ԼՂ-ից բռնի տեղահանված առանձին խմբերի անձանց կեցության և այլ ծախսերը հոգալու նպատակով և բռնի տեղահանված կարիքավոր ընտանիքներին լրացուցիչ հրատապ սոցիալական աջակցության ծրագրերը երկարաձգվելու են։ Այս մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում տեղեկացրեց Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարի մամուլի քարտուղար Նվեր Կոստանյանը։
«Երկու ծրագրերն էլ երկարաձգելու նախագծերը ներկայացվել են Վարչապետի աշխատակազմ։ Առնվազն 6 ամիս երկարաձգվելու են»,- ասաց Կոստանյանը։
Գնալով, ինչպես ասում են, կենացները քախծրանում են. Նիկոլ Փաշինյանը փորձում է ապացուցել, որ Հայաստանի կառավարիչը, այսինքն՝ ինքը, պետք է կառավարի ոչ միայն պետական բյուջեն և սովորական, բայց հպարտ քաղաքացիների գրպանները, այլև եկեղեցական սեփականությունը՝ ոչ միայն Հայաստանում, այլև արտերկրում։
Այսօր Փաշինյանը ներկայացրեց «ճանապարհային քարտեզ», որի համաձայն՝ Գարեգին Բ-ի հրաժարականից հետո պետք է ընտրվի տեղապահ, փոփոխվի Հայ Առաքելական Եկեղեցու կանոնադրությունը՝ կառավարության օգնությամբ, և դրանից հետո եկեղեցականները կներառվեն հարկային և սոցիալական համակարգերում։
Փաշինյանը կարծում է, որ իրավունք ունի կառավարել եկեղեցականների ֆինանսները, քանի որ, ինչպես նա պնդում է, Եկեղեցին ստեղծվել է պետության կողմից, և, հետևաբար, պետությունը (այսինքն՝ ինքը) առաջնային է։
Այսօր Փաշինյանը մի ամբողջ դասախոսություն կարդաց այն մասին, թե ինչպես են հայերը քրիստոնյա դարձել։ Սա ներկայացնելով որպես պատմական «միամտություն», Փաշինյանը ակնարկում է, որ եթե քրիստոնեությունը չլիներ, հայերի և տարածաշրջանի մյուս ժողովուրդների միջև հակամարտություն չէր լինի, և բոլորը խաղաղ կգոյակցեին և առևտուր կանեին։
Բայց քանի որ մենք քրիստոնյաներ ենք, և պատմական իրողությունները փոխվել են, մենք ստիպված կլինենք փոխել եկեղեցին, օրինակ, ինչպես բողոքականները 500 տարի առաջ փոխեցին քրիստոնեությունը՝ մեծացնելով Հին Կտակարանի նշանակությունը, որը մաս է կազմում և Աստվածաշնչի, և հրեական Թորայի, և Ղուրանի: Բողոքականությունը փոխեց Հռոմեական եկեղեցու բուրգաձև հիերարխիան՝ այն դարձնելով հորիզոնական, ինչպես հուդայականության մեջ։
Այժմ, ըստ մասնագետների, Փաշինյանը փորձում է բարեփոխել ըստ էության ուղղափառ Հայ եկեղեցին, ներդնելով բողոքական կանոններ: Ինչու՞ է դա նրան պետք և ինչու՞ է նա ստանձնում եկեղեցին բարեփոխելու իրավունքը, չգիտի նույնիսկ նրա թիմը, որը ստիպված է հորինել ամեն տեսակի պատրվակներ, չհասցնելով “վոժդի” հետևից։
Փաշինյանը չի ասել, թե արդյոք ինքը կաթողիկոսին առաջարկել է դրոշներ տեղադրել եկեղեցիներում և երգել ազգային օրհներգը, առաջարկե՞լ է հոգևորականներին ներառել սոցիալական և հարկային ծառայություններում: Արդյո՞ք Փաշինյանը մերժում է ստացել, և այդ պատճառով որոշել է արշավ սկսել կաթողիկոսի դեմ։
