Մինչ ՀՀ կառավարությունը անտեսում է արցախահայության սոցիալական խնդիրները, փոխարենը շրջանառության մեջ դնելով նոր սոցիալական ծրագիր, արցախահայությունը կանգնում է լուրջ խնդրի առաջ` աղքատություն, պարտադրված արտագաղթ: Ըստ շրջանառության մեջ դրված նոր սոցիալական ծրագրի աջակցությունը կտրվի այն ընտանիքներին, որոնց ընտանիքի մեկ անդամի հաշվով եկամուտը չի գերազանցում 55.000 ՀՀ դրամը:

Սակայն ծրագիրը ունի մի շարք բացեր և ուղղված չէ արցախահայության սոցիալական խնդիրների թեթևացմանը: Step1.am կայքը զրուցել է միջին վիճակագրական արցախյան մի քանի ընտանիքների հետ, որոնք բնակվում են թե Երևանում, թե մարզերում:

Եւ այսպես, Կոտայքի մարզում ապրող տիկին Գայանեի ընտանիքը բաղկացած է 3 հոգուց, ընտանիքում չունեն անչափահաս երեխաներ, աշխատում է ամուսինը, տղան նոր մասնագիտություն է սովորել, սակայն վարձակալության բարձր գների պատճառով, որպես սկսնակ, չի կարող դեռ տարածք վարձակալել:

«Տղաս նոր արհեստ է սովորել, հիմա տարածք ենք փնտրում, որ սկսի աշխատել, ոտքի կանգնենք, բայց տարածքի վարձակալության գումարները գրեթե տների վարձակալության գներին են հասել: Ես էլ ամբողջ կյանքս գլխավոր հաշվապահ եմ աշխատել, հիմա որտեղ դիմում եմ, ասում են մինչ 45 տարեկան պետք է լինեմ, ես էլ 50 տարեկան եմ: Հիմա մինչև թոշակս 13 տարի դեռ կա, բայց աշխատանք` չկա»:

Երևանում ժամանակավոր բնակություն հաստատած տիկին Ռուզաննայի ընտանիքի կազմված է 2 հոգուց` ինքը և աղջիկը: Տարիներ առաջ նրա ամուսինը մահացավ ավտովթարից։ Ի հակառակ ՀՀ կառավարության առաջ քաշած թեզի, որ արցախցիները չեն աշխատում, տիկին Ռուզաննան և աղջիկը աշխատում են, ընհանուր եկամուտը չի գերազանցում 170.000 ՀՀ դրամը, որի առույծի բաժինը հասնում է 1 սենյականուց, պետական վիճակում գտնվող տան վարձակալության գումարին: Ըստ ՀՀ կառավարության կողմից շրջանառության մեջ դրված ծրագրի, նրանց եկամուտը գերազանցում նախատեսված 110.000 ՀՀ դրամը, ինչի պատճառով ընտանիքը շահառու լինել չի կարող:

«Քաղաքացիություն ենք ստացել, ցանկանում ենք դիմել բնակապահովման ծրագրին, սակայն մեր ընտանիքը կազմված է 2 հոգուց: Ըստ ձեզ, այդ գումարով կկարողանա՞մ գոնե մեկ սենյականոց տուն գնել, Երևանում չէ, գոնե Երևանից դուրս»:

Տիկին Սվետլանան Առաջին ղարաբաղյան պատերազմում զոհված ազատամարտիկի այրի է։ Նրա ընտանիքը երկու հոգուց է բաղկացած` ինքը և որդին: 40+10 սոցիալական օգնության ծրագրի ժամանակ 2 սենյականոց տուն էին վարձակալում, որդին աշխատում էր որպես արհեստավոր, սակայն աջակցության բացակայության պայմաններում ստիպված են արտագղթել․

