿ-ին։ Ակցիայի կազմակերպիչները նամակ հանձնեցին ՄԱԿ-ի մշտական համակարգողին։ Դրանում մասնավորապես նշվում է․

«Մենք խորը մտահոգություն ենք հայտնում ՄԱԿ-ի կլիմայի փոփոխության մասին շրջանակային կոնվենցիայի մասնակցիների կոնֆերանսի 29-րդ նստաշրջանն Ադրբեջանում անցկացնելու վերաբերյալ։ Մեր մտահոգությունները շատ հստակ են՝ այս որոշումը անհամատեղելի է ՄԱԿ-ի նպատակների եւ արժեքների հետ՝ հաշվի առնելով Ադրբեջանի անպատասխանատու վարքագիծը մարդու իրավունքների հարցերում։ Ադրբեջանի բանտերում շարունակում են անօրինական պահվել հայ գերիներ, սա հակասում է միջազգային իրավունքի նորմերին եւ մարդու իրավունքներին։ Ադրբեջանում բացակայում է անկախ դատական համակարգը, ինչը բացառում է հայ գերիների գործերի արդար քննությունը եւ նրանց ազատ արձակումը։ Ադրբեջանն իրականացրել է Արցախի բնակչության բռնի տեղահանում, ինչը համարվում է ցեղասպանության տեսակ՝ համաձայն Ցեղասպանության կոնվենցիայի։ Ադրբեջանը չի կատարել այս շենքի՝ ՄԱԿ-ի պահանջները Արցախի հարցի վերաբերյալ։ Մտավախություն կա, որ COP29-ից հետո Ադրբեջանի իշխանությունները ընդհանրապես կարող են խոչընդոտել հայ գերիների ազատ արձակումը։ Հաշվի առնելով վերոնշյալը՝ կոչ ենք անում ՄԱԿ-ին՝ պահանջել Ադրբեջանից անհապաղ ազատ արձակվել Բաքվում ապօրինաբար կալանքի տակ պահվող հայ գերինեին, հակառակ դեպքում վերանայել COP29-ը Ադրբեջանում անցկացնելու որոշումը՝ մինչեւ բոլոր հայ գերիների ազատ արձակումը»։

Իրավապաշտպան Լարիսա Ալավերդյանը լրագրողների հետ զրույցում ասաց, որ ամենասխալ քայլը եղել է այն, որ Հայաստանի իշխանությունները հրաժարվել են այդ նույն կոնֆերանսը Հայաստանում ընդունել։ Դա կոպիտ քաղաքական եւ աշխարհաքաղաքական սխալ էր։ Ըստ Ալավերդյանի՝ Բաքվի բանտերում անօրինական պահվող հայ գերիների հարցը Հայաստանը պետք է պետական մակարդակով հնչեցներ։ Բայց մինչ այս պահը դա տեղի չի ունեցել։

«Ինձ ահավոր վրդովեցնում է, որ մենք 2020 թվականի դեկտեմբերից սկսած ունենք անօրինական ձերբակալված անձինք, եւ այս աստիճանի անտարբերություն է։ 2020 թվականի դեկտեմբերից չպետք է լիներ մի հարթակ, որտեղ ՀՀ կողմից պետական մակարդակով չէր հնչեցվի այդ հարցը։ Դա նոնսենս է, զարմանում են բոլորը, որովհետեւ որեւէ անգամ այդպիսի դեպք չի եղել, որ որեւէ երկիր այս աստիճանի հանցագործություններ գործած լինի, ինչպես Ադրբեջանը, եւ ՀՀ-ն պետական մակարդակով չխոսի այդ մասին։ Դա արդեն խարան է մեր բոլորի վրա, տասնյակ տարիներ դա մեր աչքը կարող են մտցնել, այդ դո՞ւք չեք, որ ձեր անօրինական ձերբակալված անձանց համար ձայն չեք հանում։ Ես չեմ կարծում,որ COP29-ի անցկացման վայրը կփոխեն, արդեն ուշ է, բայց որ կարելի է ինչ-որ բան այնտեղից կորզել, դա հաստատ է։ Օրինակ՝ գերիների եւ անօրինական ձերբակալված մարդկանց ինչ-որ ձեւ հնարավոր է վերադարձնել։ Եվ միջազգային հանրության անդամները, պետություններն ավելի շատ կգնան այդպիսի բաների, որովհետեւ դա զարդարում է իրենց՝ որպես մարդասիրական իրավունքի ջատագովներ»,- նշեց Ալավերդյանը։