Տեղի ունեցած ցնցումներից հետո Հայաստանի կառավարությունը պետք է հստակ բացատրի քաղաքացի-ծխականներին, թե ինչ կոնկրետ «պետական» նպատակներ է հետապնդում, և արդյոք դրա համար արժե զոհաբերել հայ ազգի սյուներից մեկին՝ Եկեղեցուն։ Կառավարությունը պետք է հստակ և միանշանակ բացատրի, թե ինչպես է Եկեղեցին խանգարում պետության գործերին։
Վրաստանում հունվարի 1-ից ուժի մեջ կմտնեն մուտքի նոր կանոնակարգերը։
Ըստ Վրաստանի ազգային զբոսաշրջության վարչության՝ երկիր մուտք գործող օտարերկրյա քաղաքացիները պարտավոր են ունենալ գործող առողջության ապահովագրություն։
«Ապահովագրության նվազագույն ծածկույթը պետք է լինի առնվազն 30,000 լարի (մոտավորապես 12,000 դոլար)։ Ապահովագրություն չտրամադրելու դեպքում կարող է մուտքի մերժում կամ սահմանին լրացուցիչ պահանջներ առաջանալ», – ասվում է հայտարարության մեջ։
Եվրոպական Միության (ԵՄ) մարդասիրական կազմակերպության միջոցով տրամադրվող մարդասիրական աջակցությունը թույլ է տվել ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագրին (ՊՀԾ) օգնել Արմավիրի և Արագածոտնի մարզերում բնակվող փախստականներին՝ բավարարել նրանց սննդի հիմնական կարիքները և Հայաստանում օգտվել սոցիալ-հոգեբանական խնամքից։
2023 թվականի սեպտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանվել և Հայաստան է ժամանել ավելի քան 115,000 փախստական։ Այս հանկարծակի ներհոսքն ուղղորդեց Պարենի համաշխարհային ծրագրին, որ փախստականներին և սոցիալապես խոցելի խմբերին տրամադրի համապարփակ աջակցություն՝ սննդի և սոցիալ-հոգեբանական ծառայությունների տեսքով:
2025 թվականի հոկտեմբերին ՊՀԾ-ն Արմավիրի և Արագածոտնի մարզերում շուրջ 4,000 փախստականի տրամադրել է դրամական վերջին փոխանցումները՝ հնարավորություն տալով ընտանիքներին ձեռք բերել իրենց ընտրած սննդամթերքները։ Հայաստանի սոցիալական աշխատողների ասոցիացիայի հետ համագործակցությամբ սոցիալ-հոգեբանական ծառայություններ են մատուցվել ավելի քան 2,000 անձի։
Ծրագրի շրջանակներում ՊՀԾ-ն փախստականների համար կազմակերպել է առողջ սննդի և ֆինանսական գրագիտության վերաբերյալ դասընթացներ՝ օգնելով նրանց կայացնել տեղեկացված որոշումներ ինչպես սննդակարգի, այնպես էլ իրենց ռեսուրսները արդյունավետ կառավարելու վերաբերյալ:
«Սննդի աջակցությունը փրկարար օղակ է այն ընտանիքների համար, որոնք կորցրել են ամեն ինչ, իսկ այն բանկային քարտերի միջոցով տրամադրելը արժանապատիվ աջակցության լավագույն օրինակներից է», – նշել է Լեյլա Մելիուհն, ՊՀԾ հայաստանյան գրասենյակի Ներկայացուցիչը և տնօրենը։ «Այս մոտեցումը հնարավորություն է տալիս մարդկանց կատարել սեփական ընտրությունը՝ միաժամանակ վերականգնելով նորմալ կյանքի զգացումը։ Եվրոպական Միության, Հայաստանի կառավարության և մեր գործընկերների հետ միասին մենք ապահովեցինք առավել խոցելի բնակչության անհապաղ կարիքների պատշաճ և արդյունավետ բավարումը՝ այն պահին, երբ դա ամենակարևորն էր»:
ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագիրը Հայաստանում գործում է 1994 թվականից՝ նպատակ ունենալով բարելավել պարենային ապահովությունն ու դիմակայունությունը: ՊՀԾ-ն աջակցում է «Դպրոցական սնունդ» ծրագրին, խթանում է կայուն գյուղատնտեսությունը և համագործակցում է կառավարության և համայնքների հետ՝ սոցիալական պաշտպանության համակարգերը ամրապնդելու ուղղությամբ: Արտակարգ իրավիճակներին արձագանքման և երկարաժամկետ նախաձեռնությունների միջոցով ՊՀԾ-ն աջակցում է խոցելի բնակչությանը առողջարար սննդի հասանելիության ապահովման գործում և նպաստում պարենային ապահով ապագայի ձևավորմանը։
Արդարադատության նախարար Սրբուհի Գալյանը լրագրողների հետ ճեպազրույցում անդրադարձավ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությանը՝ եկեղեցում ՀՀ պետական օրհներգի հնչեցման եւ դրոշի տեղադրման անհրաժեշտության մասին։
Նիկոլ Փաշինյանն իր ֆեյսբուքյան էջում գրել էր․ «301 թվականին Հայ առաքելական եկեղեցին ստեղծվել է պետության կողմից, պետության որոշմամբ։ Կարծում եմ՝ ճիշտ կլինի, որ կիրակնօրյա պատարագներից առաջ՝ 10.55, բոլոր եկեղեցիներում երգչախմբերը կատարեն Հայաստանի Հանրապետության պետական օրհներգը։
Սա Սահմանադրությանը հակասող չէ»։
Սրբուհի Գալյանը լրագրողների հարցին ի պատասխան ասաց․ «Դուք միշտ հարցնում եք՝ արդյոք եկեղեցականների գործերին միջամտելը չի նշանակո՞ւմ սահմանադրական կարգի տապալում, դա հասկացանք, որ ոչ։ Հիմա ասում եք՝ արդյոք դրոշ տեղադրելը ճի՞շտ է։ Իսկ ինչ-որ մեկը հերքո՞ւմ է, որ պետության կողմից է հիմնադրվել եկեղեցին եւ ճանաչվել որպես պետական կրոն։ Ես կարծում եմ՝ նպատակը եւ գաղափարը մեր պետականության գիտակցման, պետության ամրության եւ միասնականության գիտակցման մեջ է։ Քանի որ եկեղեցու դերն ընդգծված է Սահմանադրությամբ, ինչո՞ւ չեն կարող եկեղեցում լինել ՀՀ դրոշներ եւ ինչո՞ւ չի կարող հնչել ՀՀ օրհներգը։ Այո, դա գաղափար է, որը հնարավոր է իրացնել»։
Սրբուհի Գալյանը նաեւ ասաց, որ ինքը դեմ չէր լինի, եթե կառավարության նիստերը սկսվեին տերունական աղոթքով։
Անցնող ամիսներուն, խոր մտահոգութեամբ հետեւեցանք Սուրբ Էջմիածինի շուրջ տեղի ունեցող մտահոգիչ զարգացումներուն։ Զանազան առիթներով ու միջոցներով փորձեցինք հանդարտեցնել փոթորկալից կացութիւնը եւ փոխադարձ հասկացողութեան մղել՝ յատկապէս զգուշացնելով եկեղեցին պառակտելու առաջնորդող քայլերէ։ Այս մասին իր էջում գրել է Մեծի Տանն Կիլիկո կաթողիկոս Արամ Ա–ն։
