«Արցախում տեղի ունեցած էթնիկ զտումը փաստ է, հայրենազուրկ են 150 հազար մարդիկ։ Եվ այս պայմաններում ԵԱՀԿ գործող նախագահի հայտարարությունները բացասական եմ գնահատում»,- step1.am-ի հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ Անդրիաս Ղուկասյանը՝ անդրադառնալով ԵԱՀԿ գործող նախագահ, Ֆինլանդիայի ԱԳ նախարար Էլինա Վալտոնենի՝ Մինսկի խումբը լուծարելու հայտարարությանը եւ արցախցիների իրավունքների հարցն անտեսելուն։

Անդրիաս Ղուկասյանը նշեց, որ չի կարծում, թե ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը հեշտությամբ են լուծարում, կան դիվանագիտական թիկունքային որոշումներ այս հարցի շուրջ։ «Առհասարակա ԵԱՀԿ պաշտոնյաներն ունեն ստանդարտ, պարտավոր են իրազեկել հանրությանը կարեւոր հարցերի շուրջ, ԵԱՀԿ ընդունած տարբեր փաստաթղթերում եւ բանաձեւերում այդ պարտավորությունն արձանագրված է։ Երբ այդպես ակնհայտ խախտում ու շրջանցում են այդ պարտավորությունները, նշանակում է, որ հարցը լուրջ է»,- նշեց Ղուկասյանը։

Անդրիաս Ղուկասյանն ասաց, որ այսօրվա իրավիճակում ակնհայտ է, որ Արցախի հարցը ԱՄՆ, Ֆրանսիայի ու Եվրամիության ձեռքում է։ «Ինչպես իրենք կորոշեն այդ հարցը առաջ տանել, այդպես էլ կլինի։ Եթե որոշեն ճնշել Ադրբեջանին ու պահանջել ընդունել այն, ինչը Մինսկի խումբը մշակել էր տարիների ընթացքում, լուծումն այդպես կլինի, եթե կորոշեն այլ կերպ վարվել, կարծես թե այդ հարցում ազատություն ունեն, որովհետեւ հանրային ճնշումներ չկան։ Այդ դեպքում, իհարկե, կարող է պատմության մեջ գրանցվել ԵԱՀԿ-ի խոշոր անկումներից մեկը, երբ ինքն է գործիք դառնում։

Բայց մենք չպետք է մոռանանք, որ ԵԱՀԿ-ն 57 անդամ պետություն ունի, այդ թվում՝ ՌԴ-ն է։ Ռուսաստանն Ուկրաինայի դեմ ագրեսիայի հետեւանքով կոպիտ խախտել է ԵԱՀԿ հիմնադիր փաստաթուղթը՝ Հելսինկյան ավարտական ակտը։ Ադրբեջանը եւս խախտել է Հելսինկյան ակտը՝ Արցախում էթնիկ զտում անցկացնելով։ Կան Հելսինկյան ավարտական ակտը խախտող եւ դրան աջակից պետություններ, այդ թվում՝ Հայաստանի իշխանություններն աջակցում են այդ խախտումներին։ Եվ ԵԱՀԿ-ն դրա պատճառով գտնվում է խորը ճգնաժամի մեջ, որովհետեւ հավանաբար Արեւմուտքին այդքան էլ ձեռնտու չէ այդ կազմակերպությունը լուծարելու որոշումը։ Այսինքն՝ քաղաքական լուրջ խնդիրներ կան, որոնք հրապարակային չեն քննարկվում։ Բայց այդ խնդիրները կան՝ ի՞նչ անել ԵԱՀԿ-ի հետ՝ լուծարե՞լ, ինչպես Մինսկի խումբը, թե՞ փորձել պահպանել, բայց ի՞նչ անել Հելսինկյան ավարտական ակտը խախտող պետությունների՝ Ադրբջանի, Ռուսաստանի, Բելառուսի եւ մյուսների հետ»,- ընդգծեց Անդրիաս Ղուկասյանը։