«2 սենյականոց տուն էինք վարձակալում, հիմա քանի որ աջակցությունը այլևս չկա, փոխել ենք տունը` 1 սենյականոց է, առանց հարմարությունների: Տղաս պետք է գնա Ռուսաստան, մի քանի ամսից ես էլ եմ գնալու, միևնույնն է՝ բնակապահովման ծրագրով տրված գումարով նույնիսկ Չարենցավանում մեկ սենյականոց նորմալ տուն գնել չենք կարող: Ցանկանում էինք Հայաստանում մնալ, որ որդիս ամուսնանար, այստեղ մնայինք, բայց ամեն ինչ արվեց, որպեսզի հեռանանք»:

Այս օրինակները արտացոլում են արցախահության հազարավոր ընտանիքների վիճակը, որոնք մայիս ամսվանից կանգնելու են լուրջ սոցիալական խնդիրների առաջ, այն ընտանիքների, որոնք անկեղծ ցանկություն ունեն մնալ Հայաստանում, բայց ստիպված մտածում են արտագաղթի մասին, իսկ ՀՀ կառավարության կողմից գործող և առաջարկովող ծրագրերը չեն ծառայում արցախահայության խնդիրների լուծմանը:

Արցախի ժողովրդը տեսնում է, որ կառավարությունը առաջարկում է ծրագրեր, որոնք խրախուսում են միգրացիան, կամ աղքատության շեվից ցածր կյանք։ Աշխատատեղերի պակասի, ցածր աշխատավարձերի և վարձակալության բարձր գների ֆոնին, կարծես, կառավարությունը միտումնավոր է դրդում արցախցիներին լքել Հայաստանը՝ իրեն չծանրաբեռնելու համար Արցախի հետ կապված իրավունքների խնդիրներով։

Ալվարդ Գրիգորյան

Շողիկ Պողոսյանն Արցախում գրեթե 40 տարի հաշվապահություն էր անում։ Ծննդով Մարտունու շրջանի Նոր շեն գյուղից է, ապրում էր Ասկերանի շրջանի Շոշ գյուղում։ Միայնակ կնոջ ամբողջ կյանքը Շոշ համայնքի զարգացմանն ու շենացանն էր նվիրված։

Արցախի տեղահանությունից հետո Շողիկը կանգնեց դառն իրականության առաջ․ մենակ չէր կարող տուն վարձակալել։ Միացավ քրոջ ընտանիքին, որ կարողանար գոյատևել և հարազատների միջավայրում մեղմել հայրենիքի կորստի ցավը։

-Տեղահանությունից հետո միացել եմ քրոջս ընտանիքին, որ կարողանամ գոյատևել։ Ոչ թոշակառու եմ, ոչ էլ երիտասարդ տարիքում, որ հեշտությամբ աշխատանք գտնեմ իմ մասնագիտությամբ։ Ամենուր տարիքային սահմանափակումներ են։ Բոլորովին վերջերս ինձ հաջողվել է աշխատանք գտնել կարի արտադրամասում։ Աշխատավարձը ցածր է, այն էլ տրամադրվում է ուշացումներով։ Աշխատանքն էլ միշտ չի լինում, միայն այն դեպքում, երբ հումք են ստանում ու կանչում։

Ապրիլի 1-ից չեմ ընդգրկվելու ՀՀ կառավարության կողմից տրվող աջակցությունների ծրագրերում։ Անգամ սոցիալական վերջին ծրագրիը, որ տրվելու է անապահով ընտանիքներին, հասու չէ ինձ, որովհետև գրանցված աշխատող եմ, չնայած աշխատավարձս ցածր է՝ ընդամենը 60000 դրամ։ Այդ գումարով ինչպե՞ս ապրեմ, ինչքա՞ն կարող եմ ապրել բարեկամների մոտ։ Արցախում ես իմ տունն ունեի։ Բնակապահովման ծրագրից ևս չեմ կարող օգտվել, որովհետև ինձ տրամադրվելու է 3 կամ 4 մլն դրամի հավաստագիր, իսկ դրանով ինչպե՞ս բնակարան ձեռք բերեմ։ Իմ կարգավիճակը թույլ չի տալիս ոչ մի քայլ ձեռնարկել,- ասում է Շողիկը։