Նա, մասնավորապես, նշել է. «Այսօր, փաստօրէն, կացութիւնը դարձած է աւելի վտանգալից՝ աննախատաեսելի հետեւանքներով յղի: Սուրբ Էջմիածինի եւ ընդհանրապէս մեր եկեղեցւոյ ամբողջականութեան ու ներքին միութեան ամուր պահպանումը եւ զայն ներքին թէ արտաքին վտանգներէ հեռու պահելը, համազգային առաջնահերթութիւն է: Այս խոր գիտակցութենէ ու յանձնառութենէ առաջնորդուած, կոչ կ՚ուղղենք.-
Եկեղեցին Աստուծոյ տունն է ու միաժամանակ՝ ազգին սրբազան տունը: Իւրաքանչիւր հայ պարտաւորութիւն ու իրաւունք ունի մտահոգուելու եւ տեսակէտ յայտնելու եկեղեցին յուզող խնդիրներու նկատմամբ, սակայն՝ կառուցողական ու շինիչ մօտեցումով եւ եկեղեցին վերանորոգելու ու անոր ծառայական առաքելութիւնը աւելի կենսագործելու նախանձախնդրութենէ առաջնորդուած:
Հայ Առաքելական եկեղեցու Շիրակի թեմի առաջնորդ Միքայել Սրբազանը,ով գտնվում է կալանքի տակ, անհապաղ վիրահատության կարիք ունի։ Այս մասին այսօր խորհրդարանում լրագրողներին ասաց պատգամավոր Գառնիկ Դանիելյանը։
«Այս զգայուն շատ կարեւոր հարցը պետք է օր առաջ լուծվի, սրբազանին պիտի հնարավորություն ընձեռնվի իր բժշկի հսկողությամբ եւ իր բժշկի անմիջական մասնակցությամբ բուժում ստանալ։ Այս տխուր վիճակագրությունը նաեւ մեզ զգոնության ու սթափության առիթ է տալիս՝ այնպես պիտի անենք, որ ՔԿՀ-ներում 23 մահվան դեպքը չդառնա 24»,- ասաց պատգամավորը։
Արդարադատության նախարար Սրբուհի Գալյանը, սակայն, հերքում է, որ Միքայել սրբազանն անհապաղ վիրահատության կարիք ունի։ Լրագրողների հարցին ի պատասխան Գալյանն ասաց․ «Որեւէ ծայրահեղ առողջական խնդիր այս պահին առկա չէ, ես խոսում եմ փաստերի մասին։ Այն պահին, երբ կներկայացվի համապատասխան դիմում, առողջապահության նախարարությունը համապատասխան գործիքակազը կներդնի, եւ անձը կստանա իր համար ցանկալի բժշկական օգնություն ու սպասարկում։ Այսօր նրան կմոտենա համապատասխան իրավաբան, կպարզաբանի իրավունքը եւ կխնդրի դիմում ներկայացնել՝ մեր գործընկերներին դա փոխանցելու համար։ Ուղղակի աբսուրդային եմ համարում նման մանիպուլյացիոն ձեւակերպումներ պարունակող հայտարարությունը»։
Ղարաբաղյան կարգավորմանը վերաբերող միջնորդների առաջարկների և փաստաթղթերի հրապարակումը բանավեճ է առաջացրել հայ փորձագիտական համայնքում, որը կենտրոնացած է ամենակարևոր հարցի շուրջ. արդյո՞ք հնարավորություն կար խուսափել պատերազմից և շարունակել 30-ամյա բանակցությունները ևս 100 տարի։
Հրապարակված փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ նման հնարավորություն կար, բայց այն չեղյալ է հայտարարվել Նիկոլ Փաշինյանի՝ միջնորդների առաջարկները մերժելու և «իր սեփական կետից» բանակցություններ սկսելու որոշմամբ։ Արտաքին իրավիճակը նույնպես փոխվել էր. Մոսկվայի ջանքերը հանգեցրել են Հայաստանի պետականության վերաբերյալ միջազգային նեգատիվ կոնսենսուսի առաջացմանը։