Նա հավելեց, որ Հայաստանի իշխանություններն այս հարցերի մասին չեն խոսում, քանի որ նրանք եկել են հստակ ծրագրով։ Այն է՝ Արցախը հանձնել Ադրբեջանին, եւ երկրորդ՝ Հայաստանը դարձնել Ադրբեջանի ու Թուրքիայի կցորդ։ «Դուք տեսնում եք, թե ինչ վերաբերմունք ենք այս իշխանությունները ցուցաբերում արցախցիների նկատմամբ։ Ամոթ բան է, որ մինչ այսօր Հայաստանում կայացած չէ Արցախի վտարանդի կառավարությունը, որեւէ մեկը մեզ չի հասկանա»,- նշեց Լարիսա Ալավերդյանը։

Քաղաքացիներն այսօր բողոքի ակցիա են անում Հայաստանում ՄԱԿ-ի գրասենյակի մոտ՝ իրենց նամակն ու պահանջները ներկայացնելով ՄԱԿ-ին։ Ակցիայի մասնակցիների թվում են նաեւ Բաքվի բանտերում գտնվող գերիների ու անհետ կորածների հարազատները։

Անհետ կորածների ծնողները լրագրողների հետ զրույցում ասացին, որ համոզված են՝ իրենց որդիները Բաքվի բանտերում են, իսկ Հայաստանի իշխանությունները քայլեր չեն անում նրանց վերադարձնելու համար։

Ծնողները հայտարարեցին, որ սխալ ԴՆԹ-ների պատասխաններ են տվել իրենց։ «Բացահայտեք հատկապես էն երեխեքին, որոնց կեղծ ԴՆԹ-ներ են տվել, ծնողներին չեն կարող խաբել։ Չի կարող լինել մի ծնող, որն այնքան ստոր լինի, որ իմանա դա իր երեխան է, թողնի անատոմիկներում։ Կեղծ ԴՆԹ-ները վերացրեք, մեր երեխեքին մտցրեք ցուցակ ու պահանջեք նրանց վերադարձը։ 2020 թվականի դեկտեմբերին թուրքի մարմիններ են հասել Հայաստան, հարց տվող կա՞, այդ թուրքի մարմիններն ո՞ւմ տվեցին։ Արայիկ Հարությունյանն ինքն իր բերանով է ասել, երբ ծնողները գնացել են Ստեփանակերտ։ Ինքն իր բերանով ասել է՝ թուրքի մարմիններ տարան Հայաստան, ես ասացի՝ թողեք գերիների հետ կփոխանակենք, չթողեցին։ Բերեցին ո՞ւմ տվեցին, Եռաբլուրը պղծեցին թուրքի մարմիններով։ Այդքան սրբապիծ չի կարելի լինել, ամենավերջին սրբապղծությունը Հայաստանի անատոմիկներում կատարվեց՝ մի մարմինը կիսեցին 4 մասի, բաժանեցին ծնողներին։ Ո՞վ չտեսավ Աբովյանի նկուղներում մեշոկներով մարմինները, ո՞վ ոտքի կանգնեց, հարցրեցի՞ն՝ դա ո՞ւմ երեխան է»,- ասաց ծնողներից մեկը։

Ակցիայի մասնակցիներից մեկն էլ ասաց․ «Նիկոլ Փաշինյանը խոստովանում է, ասում է՝ ես կարող էի փրկել երեխեցին, բայց չեմ փրկել։ Բա գլխավոր դատախազ, ի՞նչ եք մտածում, մարդը խոստովանում է, որ ինքն է մեղավոր, ինչո՞ւ է ազատության մեջ»։

