«Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից փախստականների համագումարի» համակարգող Մարիամ Ավագյանը պատասխանում է Step1․am-ի հարցերին։
-Հիմա շատ է խոսվում տեղահանված անձանց իրավունքների մասին, հետաքրքիր է, այս 30 տարվա ընթացքում ինչպե՞ս է կարգավորվել, պաշտպանվել Սովետական Ադրբեջանից փախստականների իրավունքները:
-Ադրբեջանից փախստականների իրավունքները ոչ մի ձև չի պաշտպանվել: Ես կապում եմ դա Հայաստանի բոլոր ղեկավարների գործունեության հետ, և այսօրվա կառավարությունում չկա նույնիսկ ինչ-որ օղակ, որը կզբաղվեր այդ հարցով: 2003 թվականին շատ արագ կազմակերպվեց ինտեգրացիոն գործընթացը, ինչը վերջնականապես դուրս թողեց ասպարեզից «Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից փախստականներ» հասկացությունը:
Փաստացի, ինտեգրումը իրենից ներկայացնում էր ՀՀ քաղաքացիություն ստանալը, սակայն դրա հետևում ոչ մի սոցիալական հարցի լուծում չկար: Փախստականները ապրում էին սոցիալական վատ պայմաններում և նույնը շարունակվում է մինչ այսօր:
Նայեք, այն ժամանակ և հիմա “Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից փախստականներ” հասկացությունը չկա, բայց, օրինակ, 2023թ. տեղահանված անձանց արդեն կառավարության մակարդակով ճանաչում են փախստականներ:
Հիմա էլ փախստական ճանաչված արցախցիների առաջ հարց է դրված` ընդունել քաղաքացիություն և միայն հետո ստանալ գույք ձեռք բերելու իրավունք: Նորից նույն սցենարը` արտաքին ճնշում Արցախի հարցը փակելու համար:
Ես առհասարակ մտածում եմ, որ մենք դեռ պետք է պահպանենք փախստականի կարգավիճակը․ թեկուզ, ինչքան էլ ցավալի լինի, այսօր Նախիջևանի, Գանձակի հարցը փակված է:
-Ես նաև հարց ունեմ, կապված Ռուսաստանի գործութնեության հետ: Սումգայիթի ժամանակ ԽՍՀՄ կար, որի իրավահաջորդը Ռուսաստանի Դաշնությունն է: Արդյո՞ք կարծում եք, որ Ռուսաստանը ուներ իր մեղքի բաժինը կատարված ողբերգության մեջ:
-Ինչպե՞ս կարող էր 4 օր իրականցվեր Սումգայիթի իրադարձությունները և այդ մեծ կայսրությունը արձագանքեր միայն 4 օր հետո, երբ մի գիշերվա մեջ 1000 հայ էին սպանում: Դեռ չենք խոսում Բաքվում, Գանձակում, Մարաղայում և այլ բնակավայրերում իրականացված ջարդերի մասին: Ասեմ ավելին, երբ ես շփվում եմ այնտեղի փախստականների հետ և վերլուծում այն ամենը, ինչ նրանք տեսել են, ապա ստացվում է մի ահռելի թիվ։ Ցավալին այն է, որ մենք ժամանակին չենք ուսումնասիրել այս ամենը: Ու կան մարդիկ, որոնք չգիտեն այդ թվերի մասին, չեն խոսում, որ մարդկանց բռնության էին ենթարկում, բռնաբարում, միայն հետո սպանում։ Նույնը կատարվում էր նաև լաստանավերի վրա, ինչը պարզ է դառնում հարցազրույցների ժամանակ:
-Դուք նաև նշել եք, որ այդ իրադարձությունները պետք է ճանաչվեն որպես ցեղասպանություն և դա կենսական նշանակություն ունի:
-Ես այդ հարցով շատ էի գրում, դիմում, բայց հիմա` ոչ: Այն մարդիկ, ովքեր ժամանակին ասում էին, թե ամեն ողբերգություն չէ, որ կարելի է ցեղասպանություն անվանել, այժմ պնդում են, որ դա Թուրքիայի ցեղասպան քաղաքականության շարունակությունն էր։ Այո, դա պետք է ճանաչվի որպես ցեղասպանություն, սակայն այդ ամենի մասին շատ քիչ են խոսել՝ թե պաշտոնական Երևանը, թե պաշտոնական Ստեփանակերտը, ինչը կրկնակի ցավալի է:
Ալվարդ Գրիգորյան