Այս խնդրի առաջ կանգնած են հազարավոր արցախցիներ, ուստի անհրաժեշտ է, որ ՀՀ կառավարությունը վերանայի նման կարգավիճակով մարդկանց վերաբերյալ բնակարանային ծրագիրը և նրանց ապահովի սոցիալական բնակարաններով, այլապես այդ ընտանիքները կմնան առանց տանիքի։ Արցախցիների զգալի մասը չի ցանկանում արտագաղթել և ակնկալում է Հայաստանում ապրելու համար լիարժեք ու արժանապատիվ կյանք։ 

 Շողիկ Պողոսյանի համար կարևոր է արցախցիների իրավունքների պաշտպանությունը

 -Մեր խնդիրները մենակ սոցիալական բնույթի չեն։ Մենք ուզում ենք պաշտպանել մեր իրավունքներն ու ապրել արժանապատվորեն։ Սեփական ցանկությամբ չենք թողել մեր երկիրը, ամբողջ կյանքի մեր ստեղծածը։ Արցախցին գտնվում էր ցեղասպանության եզրին ու իր փրկությունը տեսավ Մայր Հայաստանում։ ՀՀ կառավարությունը պետք է հետամուտ լինի արցախցիների սոցիալական խնդիրների լուծմանը, մշակի այնպիսի ծրագրեր, որ հասանելի լինեն տեղահանվածներին։ Ես միանում եմ արցախցիների բարձրացված պահանջներին։ ՀՀ կառավարությունը պետք է կոնկրետ քայլեր իրականացնի արցախցիների հավաքական վերադարձի, հայ գերիների ազատ արձակման գործում։ Արցախի թեման չպետք է փակվի քանի դեռ կանք մենք՝ արցախցիներս։

Շողիկն Արցախի Շոշ համայնքի աշխատակազմի հաշվապահն էր։ 1984 –ից գյուղի կոլտնտեսությունում էր աշխատում, իսկ 2001-ից մինչև 2023-ի սեպտեմբերի 19-ը՝ համայնքապետարանում։

-Աշխատանքային ժամ էր, երբ սկսվեց հրետակոծությունը։ Դպրոցականներին ու մանկապարտեզի սաներին անմիջապես դպրոցի նկուղ տարան, իսկ Շոշի բնակչությունն ապաստան գտավ համայնքապետարանի շենքի առաջին հարկում։ Գյուղը հրետակոծվում էր՝ անզիջում, անդադար։ Ականանետի պայթյունից դպրոցի բակում վիրավորվեցին 4 շոշեցի, իսկ մի հոգի վիրավորում ստացավ իր տան բակում։

Սեպտեմբերի 19-ի երեկոյան՝ մինչև ատամները զինված ադրբեջանցիները արդեն հայտնվել էին գյուղում։ Պետք է շուտափույթ լքեինք գյուղը։ Ռուս խաղաղապահները եկան, բացատրեցին իրավիճակի վտանգավոր լինելու մասին, ապա բնակչությանը տեղափոխեցին գյուղի տակ գտնվող ռուսական հենակետ՝ ասելով, որ այլևս օգնել չենք կարող։ Մարդիկ, ինչպես կարող էն, հասան Ստեփանակերտ ու տեղավորվեցին նկուղներում։ Բոլորը գիտեն, որ շոշեցիները գյուղից հեռացել են առանց անձնական փաստաթղթերի, հագուստի, դեղորայքի, իսկ հիվանդ մարդիկ շատ կային, որոնք առանց դեղերի պարզապես չէին կարող։ Անասելիի ծանր օրեր էին, երբևէ՝ չջնջվող մեր հիշողությունից։ Ամեն օր մտովի Շոշում եմ, երազում եմ տուն գնալ։

Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ

Արցախցիների իրավունքների պաշտպանության խորհրդի անդամներն այսօր հերթական անգամ հանդիպել են փոխվարչապետ Տիգրան Խաչատրյանի հետ։ Հանդիպումից հետո խորհրդի անդամ Նժդեհ Իսկանդարյանը լրագրողներին ասաց, որ համաձայնության եզրեր այնուամենայնիվ կան։