Անդրադառնալով ՀՀ իշխանությունների այն հայտարարություններին, թե արցախցիները պետք է ինտեգրվեն եւ իրենց կյանքը շարունակեն Հայաստանում, Անդրիաս Ղուկասյանն ասաց․ «Դա Ադրբեջանի թեզն է։ Հայաստանի իշխանությունները կրկնում են Ադրբեջանի բոլոր նարատիվները, դրանք տարածում են մեր հնարության մեջ։ Նրանք այսօր հանդիսանում են Իլհամ Ալիեւի քարոզչական ներկայացուցիչները Հայաստանում»։

Ռոզա Հովհաննիսյան

Ընտրական հանելուկը սկսում է հավաքվել Հայաստանում։ Հիմնականում ուշադրությունը  կենտրոնանանում է դաշինքների, հայտարարությունների և կանխատեսումների վրա՝ ով ում հետ կմասնակցի ընտրություններին, ովքեր են վարչապետի թեկնածուները և այլ մանրամասներ։ Սակայն ընտրությունների արդյունքը կորոշվի արտաքին քաղաքական միջավայրով, որը զգալիորեն փոխվել է 2021 թվականից ի վեր և կարող է չար կտակ խաղալ գործող իշխանությունների հետ։ Նիկոլ Փաշինյանը, որը հինգ տարի ձևացրել էր, թե «անջատվում է» Ռուսաստանից, հաճոյանալով ռուս-թուրքական ծրագրերին և թեքվելով դեպի ժողովրդավարական Եվրոպա, հանկարծ հայտնվում է Թրամփի, Պուտինի և Էրդողանի ընկերակցության մեջ, որտեղ նրան հավասարի պես չեն վերաբերվում։ Փաշինյանի հեղափախական-ժողովրդավարական կերպարը դարձել է բեռ, և այս ֆոնի վրա Հայաստանում սկսել են ազդեցություն ձերք բերել լիբերալ արժեքներից զերծ առաջնորդներ։

Ռոբերտ Քոչարյանը կատարեց առաջին “խաղադրույքը”՝ հայտարարելով, որ խորհրդարան կմտնեն երեք ուժ՝ Փաշինյանը, ինքը և Սամվել Կարապետյանը։ Ավելին, մամուլի ասուլիսի ժամանակ նա արեց երեք կարևոր հայտարարություն. Նիկոլ Փաշինյանը կստանա ամենաշատ ձայները, բայց Քոչարյանն ու Սամվել Կարապետյանը կմիավորվեն և կդառնան մեծամասնություն. Ղարաբաղի հարցը փակ է, Թրամփի ճանապարհը լավն է, բայց այն պետք է բանակցվի նաև Ռուսաստանի և Իրանի հետ։

Սամվել Կարապետյանի շարժումը առաջ քաշեց նորար տնտեսության ծրագիր՝ հայտարարելով, որ ավանդական դաշնակից Ռուսաստանի հետ մեկտեղ պետք է գտնել նաև այլ դաշնակիցներ, ինչը հստակ հղում է Թրամփի Ամերիկային։ Պատահական չէ, որ աշխարհի ամենաշատ մեջբերվող տնտեսագետներից մեկը՝ Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր, ոչ լիբերալ Տարոն Աջեմօղլուն՝ Թուրքիայում ծնված հայ, որը բնակվում է Միացյալ Նահանգներում, հայտարարել է Կարապետյանների «Իմ ձևով» շարժմանը միանալու մասին։

