Անցած շաբաթ ԱՄՆ հայ դատի հանձնախումբը (ANCA) ողջունել է ԱՄՆ նախագահ Թրամփի վարչակազմի հանձնառությունը՝ «ապահովելու Արցախի փախստականների վերադարձը, հայ գերիների ազատ արձակումը և քրիստոնեական սրբավայրերի պաշտպանությունը»:

Հայ դատի հանձնախումբը հայտարարել է, որ Թրամփ-Վանսի վարչակազմը, անցած շաբաթ աննախադեպ քայլ կատարելով, հայտարարել է, որ Միացյալ Նահանգները ակտիվորեն խրախուսում է Երևանին և Բաքվին ապահովելու «էթնիկ հայերի վերադարձը Լեռնային Ղարաբաղ»:

2025 թ․ սեպտեմբերի 25-ի նամակում, որը ստորագրված է Պետդեպարտամենտի օրենսդրական հարցերի վարչության ներկայացուցիչ Պոլ Գուալյանոնեի կողմից, նաև նշված է, որ ԱՄՆ-ը ուշադիր հետևում է Ադրբեջանում կալանավորված հայերի դատավարություններին և հաստատում է, որ «ԱՄՆ դեսպանատան աշխատակիցները Բաքվում այցելում են դատական նիստերին հնարավորության դեպքում», փոխանցում է հանձնախումբը:

Ըստ Հայ դատի՝ Գուալյանոնեն նամակը եզրափակել է՝ ընդգծելով, որ Պետդեպարտամենտը շարունակում է «կոչ անել Ադրբեջանի կառավարությանը պաշտպանել հայկական մշակութային ժառանգությունը Լեռնային Ղարաբաղում»:

Ավանդական հայկական լոբբին աշխատում է ԱՄՆ և այլ երկրների հետ երեք հիմնական ուղղությամբ․ արցախցիների վերադարձ, Բաքվում պահվող գերիների ազատ արձակում և Արցախում մշակութային ժառանգության պահպանում։ Ինքնին այս հարցերի ընտրությունը ոչ թե չի հակասում, այլև “լրացնում է” Հայաստանի իշխանությունների կողմից տարվող քաղաքականությանը, որի իմաստն է՝ չանդրադառնալ Արցախյան խնդրի քաղաքական բաղադրչին և կենտրոնանալ միայն հումանիտար խնդիրների վրա։ Կան այլ լոբիստական խմբեր, որոնք քաղաքական հարցեր են առաջ տանում, բայց նրանց ազդեցությունը դեռ թույլ է։ 

“Արցախցիների վերադարձի” քաղաքականությունը բազմաթիվ հարցեր է առաջացնում ոչ միայն արցախցիների, այլև այն մարդկանց մոտ, որոնք չեն պատկերացնում, թե ինչպես պետք է արցախցիները վերադառնան, գերիներն ազատվեն, իսկ մշակույթը պահպանվի առանց քաղաքական լուծումների և միջազգային երաշխիքների։ Արցախյան հանրային ինստիտուտները հայտարարություններ են տարածել, ամրագրելով այն քաղաքական պայմանները, որոնք հնարավոր կդարձնեն վերադարձը։ Այդ պայամնների մեջ է՝ Արցախի հարցի օրինական լուծումը ինքնորոշման իրավունքի և միջազգային երաշխիքների հիման վրա։

ՀՀ իշխանությունները պնդում են, թե իբր Արցախի հարցը լուծված է 1991 թ․ Ալմա-Աթայի ստից հռչակագրին համաձայն, թեկուզ չկա որևեէ լեգիտիմ փաստաթուղթ, որտեղ դա ամրագրված է։ Հակառակ այդ պնդման միջազգային հարթակներում Արցախի հարցը դեռ չլուծված է համարվում։

Կոնգրեսի հայկական խմբի նամակը, որը նախաձեռնել էին կոնգրեսականներ Ֆրենկ Փալոնը, Գաս Բիլիրակիսը, Բրեդ Շերմանը և Դեյվիդ Վալադաոն, հորդորում էր բոլոր կողմերին ներգրավել հենց այս չլուծված հակամարտությունում։