Ծնողներից մեկն ասաց․ «Անհետ կորածների ընտանիքներին ստելով կեղծ ԴՆԹ-ներ են տվել՝ իբրեւ բերանները փակելու համար։ Բայց մենք որոնողական աշխատանքներ իրականացրեցինք, մեր քիթը մտցրեցինք այնտեղ, որտեղ առհասարակ դրա իրավունքը չունենք, մենք փաստերով իմացանք, որ ԴՆԹ-ները կեղծել են, ստել են ժողովրդին։ Մի ԴՆԹ համըկնումը Արմավիրի մարզում տալիս են վեց տարբեր ընատնիքների։ Մենք փաստերով ենք խոսում, մի ըտանիքի տալիս են երեք ոտք։ Մեր պահանջը հետեւյալ է՝ կառավարությունն անհետ կորածների ցուցակներից հեռացրել է ԴՆԹ ունեցողների երեխեքի անունները, բայց մենք պահանջում ենք, որ մեր երեխեքի անունը պետք է լինի այդ ցուցակների մեջ։ Եվ դրանից հետո մենք մեր երեխեքին ողջ ու առողջ ենք ուզում։ Մեր երեխեքը գնացել են մեր երկիրը պահելու, իսկ եթե այսօր քաղաքական դաշտում մեր երեխեքին որպես խաղաքարտ են պահում, շատ սխալ են անում։ Մարդիկ հաստատ գիտեն, թե իրենց երեխեն որտեղ է, բայց հաստատվածների մեջ չկան, ինչո՞ւ չկան»։

Կորցրինք մեր հայրենիքը, մնացինք անտուն, դռնեդուռ

-Շուտով կլրանա չորս տարին, որ ամուսինս մեզ հետ չէ․ ցավս բոլորովին չի մեղմանում, այն իմ սրտում է, մշտարթուն։ Ինչքան էլ փորձեմ, երեխաներիս համար չեմ կարող լրացնել նրա տեղը։ Հոգատար հայր էր, նվիրված ամուսին, սրտացավ բարեկամ, հավատարիմ ընկեր,- ասում է Արցախյան 44-օրյա պատերազմում զոհված Արմենակ Մադաթյանի կինը՝ Ռաիսան։

1993 թվականին են ընտանիք կազմել ու տեղափոխվել ազատագրված Շուշի, որտեղ ծնվել են նրանց երեք երեխաները։ Արմենակը Ավետարանոց գյուղից էր, Ռաիսան՝ Քարին տակից։ Հազարամյա պատմություն ունեցող արցախյան պատմական գյուղերում ծնված այս մարդիկ ցանկացան ապրել հինավուրց բերդաքաղաքում։ Արմենակը աշխատանքի անցավ ԱՀ ուժային տարբեր կառույցներում։ Մինչև երկարատև ծառայության համար թոշակի անցնելը անվերապահորեն նվիրված էր հասարակական կարգի և անվտանգության պահպանման գործին։ Թոշակի անցնելուց հետո իր պարտքը համարեց լրացնել Արցախի աշխարհազորայինների շարքը:

Կրկնակի տեղահանվելուց հետո երրորդ անգամ է ցանկանում տուն ու տեղ դնել տիկին Ռաիսան։ Երբ այցելեցինք Երևան քաղաքում վարձակալած նրա տունը, մի փոքրիկ Արցախ հայտնաբերեցինք այնտեղ։ Պատուհանագոգերի մի մասում չիր ու չամիչ էր չորանում, իսկ մյուսում՝ կանաչեղենի տեսականին։ Փոքրիկ տան ամեն մի անկյունը Արցախով էր շնչում։ Դաժան օրեր տեսած, դժվարությունների միջով անցած կինը մեզ դիմավորում է ժպիտով՝ փորձելով ցույց չտալ հոգու մեծ ցավը։ Տան ամենապատվավոր տեղում Արմենակ Մադաթյանի անկյունն էր․

-2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին, երբ սկսվեց պատերազմը, բոլորս տանն էինք։ Տղաս՝ Կարենը, որ ծառայում էր ԱՀ ՊԲ-ում, այդ ժամանակ արձակուրդում էր։ Հրետանու առաջին զարկերից հետո որդիս ու ամուսինս դուրս եկան տանից՝ տեսնելու, թե ինչ է կատարվում։ Քիչ անց վերադարձան, որդիս հագավ զինվորական շորերը և միացավ ծառայակից ընկերներին, իսկ ամուսինս կամավոր մեկնեց դիրքեր։ Աղջիկներիս հետ գնացինք նկուղ ու այդտեղ մնացինք մինչև հոկտեմբերի 5-ը, ապա հարևանների հետ դուրս եկանք Շուշիից ու մեկնեցինք Հայաստան։ Տանից ոչինչ չենք վերցրել, որովհետև մտածում էինք՝ շուտով կվերադառնանք։ Ամենից շատ մեր ընտանեկան ալբոմների համար եմ ցավում․ չէ՞ որ մեր ողջ կյանքն այդ նկարների մեջ էր ամփոփված։