Ընդհանուր առմամբ, ավանդաբար ռուսամետ հայկական կուսակցությունները այժմ ձգտում են համագործակցել Միացյալ Նահանգների հետ։ Դա ամենահեշտն է Դաշնակցության և նրա դաշնակիցների համար, քանի որ նրանք ունեն երկարատև լոբբիստական ​​ավանդույթներ ԱՄՆ-ում։ Նիկոլ Փաշինյանի կուսակցությունը, որը հինգ տարի վատնեց «եվրաինտեգրացիայի» և լիբերալ թատերականության վրա, միայն հիմա է փորձում ընդհանուր լեզու գտնել ԱՄՆ Կոնգրեսի Հայկական խմբակցության հետ. նոր դեսպան Նարեկ Մկրտչյանը ԱՄՆ-ում ակտիվորեն հանդիպումներ է ունենում կոնգրեսականների հետ, ովքեր վաղուց աշխատել են դաշնակներին հարող ուժերի հետ։

Այսպիսով, պարզ է, որ այսպես կոչված պայքարը կընթանա երկու իրար նման ճամբարների միջև, որոնց միջև Պուտինը և Թրամփը կընտրեն իրենց հայեցողությամբ։ Որոշումը կախված կլինի նրանից, թե ով է լավագույնս համախմբվելու Եվրոպայի դեմ ի հայտ եկող Պուտին-Թրամփ դաշինքի հետ և ով է ավելի «ընդունելի», ոչ լիբերալ, մի քիչ ազգայնական-քրիստոնեական դեր առաջարկելու Հայաստանի համար։

Քաղաքագետները կարծում են, որ իշխանությունները կարող են օգտագործել իրավական մեխանիզմներ՝ անցանկալի ուժերին ընտրություններին մասնակցելուց հեռացնելու համար: Վաշինգտոնյան համաձայնագրերում նշված «ռևանշիստական ​​ուժերի» դեմ պայքարի մասին կետը կարող է օգտագործվել որպես պաշտոնական պատրվակ: Օրինակ՝ Արմեն Բադալյանը կարծում է, որ իշխանությունները ընտրություններին կթույլատրեն մասնակցել միայն այն քաղաքական ուժերին, որոնք իրենց համար սպառնալիք չեն ներկայացնում կամ կարող են ապահովել սահմանափակ թվով տեղեր՝ հիմնականում արևմտամետ կուսակցություններին:

«Արևմտամետ» տերմինը սակայն ներկայումս չափազանց աղոտ է. եթե խոսքը եվրոպամետ, լիբերալ կուսակցությունների մասին է, որոնք շատ չեն, ապա նրանք շանս չունեն: Իսկ ամերիկամետ պահպանողական կուսակցություններ ընդհանրապես չկան. նրանց ամենամոտը, տարօրինակ կերպով, Հայաստանի Հանրապետական ​​կուսակցությունն է (ՀՀԿ):

Սակայն կուսակցություններին քվեարկությունից մի քանի օր առաջ հեռացնելու «մոլդովական» մեթոդը որոշակի հանգամանքներում կարող է կիրառվել նաև Նիկոլ Փաշինյանի կուսակցության դեմ, որը նույնպես կարող է հեռացվել ընտրապայքարից: Սա քիչ հավանական է թվում, բայց ցանկացածի դեմ կարելի է գտնել կոմպրոմատներ:

Այսօր Էրդողանի մասին խոսելով՝ Թրամփն ասաց, որ նա լեզու է գտնում միայն ուժեղների հետ, և չգիտես ինչու չի կարողանում լեզու գտնել թույլերի հետ։ Եգիպտոսում նա մի քանի անգամ գովաբանեց Ալիևին և անվանեց նրան ուժեղ առաջնորդ, իսկ Փաշինյանին նույնիսկ չմտաբերեց. նա ստիպված էր ինքը ներկայանալ։

Մյուս բոլոր ուժերը ստիպված կլինեն ընտրել, թե նոր պայմաններում որ ճամբարին միանալ, նույնիսկ եթե կազմեն ամենաանհավանական դաշինքները՝ Սուրեն Սուրենյանցը՝ Գագիկ Ծառուկյանի հետ, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը և Էդմոն Մարուքյանը՝ Սամվել Կարապետյանի հետ, Սամվել Բաբայանը՝ Արթուր Վանեցյանի հետ, եվրոպամետ լիբերալ կուսակցությունները՝ Նիկոլ Փաշինյանի հետ և այլն: Սերժ Սարգսյանի Հանրապետական ​​կուսակցությունը և Դաշնակցությունը դեռևս որոշում չեն կայացրել։