«Կառավարությունը պատաստ է եւս երկու ամսով երկարաձգել 40 հազար դրամ աջակցությունը։ Այսինքն՝ կարելի է ասել, որ հետքայլը եղել է մասնակի․ 50 հազար դրամ աջակցության ծրագրի մասին խոսք լինել չի կարող, միայն 40 հազար դրամ յուրաքանչյուր անձի համար։ Զուգահեռ պատրաստ են ձեւավորել մասնագիտական խմբեր, կքննարկենք սոցիալական ծրագրի վերաբերյալ հարցեր, բնակարանային ծրագրի վերաբերյալ բոլոր հարցերն ու դիտարկումները։ Իրենք պատրաստ են, իհարկե, ընդունել են, որ ձախողված է ծրագիրը, փաստերը ներկայացրել ենք թվերի տեքով»,- ասաց նա։

Պատմամշակութային ժառանգության հարցով եւս կառավարությունը պատրաստ է աշխատանքային խումբ ձեւավորել եւ քննարկումներ իրականացնել։ Նժդեհ Իսկանդարյանն ասաց, որ պահանջագրի մնացած 11 կետերը կառավարությունը չի քննարկել։

«Մենք այսօր պետք է հանրահավաքի մասին հայտարարությամբ հանդես գայինք, բայց հիմա բնականաբար մեզ եւս 2-3 օր անհրաժեշտ է մեր արցախցի հայրենակիցների, մտահոգ քաղաքացիների հետ հանդիպումներ կազմակերպել՝ հասկանալու համար այս ծրագրի վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը որն է, որից հետո խորհուրդը հանդես կգա վերջնական հայտարարությամբ»,- ասաց Նժդեհ Իսկանդարյանը։

Նա հավելեց, որ կառավարության նախապայմանն ուժի մեջ է, այսինքն՝ պահանջում են Ազատության հրապարակից հանել վրանը։

Լուսանկարը՝ Մարիամ Սարգսյանի

Այսօր լրանում է Արցախի ժողովրդի իրավունքների պաշտպանության խորհրդի կողմից ՀՀ կառավարությանը տրված ժամկետը։

Կառավարությունն այս ընթացքում արձագանքեց՝ 3000 արցախցի ընտանիքներին սոցիալական աջակցության փոքր փաթեթ տրամադրելով և 50 հազարանոց ծրագիրը ևս մեկ ամսով շարունակելու դիմաց վրանը Ազատության հրապարակից հանելու անպարկեշտ առաջարկով։

Սա որպես պատասխան արցախցիները չընդունեցին։ Առավել ևս, որ վերջին երկուսուկես շաբաթվա ընթացքում հնչել են արցախցիների հիմնական պահանջները՝ պահանջագրեր են ուղարկվել կառավարություն և արտաքին գործերի նախարարություն, հանդիպումներ են եղել փոխվարչապետ Տիգրան Խաչատրյանի հետ, ծանուցումներ են ուղարկվել գլխավոր դատախազություն՝ Արցախի ժողովրդի նկատմամբ ատելություն սերմանելու փաստերի առթիվ, ՀՀ քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչներ քննարկել են Արցախի ներկայացուցիչների հետ հայ ժողովրդի իրավունքների համար պայքարը, իսկ հայկական ԶԼՄ-ը մի քանի քննարկումներ են կազմակերպել այս հարցերի շուրջ արցախցիների մասնակցությամբ։

Մարտի 29-ի բավականին բազմամարդ հանրահավաքին հաջորդած գործողությունները, հայտարարություններն ու հնչեցրած տեքստերը ձևավորեցին Արցախի ժողովրդի անքակտելի իրավունքների տեղեկատվական որոշակի շղարշ։ 2020 թվականից ի վեր այդ իրավունքները չեն բարձրաձայնվել կամ հանգեցրել են առճակատման, սակայն արցախցիների գործողությունները ցույց են տվել, որ այդ իրավունքները չեն վերացել։ Եվ բաց վերքը թաքցնելու բոլոր փորձերը միայն կհանգեցնեն դրա քայքայմանը և ամբողջ մարմնի թունավորմանը:

Այս անգամ ևս փորձ արվեց բարձրաձայնված իրավունքները թաղել կեղտոտ ատելության ալիքի տակ, սակայն արցախցիներին հաջողվեց զսպել այս ալիքը։ Նախ հավաքագրվել են ատելության հրահրման փաստերը և փոխանցվել դատախազություն։ Երկրորդ, ինչպես ասվեց երեկվա հանրահավաքում, արցախցիները կոչ են արել հենց իրավապահներին և Հայաստանի այլ մարմիններին բացահայտել և վերադարձնել Արցախի ժողովրդից թալանվածը, ոչ թե հասարակ ժողովրդին սադրել նախկին պաշտոնյաների դեմ։

Բայց ամենակարեւորն այն է, որ արցախցիները կոնկրետ քաղաքական ու իրավական պահանջներ են առաջադրել, ինչին «Հայաստանի» անունից արձագանքել է հայտնի Պետրոս Ղազարյանը։ Երեկ Հանրային հեռուստատեսությամբ տեղի ունեցավ նրա հարցազրույցը Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանի հետ, և Պետրոսն ամեն խոսքի հետ պնդում էր, որ արցախցիների իրավունքների բարձրաձայնումը կարող է հանգեցնել Հայաստանի կորստի։

Հայաստանի ներկայիս իշխանության որոշ ներկայացուցիչներին բնորոշ վախկոտ կոլաբորացիոնիզմը լիովին դրսևորվում էր Պետրոս Ղազարյանի կերպարում, որը հեքյաթի կկու նման փորձում էր արցախցիներին «համոզել» ինքնակամ դուրս թռնել բնից։ «Դուք հասկանում եք, որ խոսելով ձեր իրավունքների մասին, պահպանելով ձեր իշխանությունները՝ վտանգի եք ենթարկում Հայաստանը»,- հարցնում էր Պետրոս Ղազարյանը՝ ակնարկելով, որ Հայաստանի իշխանությունները հազիվ են պայմանավորվել «խաղաղության պայմանագրի» շուրջ և չեն կարող ավելին անել Արցախի ժողովրդի համար։

Գեղամ Ստեփանյանը սրան ի պատասխան չասեց, որ «չկարող» իշխանությունները պետք է հեռանան։ Բայց արցախցիների առավոտյան ակցիան Հայաստանի ԱԳՆ-ում հենց այս մասին էր։ Արցախցիները ցուցադրաբար այրել են ՀՀ կառավարության ծրագիրը, որը ինքը կառավարությունը կտրականապես հրաժարվում է իրականացնել։

ԱԳՆ-ի դիմաց տեղի ունեցած հանրահավաքի ժամանակ հասարակական գործիչ Նարե Սիմոնյանը նշել է. «Երբ 2021-ին իշխանությունը գնում էր արտահերթ ընտրությունների, և նրանք քվեների կարիք ունեին, իրենց նախընտրական ծրագրում ոչ միայն չասեցին, որ պատրաստվում են հանձնել Արցախի մնացած մասը, այլև նշել են, որ մտադիր են դեօկուպացնել Շուշին և Հադրութը»։

Արտաքին գործերի նախարարությանը հղած միջնորդությամբ արցախցիները պահանջում են «դիմել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին, խնդրելով իր միջազգային մանդատի շրջանակներում սկսել միջազգային ընթացակարգ՝ ուղղված ղարաբաղյան հիմնախնդրի խաղաղ և արդարացի կարգավորմանը և վերը նշված պայմաններով Արցախի ժողովրդի վերադարձը հայրենիք ապահովելուն»։ Սա է գլխավոր պահանջը։

Արցախի ժողովրդի առաջադրած պահանջներին Հայաստանի իշխանությունը որեւէ հակափաստարկ չի ներկայացրել։

Նաիրա Հայրումյան