Մինչև 2018 թվականը Հայաստանի կառավարությունը աշխատում էր կանխել ռազմական գործողությունները (ակնհայտորեն հասկանալով, որ Ռուսաստանը, որպես «դաշնակից», աջակցում է ոչ թե Հայաստանին, այլ Ադրբեջանին՝ զենք մատակարարելով նրան)։ Անդրիաս Ղուկասյանի խոսքով՝ բոլոր առաջարկների էությունը հանգեցնում էին նրան, որ Հայաստանը հրաժարվում էր նախկին ԼՂԻՄ-ը շրջապատող յոթ շրջաններից՝ ԼՂԻՄ-ի սահմաններում Արցախի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվեի դիմաց, գումարած՝ Հայաստանի հետ միջանցք։ Հայաստանի կողմից 7 շրջանների հանձնումից հրաժարվելը «հետաձգում էր» Արցախի ինքնորոշման հանրաքվեն, իսկ Բաքվի կողմից հանրաքվեն անցկացնելուց հրաժարվելը հետաձգում էր շրջանների վերադարձը իրեն։
Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահների միջնորդությամբ պահպանվող 30 տարուց ավելի այս հավասարակշռությունը խախտվեց 2019 թվականին։
ՄԱԿ-ի՝ Ղարաբաղի վերաբերյալ չորս բանաձևերի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ԼՂԻՄ տարածքը միշտ համարվել է «վիճելի», և Բաքվի ինքնիշխանությունը դրա նկատմամբ երբեք չի ճանաչվել։ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը ստեղծվել է հենց այս «վիճելիությունը» լուծելու համար։
Սակայն նույնիսկ օկուպացիայից և ամբողջ բնիկ բնակչության տեղահանությունից հետո, Արցախի կարգավիճակը մնում է վիճելի։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի փակումը 2025 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ևս չի «լուծել» այս վեճը։
Ոչ մի միջազգային փաստաթուղթ չի ճանաչում Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը Արցախի և Նախիջևանի նկատմամբ, և 1991 թվականի անիմաստ Ալմա-Աթայի հռչակագրի հղումները միայն հաստատում են իրավական հիմքի իսպառ բացակայությունը։
Ալիևը սա հիանալի հասկանում է. նա չի կարող ստորագրել «խաղաղության պայմանագիր», որը կասկածելի ռազմական լուծումից բացի այլ հիմք չունի։ Ահա թե ինչու նա պահանջում է, որ Հայաստանը կամավոր հրաժարվի իր իրավունքներից՝ ընդունելով նոր «Անկախության հռչակագիր» և Սահմանադրություն։
30 տարի շարունակ Բաքուն, մարտի դաշտում պարտվելով հայերին, չի ստորագրել գոնե մեկ փաստաթուղթ, որը կպարտավորեցներ նրան ճանաչել հայերի նվաճումները՝ սպասելով վրեժխնդրության հարմար ժամանակի։ Բաքուն հասկանում է միջազգային կնքված փաստաթղթի ուժը, այդ պատճառով էլ պահանջեց Մինսկի խմբի փակումը։
Հրապարակված փաստաթղթերի վերաբերյալ բուռն քննարկումները, ցավոք, չեն ներառել Մինսկի խմբի հարցը։ Համակարգային քաղաքական ուժերը բարձրաձայն չեն հայտարարել, որ Արցախյան հարցը մնում է վիճելի, և որ միջազգային արբիտրաժը մերժելու հիմքեր չկան։
Ցավի, դիմակայության ու չմոռացվող տան ճամփան
Գորիսի հրապարակում՝ քաղաքի սրտում, եռագույնից բացի այլ դրոշ էլ կա՝ Արցախինը։ Այստեղ այն տեղադրված է բաց ու անթաքույց՝ առանց «հարմար լինելու» հաշվարկի։ Ապահով չէ, բայց արժանապատիվ։ Որպես հիշեցում, որ այս վայրով անցել են մարդիկ, որոնց համար տունը մոտ է, բայց վերադարձի քայլը դեռ անհասանելի։