Միևնույն ժամանակ, իշխանությունները ակտիվորեն բարձրացնում են հավանական առաջնորդների՝ Սամվել Կարապետյանի, Սրբազաններ Միքայելի և Բագրատի վարկանիշը՝ նրանց բանտարկության մեջ պահելով: Հոկտեմբերի 15-ին կկայանա դատական ​​նիստ՝ Սամվել Կարապետյանի կալանքը քննարկելու համար։ Կարապետյանից փորձում են խլել «Հայկական էլցանցերը» և հնարավոր է՝ այլ գույք: Կարևոր պահին գույքի անօրինական խլումը կարող է դառնալ Նիկոլ Փաշինյանի դեմ փաստարկ և նրա կուսակցությանը ընտրություններից “որակազրկելու” պատճառ։

Այսպիսով, ամեն ինչ կորոշվի ընտրություններից կարճ ժամանակ առաջ։

2025 թվականի հոկտեմբերի 13-ին Բաքվում տեղի է ունեցել Ադրբեջանի, Ռուսաստանի և Իրանի կառավարությունների ներկայացուցիչների եռակողմ հանդիպում՝ Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքի զարգացման հարցը քննարկելու համար: Այս երկրները տարիներ շարունակ չեն կարողանում համաձայնության գալ Իրանում Ռեշտ-Աստարա երկաթուղու 8 կիլոմետրանոց հատվածի ավարտի շուրջ: Ռուսաստանը և Իրանը արբանյակային չափումներ են անցկացնում Ռեշտ-Աստարա երկաթուղու համար՝ շարունակելով իրականացնել 2023 թվականի համաձայնագիրը, հայտարարել է Ռուսաստանի փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը։

Դա ծիծաղելի է․ եթե Իրանին անհրաժեշտ լիներ Ռուսաստանի հետ Ադրբեջանի միջով անցնող ճանապարհ, այն վաղուց գոյություն կունենար: Իրանն ու Ադրբեջանը հիմա էլ շատ լավ շփվում են հայ-իրանական սահմանի այն կողմի ճանապարհով՝ Իրանի տարածքում։

Ոչ ոքի պետք չէ նաև «Զանգեզուրի միջանցքը», որը Ալիևն անվանում է Միջին միջանցքի «երկրորդ երթուղի»: Այլ կերպ ասած՝ կա առաջին և հիմնակա երթուղի: Թուրքական, եվրոպական և հայկական պնդումները այս միջանցքի՝ որպես «տրանսպորտային հրաշքի» մասին, պարզապես թոզ են և թաքցնում են ոմանց մտադրությունը՝ անեքսիայի ենթարկել Հայաստանը հարավը և այն վերածել զենքի, թմրանյութերի և այլ ապրանքների տարանցման համար մոխրագույն գոտու:

Բաքվում երեկվա հանդիպումը տեղի ունեցավ Պուտինի և Ալիևի միջև «մեծ հաշտեցումից» մի քանի օր անց։ Այս «հաշտեցումը» տեղի ունեցավ անմիջապես այն բանից հետո, երբ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հաստատեց, որ նույնիսկ եթե «Թրամփի ճանապարհը» կառուցվի, ռուս սահմանապահները կմնան տեղակայված հայ-իրանական սահմանին։

Այս հայտարարությունը չէր կարող արվել առանց Բաքվի, Թեհրանի և Վաշինգտոնի հավանության։ Պուտինը փաստորեն ապահովեց ռուս սահմանապահների ներկայությունը «Թրամփի ճանապարհին»։

Այս ճանապարհը նրա համար չափազանց կարևոր է։ Հակառակ դեպքում Պուտինը 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ չէր ներառի Ադրբեջանը Նախիջևանի միջոցով Թուրքիայի հետ կապող արտատարածքային միջանցքի մասին 9-րդ կետը։