Ավելի վաղ Եվրախորհրդարանն Ադրբեջանին կոչ է արել կատարել Արդարադատության միջազգային դատարանի որոշումները՝ ներառյալ Լեռնային Ղարաբաղի հայության անվտանգ, անարգել ու արագ վերադարձի վերաբերյալ որոշումը։ Բանաձեւը հորդորում է համապարփակ եւ թափանցիկ երկխոսություն սկսել արցախահայության հետ եւ տալ անհրաժեշտ բոլոր երաշխիքները նրանց պաշտպանության, հողի ու սեփականության իրավունքների վերաբերյալ։

Կոնգրեսին ուղղված նամակում Հայ լոբիստները նաև կոչ են արել Միացյալ Նահանգներին աջակցել Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Շվեյցարիայի խաղաղության նախաձեռնությանը, որը Շվեյցարիայի խորհրդարանի կողմից ընդունված դիվանագիտական ​​միջոցառում է։ Այն նպատակ ունի ստեղծել միջազգային բանակցային հարթակ՝ հայերի անվտանգ, պաշտպանված և միջազգայնորեն երաշխավորված վերադարձը միջնորդելու համար։ Այս նախաձեռնությունը հուլիսի 10-ին Կոնգրեսի ճեպազրույցի կենտրոնական թեման էր, որին մասնակցել են Կապիտոլիումի բլրի ավելի քան 200 աշխատակիցներ, քաղաքականության փորձագետներ և մարդու իրավունքների պաշտպաններ։ Սակայն ԱՄՆ նախագահի վարչակազմը չի պատասխանել այդ նախաձեռնությանը։

Դրա փոխարեն սեպտեմբերի 29-ին «Քրիստոնեական համերաշխության միջազգային» (ՔՀԻ) կազմակերպությունը Ժնևում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդի 60-րդ նստաշրջանի շրջանակներում անցկացրեց լրացուցիչ միջոցառում՝ Շվեյցարիայի խաղաղության նախաձեռնությունը որպես ԱՄՆ-ի կողմից ղեկավարվող Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության գործընթացի անհրաժեշտ լրացում, մասնավորապես՝ վերադարձի իրավունքի իրականացման նպատակով։

Միջոցառմանը մասնակցել են Արցախի նախկին օմբուդսմեն Արտակ Բեգլարյանը, Շվեյցարիայի Ազգային խորհրդի (խորհրդարանի) անդամներ Էրիխ Վոնտոբելը և Նիկոլաս Վալդերը, ինչպես նաև հայտնի բանակցող Փոլ Ուիլյամսը։

Միաժամանակ, ելույթ ունենալով տարբեր միջազգային հարթակներում, Նիկոլ Փաշինյանն ասել է, որ արցախցիների վերադարձի հարցը ոչ միայն իրատեսական չի համարում, այլև դրա մեջ վտանգ է տեսնում։

Հայ լոբիստական կազմակերպությունների գործունեությունը չափազանց արժեքավոր է այն առումով, որ Արցախի հարցը նախկինի պես վիճելի և չլուծված է համարվում միջազգային հարթակներում։ 

Լուսանկարում` հայ երեխաները ապրիլի 24-ի միջոցառմանը, Գապ

Մի քանի օր առաջ Step1.am-ին դիմել է Շահումյանից, Շուշիից բռնի տեղահանված Նունեն, որը 2023-ից բնակվում էր Ֆրանսիայում, բայց օրերս բռնի ուժով դեպորտ է արվել Հայաստան։ Ընդ որում, նրան կտրել են ընտանիից։ Մեր հոդվածը մեծ արձագանք է գտել, հատկապես, արցախցիների շրջանում, որոնք մտածում են ապաստան գտնել այլ երկրում կամ որոնց հարազատներն արդեն այնտեղ են։ 

Ներկայացնում ենք Նունեի պատմածի շարունակությունը, որտեղ նա մանրամասներ է ներկայացնում։ 

– Ես նաեւ Գապ քաղաքի հայ համայնքին եմ դիմել, Ռիչարդ Գազիկյանն է ղեկավարը, կինն էլ նրա օգնականն է: Ես նույնպես ներգրավվել էի համայնքային կյանքին, տարբեր մշակութային միջոցառումներ էինք կազմակերպում, երեխաներին տառաճանաչություն սովորեցնում, տարբեր ազգային-մշակութային միջոցառումներ էինք կազմակերպում: Ես հիմնականում կնոջ հետ էի շփվում, Գազիկյանը հայերեն լավ չէր հասկանում եւ նրա համար ամեն ինչ պետք էր լինում ֆրանսերեն թարգմանել, չնայած հայկական ազգանուն է կրում: Կինն էր ամեն կազմակերպչական միջոցառումներ համակարգում:

Կարծում եմ, որ նրանց շատ հնարավորություններ ունեին պրեֆեկտի հետ հանդիպելու, զբաղվելու իմ հարցերով, չէ՞ որ նրանք վաղուց են Ֆրանսիայում ապրում եւ պետք է որ ներսից ամեն ինչ ավելի լավ իմանան: Սակայն ամեն անգամ տարբեր պատճառներ էին ի հայտ գալիս: Երբ արդեն մամուլում հրապարակումներ են եղել, սկսել են նոր հետաքրքրվել: Ես նրանցից ձայնային մեսիջ եմ ստացել, որտեղ ասում են, որ մի տեղ պետք է գտնեմ իմ համար Հայաստանում, որպեսզի ես դրսում չմնամ: Ես ասել էի, որ Զվարթնոցի բակում եմ լուսացրել գիշերը, եղած շորս փռել եմ գետնին, նստել եւ այդպես լուսացրել, ասել եմ, որ ես գնալու տեղ չունեմ: Շուրջբոլորս անտարբերություն էր, թեկուզ հայկական հողում եմ, բայց այս մթնոլորտից ինձ ավելի վատ եմ զգում, քան ֆրանսիացիների վերաբերմունքից: Նրանք գոնե օտար են: Սա ի՞նչ անօրեն աշխարհ է, ով է գրել այդ օրենքները, սա անարդար է:

Առաջարկում էին Արցախի ներկայացուչություն դիմել. Կա՞ նման բան, ես տեղյակ չեմ:

Ես չեմ ցանկանում հայ համայնքի մասին բողոքելու տպավորություն ստեղծել, ես պարզապես իմ երեխաներին եմ կարոտում: Նրանք արդեն փոքր չեն, անգամ ինձ ասում էին՝ մաման մեր ընկերուհին է, մենք կարող ենք մեր հարցերը նրա հետ քննարկել այլեւս: Նրանք հոր կողքին են այս պահին, բայց մոր կարոտն այլ է, դա միայն մայրերը կարող են հասկանալ: Սա նույնն է, ինչ թռչնի ձագերից առաձնացնել նրանց մորը:

Կարդում եմ իմ տեսանյութի տակ գրած մեկնաբանությունները, մեկն ասում է՝ տեսնես ինչ է արել, չի կարող պատահել, որ առանց պատճառ արտաքսեն եւ այլն: Ես պարզապես նրանց ցանկանում միբան ասել. առանց մարդուն ճանաչելու չարժե ենթադրություններ անել: Այս պահին գործընթաց է գնում եւ մի շտապեք առանց մանրամասներին տեղյակ լինելու անհարիր մեկնաբանություններ գրել, ես այն վիճակում չեմ այս պահին, որ ձեզ հետ օնլայն “մարտ” վարեմ:

Ցավալին էլ այն է, որ կանայք են նման մեկնաբանություններ գրում: Որտեղի՞ց ձեր մեջ այդքան թույն: Ես իմ տեսանյութի երկրորդ մասը կհրապարակեմ` հուսալով, որ ձեր կասկածները կփարատեմ:

Կուրսընկերուհիներս են զանգում, բոլորն ինչ-որ կերպ փորձում են աջակցել: Ճարտարից, Հադրութից, Թաղավարդից: Այնքան ենք մտերմացել, որ նկարագրել չեմ կարող, նրանց հոգատարությունից մի քիչ կազդուրվել եմ, բայց հասկանում եմ, նրանք էլ ընտանիքներ ունեն, նրանք էլ դժվարություններիմեջ են: Բոլորը ցրված են Հայաստանով մեկ, շատ դժվար է տեսնել այս ամենը: Կարծես ճահիճի մեջ լինենք: Մեր առողջությունը պարզապես քայքայվում է այս սթրեսից, ջղայնությունից, ներշնչանքներից, այս անորոշությունից, ու սա անում ենք հասկանալով, հետո էլ ասում են՝ ամեն ինչ անցողիկ է, առողջությունն է կարեւոր: Իսկ չե՞ն ասում, որ եթե չկա հոգեկան առողջություն, չկա նաեւ ֆիզիկական առողջություն:

Ինչեր ասես, որ չեմ տեսել Ֆրանսիայում հայերի շրջանում. Էլ թմրամոլներ, էլ արցախցու անվան տակ Ֆրանսիայում ապաստան գտածներ, բայց միթե՞ ես էի միակ “օրինախախտը”: Բոլորն ապշած են, ով ինձ ճանաչում է, հարցնում են “Նունե, ինչպե՞ս կարող է նման բան հենց քեզ հետ տեղի ունենալ”:

Գիտեմ, որ էմոցիանալ եմ խոսում, բայց այս անորոշությունն ինձ հանգիստ չի տալիս:

Այս պահին ես իմ երեխաների լուսանկարները նայելով եմ ապրում: Երեխաներ են անցնում, նայում են նրանց` իմ երեխաներից կարոտ առնում: Ես չեմ ուզում այսպես ապրել, ես ուզում եմ վերադառնալ իմ երեխաների մոտ պարզապես:

Չգիտեմ, հազար բան է մտքովս անցնում. մտածում եմ գնալ Ֆրանսիայի դեսպանատան դիմաց մի շոր փռել եւ նստել այնտեղ, թող ֆրանսիացին տեսնի, թող հայը տեսնի, թող մտածեն ինչ ցանկանում են, ինձ համար մեկ է ամեն ինչ այլեւս: Ես ընդամենը հինգ րոպե ժամանակ եմ խնդրում դեսպանատնից` իմ հարցերի պատասխանները ստանալու համար:

Մարութ Վանյան

1. 1951 թվականի Ժնևի կոնվենցիայի ընդհանուր կանոն

1951 թվականի Ժնևի փախստականների մասին կոնվենցիայի համաձայն՝ յուրաքանչյուր անձ իրավունք ունի ապաստան խնդրել ցանկացած երկրում, եթե նա ունի հալածանքների հիմնավորված վախ և չի պաշտպանվում իր քաղաքացիության երկրի կողմից։

Այնուամենայնիվ, կոնվենցիան ավտոմատ կերպով չի տալիս ապաստան ստանալու իրավունք՝ այն միայն տալիս է դիմում ներկայացնելու և վտանգի չվերադարձվելու իրավունք (չվերադարձնելու սկզբունք)։

Այսպիսով, տեսականորեն, Ֆրանսիայում ֆիզիկապես գտնվող ղարաբաղցի հայը կարող է այնտեղ ապաստանի դիմում ներկայացնել։

2. Ինչպես են ԵՄ-ն և Ֆրանսիան դա կիրառում գործնականում

Եվրամիությունում, այդ թվում՝ Ֆրանսիայում, ապաստանի ընթացակարգերը կարգավորվում են նաև Դուբլին III կանոնակարգով (ԵՄ թիվ 604/2013 կանոնակարգ)։ Այս օրենքը որոշում է, թե որ երկիրն է պատասխանատու ապաստանի հայցի քննարկման համար։

Սովորաբար, պատասխանատու երկիրը հետևյալն է՝
• ԵՄ առաջին երկիրը, որտեղ անձը մուտք է գործել, կամ
• Երկիրը, որն արդեն իսկ պաշտպանություն կամ բնակության իրավունք է տրամադրել այդ անձին։

Սակայն Հայաստանը ԵՄ երկիր չէ, ուստի Դուբլինի համակարգը այստեղ այլ կերպ է կիրառվում. հիմնական հարցը դառնում է այն, թե արդյոք դիմորդն արդեն իսկ պաշտպանված է այլուր։

3. Ֆրանսիայի իրավական դիրքորոշումը նման դեպքում

Եթե ղարաբաղցի հայը դիմում է ապաստանի համար Ֆրանսիայում, Ֆրանսիայի փախստականների և քաղաքացիություն չունեցող անձանց պաշտպանության գրասենյակը (OFPRA) կուսումնասիրի, թե արդյոք՝
1. Անձը ունի՞ Հայաստանի քաղաքացիություն կամ հնարավորություն ունի՞ պաշտպանություն ստանալու Հայաստանից։
• Եթե այո → Ֆրանսիան կարող է օրինականորեն մերժել ապաստանի հայցը՝ պնդելով, որ Հայաստանն արդեն իսկ առաջարկում է արդյունավետ պաշտպանություն։