Աննան այդ դրոշի կողքին է ապրում արդեն ավելի քան 2 տարի։ Ասում է․ «Գորիսից Արցախ ճանապարհը կարճ է, որպեսզի շուտ հասնեմ՝ այստեղ եմ ապրելու»։
Երկու օր՝ կյանքի չափ երկար
2023-ի հոկտեմբերի 1-ին Աննայի ընտանիքը լքեց Արցախը։ Չէին ուզում հեռանալ․ մինչև վերջին պահը հավատում էին, որ կհաջողվի մնալ։ Իննամսյա շրջափակումից հետո, սեպտեմբերի 1-ին, Աննան կորցրեց եղբորը և միակ ցանկությունը դարձավ նրա մարմինը Հայաստան տեղափոխելը։
«Եղբայրս հիմա թաղված է Գորիսի Եռաբլուրում և Գորիսին կապող ամենակարևոր պատճառներից մեկը հենց նա է»,- ասում է Աննան։
2020-ին Աննայի ընտանիքը ևս Գորիսում էր։ Վերադարձան, վերանորոգեցին տունը, փորձեցին ապրել բնականոն առօրյայով, սակայն շրջափակումը ցույց տվեց՝ խաղաղությունը երկար չէր կարող տևել։
«Եթե բոլորը գնան, սահմանին ո՞վ մնա»
Աննան հիմա ապրում է Գորիսում՝ մեկ ակնկալիքով՝ վերադառնալ տուն։ Երբ հարցնում են, թե ինչու չեն տեղափոխվում Երևան, պատասխանը հակիրճ է․ «Եթե բոլորը գնան, սահմանին ո՞վ պետք է ապրի։ Գորիսը տուն վերադառնալու ճանապարհի սկիզբն է»։
Նրա դիրքորոշումը ուղիղ է․ սահմանը մարդիկ են պահում։
Տղան՝ սպորտից դեպի ծառայություն
Աննայի որդին 14 տարի զբաղվում է սանդա-ուշուով, մասնակցել է մրցաշարերի, ունի մեդալներ։ Վերջին մրցույթում Ղազախստանում հաղթեց և հաղթանակը նվիրեց զոհված քեռու և բոլոր նահատակների հիշատակին։
Ընտանիքում ծառայությունը ընկալվում է որպես պարտք։ «Եթե ՀՀ քաղաքացիները եկել են ծառայել Արցախում, ինչո՞ւ արցախցին չպետք է ծառայի Հայաստանում»,– ասում է Աննան։
Վերջին խոսակցությունից մեկի ժամանակ ոդին հայտնեց, որ որոշել է ընդունել քաղաքացիություն՝ պայմանագրային ծառայության անցնելու համար։ Պատրաստվում է հնգամյա ծառայությանը և ունի անձնական նպատակ․ «Գորիսի ամենաբարձր կետից ուզում եմ Արցախին նայել»։
Երբ Աննան խոսում է զոհված եղբոր մասին, ձայնը փոխվում է։ «Ամեն անգամ եղբորս զինվորական համազգեստը լվանալուց հետո մի թուղթ ստորագրում էի ու դնում գրպանում։ Արթուրն ասում էր՝ «թուղթը դնողն էլ ես դու, հանողն էլ ես դու լինելու։ Երբ կանչեցին դիակի ճանաչման, առաջինը դա հիշեցի։ Զոհի գրպանում իմ ստորագրությամբ նույն թուղթն էր, եղբայրս էր․․․»։
Անան ընդունում է․ «Գիտեմ, որ եղբայրս չկա, բայց ամեն անգամ զինվորական համազգեստ տեսնելիս նրան եմ փնտրում։ Հիմա չգիտեմ՝ ինչպես եմ նույն համազգեստով որդուս տեսնելու»։
Գորիսում Աննան գտել է ընդունող միջավայր։ Քաղաքի կենտրոնական հրապարակում Արցախի դրոշը շարունակում է ծածանվել։ Այժմ այն շատ քիչ վայրերում կարելի է տեսնել։
Մարդիկ օգնություն են առաջարկում, հրավիրում իրենց տուն։ Նրա համար դա պարզապես դրոշ կամ ժեստ չէ, այլ կապ՝ եկածների ու տեղաբնակների միջև։