Այս հարցը չի ներառվել Երևանի և Բաքվի միջև «խաղաղության» համաձայնագրի՝ 2025-ի օգոստոսի 8-ին  նախաստորագրված տեքստում, քանի որ այն առաջնահերթություն չէր երկու կողմերի համար էլ։ Սակայն Վաշինգտոնում անսպասելիորեն ընդունվեց առանձին հռչակագիր «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ։ Հավանաբար՝ Պուտինի պահանջով։ ՌԴ ԱԳՆ-ն միանգամից ողջունեց հռչակագիրը։

2020-ի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 9 կետերից Պուտինին մնացել է իրականացնել միայն 9-րդ կետը՝ միջանցքը։ Արցախի օկուպացիայից և բնիկ բնակչության տեղահանությունից հետո նոյեմբերի 9-ի հայտարարությանը ցանկացած հղում կառաջացնի հարց՝ իսկ որտե՞ղ է Ղարաբաղը և Բերձորի միջանցքը։ Հետևաբար, ավելի հեշտ է «Զանգեզուրի միջանցքը» անվանել «Թրամփի ճանապարհ» և շարունակել վերահսկել հայ-իրանական սահմանը։

Հոկտեմբերի 13-ին, Հայաստանում՝ Պասկևիչի բլրի վրա, նշվեց 1827 թվականի «Երևանի ամրոցի պարսկական լծից ազատագրման տարեդարձը»։

«Այդ օրվանից Արևելյան Հայաստանն ազատագրվեց պարսկական տիրապետությունից, և, ինչպես նշեց հիշատակի միջոցառման նախաձեռնող, «Ռոսսոտրուդնիչեստվո»-ի ղեկավար Վադիմ Ֆեֆիլովը, 14,400 ընտանիք կարողացավ վերադառնալ իրենց պատմական հայրենիք», – հաղորդում են ռուսական պետական ​​լրատվամիջոցները։

Հոկտեմբերի 13-ին՝ 1921 թվականի Կարսի պայմանագրի օրը, նկարիչ Կարեն Կյուպելյանը Հանրապետության հրապարակում բողոքի ակցիա անցկացրեց Կարսի անօրինական պայմանագրի դեմ։ Նա իր ակցիան անվանեց մշակութային պերֆոմանս՝ նշելով, որ Հայաստանի իշխանությունները գործում են ռուս-թուրքական պայմանագրի շրջանակներում։

Հիշեցնենք, որ այս պայմանագրի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության տարածքը բաժանվեց Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև, իսկ Նախիջևանը ժամանակավորապես փոխանցվեց Ադրբեջանին՝ որպես թուրքական պրոտեկտորատ։

Ռուսաստանը շարունակում է հավատարիմ մնալ բոլոր փաստաթղթերին, որոնք հաստատում են իր իշխանությունը Հայաստանում՝ սկսած Իրանի հետ Թուրքմենչայի պայմանագրից, Թուրքիայի հետ Կարսի պայմանագրից և վերջացած 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունով։ Այս փաստաթղթերը մնում են ուժի մեջ, և “գետնի վրա” դրանց վավերականությունը պահպանելու համար Պուտինը պնդում է «Զանգեզուրի միջանցքը»՝ Ռուսաստանի ԱԴԾ զորքերի վերահսկողության ներքո։

Հայաստանի կառավարությունն ու ընդդիմությունը չեն վիճարկում Ռուսաստանի այս իրավունքը և խոսում են ինչ-որ Ալմա-Աթայի հռչակագրի մասին։ Բաքուն և Անկարան նույնպես չեն վիճարկում Կարսի պայմանագիրը և նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը, քանի որ այս փաստաթղթերի վերանայումը կարող է հանգեցնել Թուրքիայի և Ադրբեջանի պարզապես փլուզմանը։

Սակայն Հայաստանն ու Ռուսաստանը դա թույլ չեն տա։