Համարյա ամեն օր կապվում էի ամուսնուս ու որդուս հետ։ Վերջին անգամ նոյեմբերի 3-ին խոսեցի Արմենակի հետ․ ձայնը ճնշված էր, մտազբաղ էր խոսում։ Ասաց՝ Ավետարանոցս էլ չկա, Քարին տակը վտանգված է ու լռեց երկար, ապա շարունակեց՝ երեխաներիս լավ կպահես։ Դա մեր վերջին խոսակցությունն էր։

Այլևս չկարողացա կապվել ամուսնուս հետ։ Տարբեր տեղերից մարդիկ զանգում էին ու հարցնում Արմենակի մասին, հետո հասկացա, որ բոլորն արդեն գիտեին, որ նա զոհվել է, բայց չէին ցանկանում ասել։ Զանգեցի Շուշիի քաղաքապետ Արծվիկ Սարգսյանին․ նրա եղբայրն ու Արմենակը մի խրամատում էին՝ Շուշի քաղաքի մուտքի մոտ։ Քաղաքապետի ձայնից հասկացա՝ կատարվել է սարսափելին․ Արմենակն ու նրա եղբայրը զոհվել են դիպուկահարի կրակոցից, իրենց իսկ կողմից փորված խրամատում։ Այդ օրը թշնամին գրավում է նաև Քարին տակը։ Միանգամից կորցրի իմ ամենաթանկը՝ ամուսնուս, հարազատ գյուղս ու Շուշին,-պատմում է տիկին Ռաիսան։

Միայն նոյեմբերի 14-ին է հաջողվում թշնամու վերահսկողության տակ անցած տարածքից հանել տղաների աճյունները և 17-ին հողին են հանձնվում Երևանի Եռաբլուր պանթեոնում։

2020 թվականի վերջին Մադաթյանների ընտանիքը Արցախ է վերադառնում և փորձում վերսկսել կյանքը։ Պետության կողմից նրանց բնակարան է տրամադրվում, որտեղ, սակայն,  հասցնում են ապրել ընդամենը մեկ տարի։

-Ամուսինս պատգամել էր երեխաներին լավ պահել․ պարտավոր էի․․․ Ամեն ինչ նորից սկսեցի ստեղծել, զավակներս օգնում էին ինձ։ Ստեփանակերտի արվարձանում հողամաս ձեռք բերեցի, ու տղայիս հետ սկսեցինք հողագործությամբ զբաղվել։ Տարբեր մշակաբույսեր ցանեցինք ու առատ բերք ստացանք։ Շրջափակման ժամանակ բերքը բաժանում էի մեր հարևաններին ու բարեկամներին։ Ուժերի գերլարումով դիմակայեցինք շրջափակմանը և մտածում էինք շուտով կբացվի կյանքի ճանապարհը, սակայն, ավա՜ղ, այս անգամ ավարտն ավելի աղետալի էր։ Կորցրինք մեր հայրենիքը, մնացինք անտուն, դռնեդուռ։ Նորից զոհեր տվեցինք, նորից երեխաներ որբացան ու կանայք այրիացան։ Չգիտեմ՝ ինչ է սպասվում արցախահայությանը։ Ցավալի է, որ Հայաստանից մեծ արտագաղթ է նկատվում։ Տղաս ևս մեկնել է արտագնա աշխատանքի, սակայն մենք մտադիր ենք Հայաստանում տուն ձեռք բերել ու այստեղ ապրել,- շարունակում է խոսքը տիկին Ռաիսան, ապա վերստին վերադառնում 2020 թվական, վերհիշում հայրենի Քարին տակը, մտաբերում ծննդավայրի ամեն մի անկյունը և ասում՝ թշնամին 90-ականների վրեժը լուծեց ու գետնին հավասարեցրեց մեր գյուղը։ Նա չկարողացավ մարսել, որ 90-ականներին Քարին տակ գյուղը կարողացավ հերոսաբար պայքարել ու կանգուն մնալ։

Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