Այսօր Աննան և նրա ընտանիքը Գորիսում են՝ աշխատում, սովորում, ծրագրում ապագան։ Վերադարձի մասին չեն խոսում որպես երազանքի, այլ՝ որպես ճանապարհի հաջորդ քայլի։
Իսկ մինչ այդ՝ Գորիսը նրանց համար կանգառ չէ․ սա ապրող, գործող համայնք է, որտեղ Արցախի հիշողությունը չի մարում, այլ ապրում է մարդկանցով, պատմություններով։
Մարիամ Սարգսյան
«Անցյալ շաբաթ մեր բանակցություններից հետո մենք խոսեցինք նախագահ [Ռուսաստանի Վլադիմիր] Պուտինի հետ, ինչպես նաև Ուկրաինայի առաջնորդների հետ, այդ թվում՝ նախագահ [Ուկրաինայի Վլադիմիր] Զելենսկու հետ։ Եվ պետք է ասեմ, որ մի փոքր հիասթափված եմ, որ նախագահ Զելենսկին դեռ չի կարդացել [վերջին խաղաղության առաջարկը]՝ համենայնդեպս այդպես էր մի քանի ժամ առաջ», – ասաց Դոնալդ Թրամփը։
«Նրա [Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկու] ժողովուրդը սիրում է այն [խաղաղության առաջարկը], բայց նա չի կարդացել այն։ Ռուսաստանը համաձայն է դրա հետ։ Գիտեք, Ռուսաստանը կնախընտրեր ստանալ ամբողջ երկիրը, եթե մտածենք դրա մասին։ Բայց կարծում եմ՝ Ռուսաստանը համաձայն է։ Այնուամենայնիվ, վստահ չեմ, որ Զելենսկին համաձայն է դրա հետ», – հավելեց Թրամփը։
Մինչդեռ, Վլադիմիր Զելենսկին դեկտեմբերի 7-ի երեկոյան իր Telegram ալիքում խոսել է նախորդ օրը ԱՄՆ նախագահի դեսպան Սթիվեն Վիտկոֆի և Թրամփի փեսայի՝ Ջարեդ Քուշների հետ ունեցած հեռախոսազրույցի մասին: «Ամերիկացի դեսպանները տեղյակ են Ուկրաինայի հիմնական դիրքորոշումներից, և զրույցը կառուցողական էր, թեև դժվար», – ընդգծել է Ուկրաինայի առաջնորդը։
Ավելի վաղ՝ դեկտեմբերի 6-ին, ԱՄՆ նախագահի Ուկրաինայի հարցերով դեսպան Քիթ Քելոգը հայտարարել էր, որ Ուկրաինայում պատերազմը դադարեցնելու մասին համաձայնագիրը «շատ մոտ է» ստորագրմանը, բայց դրա ճակատագիրը կախված է երկու հիմնական հարցերի լուծումից՝ Դոնբասի ապագայից և Զապորոժյեի ատոմակայանի (ԶԱԷԿ) մասին որոշումից: «Եթե մենք լուծենք այդ երկու հարցերը, կարծում եմ՝ մնացած ամեն ինչ բավականին սահուն կլուծվի», – նշել է Քելոգը։
Թրամփի պնդումը, որ Զելենսկին նույնիսկ չի կարդացել իր ծրագիրը, չնայած այն դեմ է Ռուսաստանի կողմից ամբողջ Ուկրաինան գրավելուն, ցույց է տալիս, որ հարցն այժմ կախված է Զելենսկու անձից: Թրամփը ուկրաինացի ժողովրդին ասում է, որ խնդիրը Զելենսկին է։ Եթե չեք ուզում, որ Ռուսաստանը գրավի ամբողջ Ուկրաինան, լուծեք նախագահի հարցը։ Թրամփը չի թաքցնում, որ չի պատրաստվում «համոզել» Պուտինին, բայց կարող է ճնշում գործադրել Զելենսկու վրա։
Զելենսկու ճակատագիրը, իշխանությունը պահելու կամ այն զիջելու նրա կարողությունը, մեծապես կարող է որոշել այլ առաջնորդների ճակատագիրը, ովքեր իրենց երկրները պատերազմի մեջ են ներքաշել կամ դեռևս այնտեղ են պահում։ Նրանց քաղաքական ճակատագրերը անբաժանելիորեն կապված են պատերազմի, կամ «խաղաղության» հետ, ինչպես պատերազմն անվանում են Փաշինյանն ու Ալիևը։ «Պատերազմ-խաղաղություն» իրավիճակից դուրս այս առաջնորդները ոչ մեկին պետք չեն։
Սա հատկապես վերաբերում է Նեթանյահուին, որը երեկ հայտարարեց, որ չի համաձայնվի լքել իշխանությունը նույնիսկ կոռուպցիայի գործով ներման դիմաց։
Սակայն Զելենսկու նախադեպը կարող է հատկապես զգալի ազդեցություն ունենալ Փաշինյանի և Ալիևի վրա, ովքեր կատարել են իրենց առաքելությունը և պետք է հեռանան։ Վաշինգտոնում Թրամփը հարցրեց Ալիևին. «Քանի՞ տարի եք իշխանության գլուխ»։ Ալիևը հպարտորեն պատասխանեց. «22»։ «Օ՜, դա ցույց է տալիս, որ դուք ուժեղ առաջնորդ եք», – ասաց Թրամփը։ Բայց Ալիևը, բնականաբար, սա ընդունեց ոչ թե որպես գովասանք կամ ճանաչում, այլ որպես ակնարկ այն մասին, որ նա չափազանց երկար է պաշտոնավարում։
Այս պահին Թրամփը ակնարկեր է անում Զելենսկուն, բայց նրա նախադեպը վիրուսային կլինի ուրիշների համար։
Եվրոպական միության աջակցությամբ և Փախստականների հարցերով Էստոնական խորհրդի կողմից իրականացվող «Մարդու իրավունքները փախստականների հետ և նրանց համար» ծրագրի շրջանակում օրերս Գյումրիում անցկացվեց կարողությունների զարգացման դասընթաց՝ նվիրված մարդու իրավունքներին, փախստականների իրավունքներին և իրավական փաստաթղթերի մշակման գործընթացին։
Դասընթացը վարել է Մարդու իրավունքների պաշտպանի օգնական Կլարա Հովհաննիսյանը, ով մասնակիցներին ներկայացրել է մարդու իրավունքների պաշտպանության համակարգը, ՄԻՊ-ի գործունեության կառուցվածքը, թեժ գծի հեռախոսահամարները, ինչպես նաև դիմումների ու բողոքների ներկայացման ընթացակարգերը։
Մասնակիցները հնարավորություն են ունեցել բարձրաձայնելու իրենց հուզող իրավական խնդիրներն ու հարցերը՝ ստանալով մասնագիտական խորհրդատվություն։ Բացի այդ, ներկայացվել է Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակի 2024 թ․ տարեկան հաշվետվությունը, ինչպես նաև քննարկվել են փախստականների համար հասանելի ծառայությունները, ծրագրերը և իրավական աջակցության հնարավորությունները։
«Մարդու իրավունքները փախստականների հետ և նրանց համար» ծրագիրը իրականացվում է Եվրոպական միության աջակցությամբ՝ համագործակցությամբ Ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամի, Փախստականների հարցերով Էստոնական խորհրդի, Ընդդեմ կանանց նկատմամբ բռնության կոալիցիայի և Քըմիթ Գլոբըլ կազմակերպությունների։ Նախաձեռնության նպատակն է աջակցել Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված մարդկանց՝ բարձրացնելով նրանց իրազեկվածությունը սեփական իրավունքների վերաբերյալ և ապահովելով տեղեկատվության հասանելիությունը նախատեսված ծառայությունների ու հնարավորությունների շուրջ։
Մարիամ Սարգսյան